῾H ἄποψη τοῦ Ράνσιμαν
Τοῦ Διαμαντῆ Μπασαντῆ
Ἂν οἱ ἱστορικοὶ τῆς Ὀξφόρδης προσδιόρισαν τὸν
ὅρο «Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία», γράφοντας γιὰ
τὸ ἀνατολικὸ τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατο-
ρίας, ἦταν ἕνας ἱστορικὸς τοῦ Καίμπριτζ, ποὺ ἄλλαξε γιὰ
πάντα τὴν ὀπτικὴ τῆς Ἱστορίας γιὰ τὸ Βυζάντιο. Ὁ λόγος
γιὰ τὸν μεγαλύτερο βυζαντινολόγο τοῦ 20οῦ αἰώνα, τὸν
Στῆβεν Ράνσιμαν.
Στὴ μακρὰ ζωή του (1903-2000) ὁ πολυγραφότατος
συγγραφέας, καθηγητὴς καὶ ἀκαδημαϊκὸς ἔφερε στὸ φῶς
τὸ Βυζάντιο, τὴν ἱστορία του, τὸν πολιτισμό του, τὴν τέχνη
του. Μελετητὴς ἀκούραστος ἔσκυψε
σὲ πρωτότυπες πηγὲς καὶ ἀρχεῖα,
ἰδίως μεταξὺ 1942-1945, ὅταν δί-
δαξε Βυζαντινὴ Ἱστορία καὶ Τέχνη
ὡς καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο
Κωνσταντινούπολης. Τὸ ἔργο του
ἀναγνωρίστηκε διεθνῶς καὶ οἱ νε-
κρολογίες του, τὸ 2000, στὶς ἐφη-
μερίδες Times καὶ Daily Telegraph
ἦταν ὁλόκληρες σελίδες.
Στὴν ἑλληνικὴ εἰσαγωγὴ τοῦ
βιβλίου του «Ἡ Τελευταία Βυζα-
ντινὴ Ἀναγέννηση» ὁ Ράνσιμαν
ἐπισημαίνει ὅτι τοὺς δύο τελευταί-
ους αἰῶνες ποὺ ἡ Αὐτοκρατορία
φθειρόταν πολιτικὰ παρατηρήθηκε
καὶ ἡ μεγαλύτερη ἀναγέννηση τῶν
γραμμάτων: «Ποτὲ ἄλλοτε ὅμως
δὲν ὑπῆρχαν τόσοι λόγιοι ποὺ νὰ
ἦταν ἀφιερωμένοι στὴν ἑρμηνεία
καὶ τὴν ἀνανέωση τῆς ἀρχαίας ἑλλη-
νικῆς σκέψης καὶ στὴ διαφύλαξη
τῆς ἑλληνικῆς παράδοσης. Ἀκόμα
καὶ ἡ λέξη “ Ἕλλην” ἀνέκτησε τὸ
ἀρχαῖο της νόημα. Καὶ εὐτυχῶς γιὰ
τὸν πολιτισμὸ ὅλης τῆς Εὐρώπης,
αὐτὴ ἡ τελευταία Βυζαντινὴ ἀναγέν-
νηση ἐμφανίστηκε σὲ μία στιγμὴ τῆς
ἱστορίας ποὺ οἱ Δυτικοὶ λόγιοι ἦταν προετοιμασμένοι νὰ
ἀνακαλύψουν τὸ μορφωτικὸ κόσμο ποὺ κρατοῦσαν ζω-
ντανὸ οἱ λόγιοι τοῦ Βυζαντίου».
Ὅμως τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα
ὑπῆρχαν σὲ ὁλόκληρη τὴ βυζαντινὴ ἱστορία. Ὅπως σημει-
ώνει ὁ Ράνσιμαν [...] σὲ ὁρισμένες περιόδους τους «οἱ Βυ-
ζαντινοί, ἂν καὶ ἀπέφευγαν τὴ λέξη “ Ἕλλην”, θεωροῦσαν
τὸν ἑαυτό τους κληρονόμο τοῦ κλασικοῦ παρελθόντος…
τὸ ἀγαπητό τους ἀνάγνωσμα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ
τοὺς Βίους τῶν Ἁγίων, ἦταν τὰ ἔργα τοῦ Ὁμήρου».
Στὰ πλαίσια τῆς μελέτης του ὁ Ράνσιμαν παρουσιά-
ζει καὶ τὴ συνεισφορὰ τοῦ Βυζαντίου στὴν εὐρωπαϊκὴ
Ἀναγέννηση σημειώνοντας πὼς οἱ Βυζαντινοὶ ἀποκλή-
θηκαν «βιβλιοθηκάριοι τῶν Μέσων Αἰώνων» λειτουρ-
γώντας πρὸς «ὄφελος τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ». Καὶ
περιγράφει πῶς καὶ πόσο ἐπηρέασε τὴ Δυτικὴ Ἀναγέν-
νηση ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς κι οἱ Ἕλληνες λόγιοι τοῦ
Βυζαντίου.
Ἀκόμα γράφει πὼς οἱ Δυτικοὶ μέσα ἀπὸ τὶς Σταυροφο-
ρίες συνάντησαν ἕναν «ἑλληνικὸ πολιτισμὸ ποὺ ἄκμαζε
στὶς ἑλληνικὲς περιοχὲς» του Βυζαντίου. Ἔτσι, ἔπαψαν νὰ
χρησιμοποιοῦν ἀραβικὲς πηγὲς καὶ μεταφράσεις γιὰ νὰ
προσεγγίσουν τοὺς ἀρχαίους Ἕλλη-
νες. Καὶ ἐπιπλέον δέχτηκαν τὴν
ἐπίδραση σημαντικῶν «Ἑλλήνων
λογίων» ποὺ ἄρχισαν νὰ ἐπισκέ-
πτονται τὴ Δύση μετὰ τὸ 1204. Συ-
μπεριλαμβάνει δὲ καὶ τὴν μαρτυρία
τοῦ Πάπα Πίου τοῦ Β΄ στὴν ὁποία
ἀφηγεῖται πώς: Στὴν Ἰταλία «κάθε
σπουδαστὴς μὲ ἀξιώσεις ἤθελε νὰ
ἐπιχειρήσει τὸ ταξίδι» στὴν Κων-
σταντινούπολη καὶ στὰ σχολεῖα
τῆς Πόλης.
Τέλος, στέκεται ἰδιαίτερα στὴ
σημαντικὴ ἐπίδραση ποὺ ἄσκη-
σαν στὴ Δυτικὴ Ἀναγγένηση βυ-
ζαντινοὶ διανοητὲς ὅπως ὁ Μα-
νουὴλ Χρυσολορᾶς, ὁ Πλήθων
καὶ ὁ Βησσαρίων. Καὶ γράφει: «Ἡ
ἀπειλὴ τῆς ἐπικείμενης πτώσης τῆς
Κωνσταντινούπολης καὶ κατόπιν ἡ
ἴδια ἡ πτώση ἔφεραν καὶ ἄλλους
Ἕλληνες λογίους στὴν Ἰταλία ὅπου
καὶ συνέχισαν τὴν τόσο ἀγαπητὴ
στὸ Βυζάντιο συζήτηση γιὰ τὰ ὑπὲρ
ἢ τὰ κατὰ τῆς πλατωνικῆς καὶ τῆς
ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας… ἀπὸ
αὐτοὺς τοὺς λόγιους, τοὺς ἐξίσου
Πλατωνικοὺς καὶ Ἀριστοτελικούς,
ἔμαθαν στὸ μέγιστο μέρος τὴ φιλοσοφία τους οἱ ἄνθρωποι
τῆς Ἀναγέννησης».
Ἄραγε μήπως ὁ Ράνσιμαν διέδιδε «μύθους» ὅταν
ἔβλεπε Ἕλληνες στὸ Βυζάντιο; Ἤ, ὅταν ἔγραφε γιὰ Ἕλλη-
νες ποὺ μετέφεραν τὴ διδασκαλία τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ
Ἀριστοτέλη στὴ Δύση; Ἤ, ὅταν ἔβλεπε τὴ σημερινὴ Ἑλλά-
δα καὶ τοὺς Ἕλληνες μέρος αὐτῆς τῆς μεγάλης διαδρομῆς
ἑνὸς «ἀνεπτυγμένου ἔθνους»; n
Ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα Ἀπογευματινή,
Σάββατο 7 Ἀπριλίου 2007.
Θεόφιλου: Τὸ προσκύνημα τῆς δεσποινίδος (1932)
ὅρο «Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία», γράφοντας γιὰ
τὸ ἀνατολικὸ τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατο-
ρίας, ἦταν ἕνας ἱστορικὸς τοῦ Καίμπριτζ, ποὺ ἄλλαξε γιὰ
πάντα τὴν ὀπτικὴ τῆς Ἱστορίας γιὰ τὸ Βυζάντιο. Ὁ λόγος
γιὰ τὸν μεγαλύτερο βυζαντινολόγο τοῦ 20οῦ αἰώνα, τὸν
Στῆβεν Ράνσιμαν.
Στὴ μακρὰ ζωή του (1903-2000) ὁ πολυγραφότατος
συγγραφέας, καθηγητὴς καὶ ἀκαδημαϊκὸς ἔφερε στὸ φῶς
τὸ Βυζάντιο, τὴν ἱστορία του, τὸν πολιτισμό του, τὴν τέχνη
του. Μελετητὴς ἀκούραστος ἔσκυψε
σὲ πρωτότυπες πηγὲς καὶ ἀρχεῖα,
ἰδίως μεταξὺ 1942-1945, ὅταν δί-
δαξε Βυζαντινὴ Ἱστορία καὶ Τέχνη
ὡς καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο
Κωνσταντινούπολης. Τὸ ἔργο του
ἀναγνωρίστηκε διεθνῶς καὶ οἱ νε-
κρολογίες του, τὸ 2000, στὶς ἐφη-
μερίδες Times καὶ Daily Telegraph
ἦταν ὁλόκληρες σελίδες.
Στὴν ἑλληνικὴ εἰσαγωγὴ τοῦ
βιβλίου του «Ἡ Τελευταία Βυζα-
ντινὴ Ἀναγέννηση» ὁ Ράνσιμαν
ἐπισημαίνει ὅτι τοὺς δύο τελευταί-
ους αἰῶνες ποὺ ἡ Αὐτοκρατορία
φθειρόταν πολιτικὰ παρατηρήθηκε
καὶ ἡ μεγαλύτερη ἀναγέννηση τῶν
γραμμάτων: «Ποτὲ ἄλλοτε ὅμως
δὲν ὑπῆρχαν τόσοι λόγιοι ποὺ νὰ
ἦταν ἀφιερωμένοι στὴν ἑρμηνεία
καὶ τὴν ἀνανέωση τῆς ἀρχαίας ἑλλη-
νικῆς σκέψης καὶ στὴ διαφύλαξη
τῆς ἑλληνικῆς παράδοσης. Ἀκόμα
καὶ ἡ λέξη “ Ἕλλην” ἀνέκτησε τὸ
ἀρχαῖο της νόημα. Καὶ εὐτυχῶς γιὰ
τὸν πολιτισμὸ ὅλης τῆς Εὐρώπης,
αὐτὴ ἡ τελευταία Βυζαντινὴ ἀναγέν-
νηση ἐμφανίστηκε σὲ μία στιγμὴ τῆς
ἱστορίας ποὺ οἱ Δυτικοὶ λόγιοι ἦταν προετοιμασμένοι νὰ
ἀνακαλύψουν τὸ μορφωτικὸ κόσμο ποὺ κρατοῦσαν ζω-
ντανὸ οἱ λόγιοι τοῦ Βυζαντίου».
Ὅμως τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα
ὑπῆρχαν σὲ ὁλόκληρη τὴ βυζαντινὴ ἱστορία. Ὅπως σημει-
ώνει ὁ Ράνσιμαν [...] σὲ ὁρισμένες περιόδους τους «οἱ Βυ-
ζαντινοί, ἂν καὶ ἀπέφευγαν τὴ λέξη “ Ἕλλην”, θεωροῦσαν
τὸν ἑαυτό τους κληρονόμο τοῦ κλασικοῦ παρελθόντος…
τὸ ἀγαπητό τους ἀνάγνωσμα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ
τοὺς Βίους τῶν Ἁγίων, ἦταν τὰ ἔργα τοῦ Ὁμήρου».
Στὰ πλαίσια τῆς μελέτης του ὁ Ράνσιμαν παρουσιά-
ζει καὶ τὴ συνεισφορὰ τοῦ Βυζαντίου στὴν εὐρωπαϊκὴ
Ἀναγέννηση σημειώνοντας πὼς οἱ Βυζαντινοὶ ἀποκλή-
θηκαν «βιβλιοθηκάριοι τῶν Μέσων Αἰώνων» λειτουρ-
γώντας πρὸς «ὄφελος τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ». Καὶ
περιγράφει πῶς καὶ πόσο ἐπηρέασε τὴ Δυτικὴ Ἀναγέν-
νηση ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς κι οἱ Ἕλληνες λόγιοι τοῦ
Βυζαντίου.
Ἀκόμα γράφει πὼς οἱ Δυτικοὶ μέσα ἀπὸ τὶς Σταυροφο-
ρίες συνάντησαν ἕναν «ἑλληνικὸ πολιτισμὸ ποὺ ἄκμαζε
στὶς ἑλληνικὲς περιοχὲς» του Βυζαντίου. Ἔτσι, ἔπαψαν νὰ
χρησιμοποιοῦν ἀραβικὲς πηγὲς καὶ μεταφράσεις γιὰ νὰ
προσεγγίσουν τοὺς ἀρχαίους Ἕλλη-
νες. Καὶ ἐπιπλέον δέχτηκαν τὴν
ἐπίδραση σημαντικῶν «Ἑλλήνων
λογίων» ποὺ ἄρχισαν νὰ ἐπισκέ-
πτονται τὴ Δύση μετὰ τὸ 1204. Συ-
μπεριλαμβάνει δὲ καὶ τὴν μαρτυρία
τοῦ Πάπα Πίου τοῦ Β΄ στὴν ὁποία
ἀφηγεῖται πώς: Στὴν Ἰταλία «κάθε
σπουδαστὴς μὲ ἀξιώσεις ἤθελε νὰ
ἐπιχειρήσει τὸ ταξίδι» στὴν Κων-
σταντινούπολη καὶ στὰ σχολεῖα
τῆς Πόλης.
Τέλος, στέκεται ἰδιαίτερα στὴ
σημαντικὴ ἐπίδραση ποὺ ἄσκη-
σαν στὴ Δυτικὴ Ἀναγγένηση βυ-
ζαντινοὶ διανοητὲς ὅπως ὁ Μα-
νουὴλ Χρυσολορᾶς, ὁ Πλήθων
καὶ ὁ Βησσαρίων. Καὶ γράφει: «Ἡ
ἀπειλὴ τῆς ἐπικείμενης πτώσης τῆς
Κωνσταντινούπολης καὶ κατόπιν ἡ
ἴδια ἡ πτώση ἔφεραν καὶ ἄλλους
Ἕλληνες λογίους στὴν Ἰταλία ὅπου
καὶ συνέχισαν τὴν τόσο ἀγαπητὴ
στὸ Βυζάντιο συζήτηση γιὰ τὰ ὑπὲρ
ἢ τὰ κατὰ τῆς πλατωνικῆς καὶ τῆς
ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας… ἀπὸ
αὐτοὺς τοὺς λόγιους, τοὺς ἐξίσου
Πλατωνικοὺς καὶ Ἀριστοτελικούς,
ἔμαθαν στὸ μέγιστο μέρος τὴ φιλοσοφία τους οἱ ἄνθρωποι
τῆς Ἀναγέννησης».
Ἄραγε μήπως ὁ Ράνσιμαν διέδιδε «μύθους» ὅταν
ἔβλεπε Ἕλληνες στὸ Βυζάντιο; Ἤ, ὅταν ἔγραφε γιὰ Ἕλλη-
νες ποὺ μετέφεραν τὴ διδασκαλία τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ
Ἀριστοτέλη στὴ Δύση; Ἤ, ὅταν ἔβλεπε τὴ σημερινὴ Ἑλλά-
δα καὶ τοὺς Ἕλληνες μέρος αὐτῆς τῆς μεγάλης διαδρομῆς
ἑνὸς «ἀνεπτυγμένου ἔθνους»; n
Ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα Ἀπογευματινή,
Σάββατο 7 Ἀπριλίου 2007.
Θεόφιλου: Τὸ προσκύνημα τῆς δεσποινίδος (1932)
Πηγή:Περιοδικό Πειραϊκή ᾿Εκκλησία (᾿Απρίλιος 2010, τεῦχος 214)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου