Α΄ ΜΕΡΟΣ – Β΄ ΜΕΡΟΣ : 1873-1876, Ἐκδόσεις Ἁρμός, Μετάφραση: Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
Ὁ Φιοντὸρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πυλῶνες τῆς παγκόσμιας λογοτεχνίας. Εἶναι ὅμως ταυτόχρονα ἀπὸ τοὺς λίγους τόσο σημαντικοὺς συγγραφεῖς πού κάποια στιγμὴ ἔνιωσαν τὴν ἀνάγκη νά ἐπικοινωνήσουν μὲ τὸ κοινὸ ὑπὸ μιάν ἄλλη ἰδιότητα: αὐτήν τοῦ ἐπιφυλλιδογράφου καὶ τοῦ σχολιαστῆ τῆς σύγχρονης ἐπικαιρότητας. Κάτι ὄχι τυχαῖο. Ὁ συγγραφέας ὑπῆρξε ἀνέκαθεν ἕνα βαθύτατα «πολιτικὸ ζῶο» καὶ πίστευε ὅτι ὁ λογοτέχνης πρέπει νά λαμβάνει θέση καὶ νά τὴν καταθέτει δημόσια.
Φανατικὸς ἀναγνώστης τοῦ τύπου, ἀποδελτίωνε εἰδήσεις τῆς ἐποχῆς, τίς ὁποῖες συχνὰ χρησιμοποιοῦσε ὡς πρώτη ὕλη γιά τὰ λογοτεχνικὰ του ἔργα. Ταυτόχρονα συνεργαζόταν καὶ μὲ πολλὰ λογοτεχνικά μηνιαῖα περιοδικά. Ἀπὸ τὴν ἀποψη αὐτὴ ἦταν ἐξαιρετικὰ μοντέρνος, ἕνας δημιουργός πού δέν ἦταν κλεισμένος στούς τέσσερις τοί χους, ἀλλὰ ἀφουγκραζόταν ἄμεσα τὸν σφυγμὸ τῆς ἐποχῆς του καὶ συνδιαλεγόταν μὲ τὴν ἐπικαιρότητα. Πληθωρικός, μὲ ὑπερχειλίζουσα ἐνέργεια, ἐπεδίωκε τὴν συγκεκριμένη ἀρθρογραφία, γιατὶ, ὅπως ἔλεγε ὁ ἴδιος, δέν «προλάβαινε νά τὰ σχολιάζει ὅλα στά βιβλία του». Αὐτὸ τὸ «ἀχόρταγο» στοιχεῖο μοιραῖα θὰ ἐξέβαλλε καὶ σὲ ἄλλες μορφὲς ἐπικοινωνίας. Ἂν ζοῦσε σήμερα, ὁ Ντοστογιέφσκι ἴσως ἤταν καὶ μπλόγκερ…
Μὲ αὐτὴ του τήν δραστηριότητα ὡστόσο, ὁ συγγραφέας δέν θεωροῦσε ὅτι δημιουργεῖ ἕνα «νέο λογοτεχνικὸ εἶδος», μιά καὶ ἡ ἐπιφυλλίδα, κατὰ τὰ ἤθη τοῦ 19ου αἰώνα, ἦταν σχεδὸν ἀπαραίτητο συστατικὸ στοιχεῖο τῆς συγγραφικῆς δραστηριότητας στή Ῥωσία, ἀλλὰ καὶ στήν Εὐρώπη.
Μὲ τὸν παρόντα τόμο τῶν ἐκδόσεων Ἁρμός, τὸν πρῶτο ἀπὸ τοὺς συνολικοὺς τρεῖς πού θὰ κυκλοφορήσουν, ὁ ἕλληνας ἀναγνώστης ἔχει τὴν εὐκαιρία, μετὰ ἀπὸ 130 χρόνια, νά ἔρθει γιά πρώτη φορὰ σὲ ἐπαφὴ μὲ τήν «δημοσιογραφική» ἰδιότητα τοῦ συγγραφέα. Γιά τοὺς μελετητές, ἀλλὰ καὶ ὅσους ἔχουν σκύψει στό ἔργο τοῦ μεγάλου Ῥώσου, αὐτὲς οἱ ἐπιφυλλίδες, τὰ μικρὰ διηγήματα, οἱ ὁμιλίες καὶ οἱ παρεμβάσεις, ἀποτελοῦν ἔνα ὕψιστης σημασίας ὑλικό, μιά καὶ ἀντανακλοῦν τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Ντοστογιέφσκι παρατηροῦσε καὶ ἀξιολογοῦσε τὸν κόσμο πού ἐξελισσόταν γύρω του. Στή Ῥωσία, τὴν ἐποχὴ τοῦ συγγραφέα, ὑπῆρχαν μείζονα κοινωνικοπολιτικὰ καὶ πολιτιστικὰ θέματα, ὅπως ἡ παιδεία, οἱ σχέσεις Ῥωσίας Εὐρώπης, ἡ διαμάχη τῶν Σλαβόφιλων καὶ τῶν Δυτικιζόντων. Τὰ συγκεκριμένα κείμενα ἀντανακλοῦν τίς θέσεις του, εὐθέως, δίχως τὴν κάλυψη τοῦ μυθοπλαστικοῦ μανδύα.
Στά ἔργα του ὁ συγγραφέας χρησιμοποιοῦσε συχνὰ τοὺς ἥρωες του ὡς φορεῖς τῶν προσωπικῶν του ἀπόψεων, ἐδῶ ὡστόσο, στό «Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», δέν ὑπάρχει περσόνα, δέν ὑπάρχει ἐπινόηση. Ὁ Ντοστογιέφσκι «μιλάει» μὲ τὴν ὑπογραφὴ του, καταθέτοντας ἄμεσα τίς ἀπόψεις του καὶ «ἐνοχλώντας» τοὺς πάσης φύσεως ἀντιπάλους του, οἱ ὁποῖοι παρεμπιπτόντως, δέν ἦταν καὶ λίγοι.
* Ἕνα πρῶτο ἐνδιαφέρον ἐρώτημα πού θὰ ἔχει κάποιος μελετητὴς ἤ τακτικὸς ἀναγνώστης τοῦ Ντοστογιέφσκι εἶναι ποιές - ἂν ὑπάρχουν – στυλιστικὲς διαφορὲς προκύπτουν ἀνάμεσα στόν συγγραφέα καὶ τὸν «δημοσιογράφο». Ἐδῶ παρατηροῦμε κάτι πολὺ ἐνδιαφέρον. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ Ντοστογιέφσκι κατηγορήθηκε ὅτι ἔγραφε ἀσθματικά, βιαστικά, ἀκόμα καὶ σὲ «κακὰ ῥωσικά». Ὁ τρόπος ζωῆς του, τὰ οἰκονομικὰ του προβλήματα, τὰ χρέη, οἱ ὑποχρεώσεις πρὸς τούς συγγενεῖς του καὶ τὸ καζίνο, τὸν ὑποχρέωναν σὲ ἰλιγγιώδεις ῥυθμοὺς συγγραφῆς, (θυμηθεῖτε, ἔγραψε τὸν «Παίκτη» σέ... 26 μέρες), μὲ ἀποτέλεσμα συνήθως νά μὴν ῥίχνει οὔτε δεύτερη ματιά στά γραπτὰ του. Ἡ διαφορὰ εἶναι ὅτι στά δημοσιογραφικὰ του κείμενα, παρόλο πού διατηρεῖται αὐτὴ ἡ αἴσθηση τοῦ «ἐπείγοντος», τὸ στύλ, λόγῳ θέματος, μπορεῖ νά ἀλλάζει ἀπὸ σελίδα σὲ σελίδα.
Μιά ἄλλη «χρήση» τῶν κειμένων αὐτῶν, ἦταν ἐκείνη τοῦ «ἀμυντικοῦ μηχανισμοῦ». Ὁ Ντοστογιέφσκι ἔβρισκε ἐδῶ τὴν εὐκαιρία νά ἀπαντᾶ σὲ ἀρνητικὲς κριτικὲς γιά τὸ λογοτεχνικὸ του ἔργο. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ συγγραφέας ἀντιδροῦσε πολὺ ἔντονα στήν κριτική, αὐτὸς ἄλλωστε ἦταν ὁ λόγος πού ἦρθε σὲ ῥήξη μὲ τὸν μεγάλο ῥῶσο κριτικὸ τῆς λογοτεχνίας Μπελίνσκι, ἀλλὰ καὶ πολλοὺς ἄλλους ὁμοτέχνούς του. Ὑποφέροντας ἀπὸ ἕνα αἴσθημα μειονεξίας, λόγῳ ἐμφάνισης, ἀσθενείας, ταπεινῆς καταγωγῆς καὶ οἰκονομικῆς ἀνέχειας, θεωροῦσε συχνά πώς διάφοροι «κύκλοι» συνωμοτοῦσαν μὲ σκοπὸ νά τὸν «ἐξοντώσουν» λογοτεχνικά. «Τὸ Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», ἀλλὰ καὶ οἱ προηγούμενες συνεργασίες του μὲ περιοδικά, τοῦ προσέφεραν ἕνα δημόσιο βῆμα ὑπεράσπισης τῶν ἔργων καὶ τῶν ἀπόψεών του. Ὡς γνωστὸ ὁ συγγραφέας, μετὰ τὴν ἐπιστροφὴ του ἀπὸ τὴν ἐξορία, προσχώρησε στό συντηρητικὸ πολιτικὸ στρατόπεδο ἐρχόμενος σὲ ῥήξη μὲ τὸ σύνολο σχεδὸν τῶν ἐκπροσώπων τῆς ῥωσικῆς προοδευτικῆς διανόησης τοῦ 19ου αἰώνα (Τουργκιένιεφ, Χέρτσεν, Τσερνισέφσκι κ.ἄ).
* Ὁ παρόν τόμος περιλαμβάνει κείμενα πού ἀρχικὰ δημοσιεύτηκαν ὡς ξεχωριστὰ κεφάλαια στό περιοδικὸ «Πολίτης», τοῦ ὁποίου ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὁ συγγραφέας ἦταν διευθυντὴς σύνταξης, ἑνὸς εἴδους «περιοδικοῦ μέσα στό περιοδικό». Τὸ 1874, μετὰ ἀπὸ συνεχεῖς διώξεις τῆς ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας, ὁ Ντοστογιέφσκι ἀναγκάστηκε νά παραιτηθεῖ ἀπὸ τήν θέση του. Τὸ δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τίς πρῶτες καταγραφὲς ἀπὸ τό «Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», τὸ ὁποῖο ὑπῆρξε ἕνα αὐτόνομο προσωπικὸ του βῆμα, ὥστε ὁ Ντοστογιέφσκι νά εἶναι σὲ θέση νά συνδιαλέγεται ἐλεύθερα μὲ τὸν ἀναγνώστῃ γιά μιά πληθώρα θεμάτων. Πρόκειται γιά ἕνα εἶδος «τετραδίου τοῦ συγ- γραφέα», ἕνα «δημιουργικὸ ἐργαστήριο», τὸ ὁποῖο ὁ συγγραφέας θὰ χρησιμοποιοῦσε ἐν εἴδει δοκιμαστικοῦ σωλήνα, πειραματιζόμενος μὲ τίς ἰδέες πού θὰ ἀποτελοῦσαν πρώτη ὕλη γιά τὰ μελλοντικά του μυθιστορήματα.
* Ἡ ἐξαιρετικὴ μετάφραση τοῦ Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη ἔγινε ἀπὸ τὰ ῥωσικὰ, ἀπὸ τὴν λεγομένη «ἀκαδημαϊκή» ἔκδοση τοῦ Ἰνστιτούτου Ῥωσικῆς Λογοτεχνίας (Οἶκος τοῦ Πούσκιν», τῆς Ἀκαδημίας Ἐπιστημῶν τῆς Ε.Σ.Σ.Δ., ἐκδόσεις «Ναούκα», Λένινγκραντ 1972 (30 τόμοι). Στό βιβλίο ὑπάρχει καὶ ἕνας ἔξοχος καὶ ἄκρως κατατοπιστικὸς πρόλογος ἀπὸ τὸν μεταφραστή, ὁ ὁποῖος ἔχει ἀναλάβει τὸ κοπιῶδες ἔργο τῆς μεταφορᾶς αὐτοῦ τοῦ σπάνιου ὑλικοῦ στήν γλώσσα μας.
Φανατικὸς ἀναγνώστης τοῦ τύπου, ἀποδελτίωνε εἰδήσεις τῆς ἐποχῆς, τίς ὁποῖες συχνὰ χρησιμοποιοῦσε ὡς πρώτη ὕλη γιά τὰ λογοτεχνικὰ του ἔργα. Ταυτόχρονα συνεργαζόταν καὶ μὲ πολλὰ λογοτεχνικά μηνιαῖα περιοδικά. Ἀπὸ τὴν ἀποψη αὐτὴ ἦταν ἐξαιρετικὰ μοντέρνος, ἕνας δημιουργός πού δέν ἦταν κλεισμένος στούς τέσσερις τοί χους, ἀλλὰ ἀφουγκραζόταν ἄμεσα τὸν σφυγμὸ τῆς ἐποχῆς του καὶ συνδιαλεγόταν μὲ τὴν ἐπικαιρότητα. Πληθωρικός, μὲ ὑπερχειλίζουσα ἐνέργεια, ἐπεδίωκε τὴν συγκεκριμένη ἀρθρογραφία, γιατὶ, ὅπως ἔλεγε ὁ ἴδιος, δέν «προλάβαινε νά τὰ σχολιάζει ὅλα στά βιβλία του». Αὐτὸ τὸ «ἀχόρταγο» στοιχεῖο μοιραῖα θὰ ἐξέβαλλε καὶ σὲ ἄλλες μορφὲς ἐπικοινωνίας. Ἂν ζοῦσε σήμερα, ὁ Ντοστογιέφσκι ἴσως ἤταν καὶ μπλόγκερ…
Μὲ αὐτὴ του τήν δραστηριότητα ὡστόσο, ὁ συγγραφέας δέν θεωροῦσε ὅτι δημιουργεῖ ἕνα «νέο λογοτεχνικὸ εἶδος», μιά καὶ ἡ ἐπιφυλλίδα, κατὰ τὰ ἤθη τοῦ 19ου αἰώνα, ἦταν σχεδὸν ἀπαραίτητο συστατικὸ στοιχεῖο τῆς συγγραφικῆς δραστηριότητας στή Ῥωσία, ἀλλὰ καὶ στήν Εὐρώπη.
Μὲ τὸν παρόντα τόμο τῶν ἐκδόσεων Ἁρμός, τὸν πρῶτο ἀπὸ τοὺς συνολικοὺς τρεῖς πού θὰ κυκλοφορήσουν, ὁ ἕλληνας ἀναγνώστης ἔχει τὴν εὐκαιρία, μετὰ ἀπὸ 130 χρόνια, νά ἔρθει γιά πρώτη φορὰ σὲ ἐπαφὴ μὲ τήν «δημοσιογραφική» ἰδιότητα τοῦ συγγραφέα. Γιά τοὺς μελετητές, ἀλλὰ καὶ ὅσους ἔχουν σκύψει στό ἔργο τοῦ μεγάλου Ῥώσου, αὐτὲς οἱ ἐπιφυλλίδες, τὰ μικρὰ διηγήματα, οἱ ὁμιλίες καὶ οἱ παρεμβάσεις, ἀποτελοῦν ἔνα ὕψιστης σημασίας ὑλικό, μιά καὶ ἀντανακλοῦν τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Ντοστογιέφσκι παρατηροῦσε καὶ ἀξιολογοῦσε τὸν κόσμο πού ἐξελισσόταν γύρω του. Στή Ῥωσία, τὴν ἐποχὴ τοῦ συγγραφέα, ὑπῆρχαν μείζονα κοινωνικοπολιτικὰ καὶ πολιτιστικὰ θέματα, ὅπως ἡ παιδεία, οἱ σχέσεις Ῥωσίας Εὐρώπης, ἡ διαμάχη τῶν Σλαβόφιλων καὶ τῶν Δυτικιζόντων. Τὰ συγκεκριμένα κείμενα ἀντανακλοῦν τίς θέσεις του, εὐθέως, δίχως τὴν κάλυψη τοῦ μυθοπλαστικοῦ μανδύα.
Στά ἔργα του ὁ συγγραφέας χρησιμοποιοῦσε συχνὰ τοὺς ἥρωες του ὡς φορεῖς τῶν προσωπικῶν του ἀπόψεων, ἐδῶ ὡστόσο, στό «Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», δέν ὑπάρχει περσόνα, δέν ὑπάρχει ἐπινόηση. Ὁ Ντοστογιέφσκι «μιλάει» μὲ τὴν ὑπογραφὴ του, καταθέτοντας ἄμεσα τίς ἀπόψεις του καὶ «ἐνοχλώντας» τοὺς πάσης φύσεως ἀντιπάλους του, οἱ ὁποῖοι παρεμπιπτόντως, δέν ἦταν καὶ λίγοι.
* Ἕνα πρῶτο ἐνδιαφέρον ἐρώτημα πού θὰ ἔχει κάποιος μελετητὴς ἤ τακτικὸς ἀναγνώστης τοῦ Ντοστογιέφσκι εἶναι ποιές - ἂν ὑπάρχουν – στυλιστικὲς διαφορὲς προκύπτουν ἀνάμεσα στόν συγγραφέα καὶ τὸν «δημοσιογράφο». Ἐδῶ παρατηροῦμε κάτι πολὺ ἐνδιαφέρον. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ Ντοστογιέφσκι κατηγορήθηκε ὅτι ἔγραφε ἀσθματικά, βιαστικά, ἀκόμα καὶ σὲ «κακὰ ῥωσικά». Ὁ τρόπος ζωῆς του, τὰ οἰκονομικὰ του προβλήματα, τὰ χρέη, οἱ ὑποχρεώσεις πρὸς τούς συγγενεῖς του καὶ τὸ καζίνο, τὸν ὑποχρέωναν σὲ ἰλιγγιώδεις ῥυθμοὺς συγγραφῆς, (θυμηθεῖτε, ἔγραψε τὸν «Παίκτη» σέ... 26 μέρες), μὲ ἀποτέλεσμα συνήθως νά μὴν ῥίχνει οὔτε δεύτερη ματιά στά γραπτὰ του. Ἡ διαφορὰ εἶναι ὅτι στά δημοσιογραφικὰ του κείμενα, παρόλο πού διατηρεῖται αὐτὴ ἡ αἴσθηση τοῦ «ἐπείγοντος», τὸ στύλ, λόγῳ θέματος, μπορεῖ νά ἀλλάζει ἀπὸ σελίδα σὲ σελίδα.
Μιά ἄλλη «χρήση» τῶν κειμένων αὐτῶν, ἦταν ἐκείνη τοῦ «ἀμυντικοῦ μηχανισμοῦ». Ὁ Ντοστογιέφσκι ἔβρισκε ἐδῶ τὴν εὐκαιρία νά ἀπαντᾶ σὲ ἀρνητικὲς κριτικὲς γιά τὸ λογοτεχνικὸ του ἔργο. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ συγγραφέας ἀντιδροῦσε πολὺ ἔντονα στήν κριτική, αὐτὸς ἄλλωστε ἦταν ὁ λόγος πού ἦρθε σὲ ῥήξη μὲ τὸν μεγάλο ῥῶσο κριτικὸ τῆς λογοτεχνίας Μπελίνσκι, ἀλλὰ καὶ πολλοὺς ἄλλους ὁμοτέχνούς του. Ὑποφέροντας ἀπὸ ἕνα αἴσθημα μειονεξίας, λόγῳ ἐμφάνισης, ἀσθενείας, ταπεινῆς καταγωγῆς καὶ οἰκονομικῆς ἀνέχειας, θεωροῦσε συχνά πώς διάφοροι «κύκλοι» συνωμοτοῦσαν μὲ σκοπὸ νά τὸν «ἐξοντώσουν» λογοτεχνικά. «Τὸ Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», ἀλλὰ καὶ οἱ προηγούμενες συνεργασίες του μὲ περιοδικά, τοῦ προσέφεραν ἕνα δημόσιο βῆμα ὑπεράσπισης τῶν ἔργων καὶ τῶν ἀπόψεών του. Ὡς γνωστὸ ὁ συγγραφέας, μετὰ τὴν ἐπιστροφὴ του ἀπὸ τὴν ἐξορία, προσχώρησε στό συντηρητικὸ πολιτικὸ στρατόπεδο ἐρχόμενος σὲ ῥήξη μὲ τὸ σύνολο σχεδὸν τῶν ἐκπροσώπων τῆς ῥωσικῆς προοδευτικῆς διανόησης τοῦ 19ου αἰώνα (Τουργκιένιεφ, Χέρτσεν, Τσερνισέφσκι κ.ἄ).
* Ὁ παρόν τόμος περιλαμβάνει κείμενα πού ἀρχικὰ δημοσιεύτηκαν ὡς ξεχωριστὰ κεφάλαια στό περιοδικὸ «Πολίτης», τοῦ ὁποίου ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὁ συγγραφέας ἦταν διευθυντὴς σύνταξης, ἑνὸς εἴδους «περιοδικοῦ μέσα στό περιοδικό». Τὸ 1874, μετὰ ἀπὸ συνεχεῖς διώξεις τῆς ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας, ὁ Ντοστογιέφσκι ἀναγκάστηκε νά παραιτηθεῖ ἀπὸ τήν θέση του. Τὸ δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τίς πρῶτες καταγραφὲς ἀπὸ τό «Ἡμερολόγιο τοῦ συγγραφέα», τὸ ὁποῖο ὑπῆρξε ἕνα αὐτόνομο προσωπικὸ του βῆμα, ὥστε ὁ Ντοστογιέφσκι νά εἶναι σὲ θέση νά συνδιαλέγεται ἐλεύθερα μὲ τὸν ἀναγνώστῃ γιά μιά πληθώρα θεμάτων. Πρόκειται γιά ἕνα εἶδος «τετραδίου τοῦ συγ- γραφέα», ἕνα «δημιουργικὸ ἐργαστήριο», τὸ ὁποῖο ὁ συγγραφέας θὰ χρησιμοποιοῦσε ἐν εἴδει δοκιμαστικοῦ σωλήνα, πειραματιζόμενος μὲ τίς ἰδέες πού θὰ ἀποτελοῦσαν πρώτη ὕλη γιά τὰ μελλοντικά του μυθιστορήματα.
* Ἡ ἐξαιρετικὴ μετάφραση τοῦ Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη ἔγινε ἀπὸ τὰ ῥωσικὰ, ἀπὸ τὴν λεγομένη «ἀκαδημαϊκή» ἔκδοση τοῦ Ἰνστιτούτου Ῥωσικῆς Λογοτεχνίας (Οἶκος τοῦ Πούσκιν», τῆς Ἀκαδημίας Ἐπιστημῶν τῆς Ε.Σ.Σ.Δ., ἐκδόσεις «Ναούκα», Λένινγκραντ 1972 (30 τόμοι). Στό βιβλίο ὑπάρχει καὶ ἕνας ἔξοχος καὶ ἄκρως κατατοπιστικὸς πρόλογος ἀπὸ τὸν μεταφραστή, ὁ ὁποῖος ἔχει ἀναλάβει τὸ κοπιῶδες ἔργο τῆς μεταφορᾶς αὐτοῦ τοῦ σπάνιου ὑλικοῦ στήν γλώσσα μας.
Δημοσιεύτηκε στό τεῦχος Φεβρουαρίου 2007 τοῦ περιοδικοῦ «Διαβάζω».
Πηγή: http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=13&t=139640&start=30
[από ΚΛΙΝΟΣΟΦΙΣΤΗΣ » Ιούλιος 25th, 2009]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου