῾H ἄποψη τοῦ Ράνσιμαν (γιά τούς ῞Ελληνες καί τόν ἑλληνισμό) Τοῦ Διαμαντῆ Μπασαντῆ

῾H ἄποψη τοῦ Ράνσιμαν
Τοῦ Διαμαντῆ Μπασαντῆ

Ἂν οἱ ἱστορικοὶ τῆς Ὀξφόρδης προσδιόρισαν τὸν
ὅρο «Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία», γράφοντας γιὰ
τὸ ἀνατολικὸ τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατο-
ρίας, ἦταν ἕνας ἱστορικὸς τοῦ Καίμπριτζ, ποὺ ἄλλαξε γιὰ
πάντα τὴν ὀπτικὴ τῆς Ἱστορίας γιὰ τὸ Βυζάντιο. Ὁ λόγος
γιὰ τὸν μεγαλύτερο βυζαντινολόγο τοῦ 20οῦ αἰώνα, τὸν
Στῆβεν Ράνσιμαν.
Στὴ μακρὰ ζωή του (1903-2000) ὁ πολυγραφότατος
συγγραφέας, καθηγητὴς καὶ ἀκαδημαϊκὸς ἔφερε στὸ φῶς
τὸ Βυζάντιο, τὴν ἱστορία του, τὸν πολιτισμό του, τὴν τέχνη
του. Μελετητὴς ἀκούραστος ἔσκυψε
σὲ πρωτότυπες πηγὲς καὶ ἀρχεῖα,
ἰδίως μεταξὺ 1942-1945, ὅταν δί-
δαξε Βυζαντινὴ Ἱστορία καὶ Τέχνη
ὡς καθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο
Κωνσταντινούπολης. Τὸ ἔργο του
ἀναγνωρίστηκε διεθνῶς καὶ οἱ νε-
κρολογίες του, τὸ 2000, στὶς ἐφη-
μερίδες Times καὶ Daily Telegraph
ἦταν ὁλόκληρες σελίδες.
Στὴν ἑλληνικὴ εἰσαγωγὴ τοῦ
βιβλίου του «Ἡ Τελευταία Βυζα-
ντινὴ Ἀναγέννηση» ὁ Ράνσιμαν
ἐπισημαίνει ὅτι τοὺς δύο τελευταί-
ους αἰῶνες ποὺ ἡ Αὐτοκρατορία
φθειρόταν πολιτικὰ παρατηρήθηκε
καὶ ἡ μεγαλύτερη ἀναγέννηση τῶν
γραμμάτων: «Ποτὲ ἄλλοτε ὅμως
δὲν ὑπῆρχαν τόσοι λόγιοι ποὺ νὰ
ἦταν ἀφιερωμένοι στὴν ἑρμηνεία
καὶ τὴν ἀνανέωση τῆς ἀρχαίας ἑλλη-
νικῆς σκέψης καὶ στὴ διαφύλαξη
τῆς ἑλληνικῆς παράδοσης. Ἀκόμα
καὶ ἡ λέξη “ Ἕλλην” ἀνέκτησε τὸ
ἀρχαῖο της νόημα. Καὶ εὐτυχῶς γιὰ
τὸν πολιτισμὸ ὅλης τῆς Εὐρώπης,
αὐτὴ ἡ τελευταία Βυζαντινὴ ἀναγέν-
νηση ἐμφανίστηκε σὲ μία στιγμὴ τῆς
ἱστορίας ποὺ οἱ Δυτικοὶ λόγιοι ἦταν προετοιμασμένοι νὰ
ἀνακαλύψουν τὸ μορφωτικὸ κόσμο ποὺ κρατοῦσαν ζω-
ντανὸ οἱ λόγιοι τοῦ Βυζαντίου».
Ὅμως τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα
ὑπῆρχαν σὲ ὁλόκληρη τὴ βυζαντινὴ ἱστορία. Ὅπως σημει-
ώνει ὁ Ράνσιμαν [...] σὲ ὁρισμένες περιόδους τους «οἱ Βυ-
ζαντινοί, ἂν καὶ ἀπέφευγαν τὴ λέξη “ Ἕλλην”, θεωροῦσαν
τὸν ἑαυτό τους κληρονόμο τοῦ κλασικοῦ παρελθόντος…
τὸ ἀγαπητό τους ἀνάγνωσμα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ
τοὺς Βίους τῶν Ἁγίων, ἦταν τὰ ἔργα τοῦ Ὁμήρου».
Στὰ πλαίσια τῆς μελέτης του ὁ Ράνσιμαν παρουσιά-
ζει καὶ τὴ συνεισφορὰ τοῦ Βυζαντίου στὴν εὐρωπαϊκὴ
Ἀναγέννηση σημειώνοντας πὼς οἱ Βυζαντινοὶ ἀποκλή-
θηκαν «βιβλιοθηκάριοι τῶν Μέσων Αἰώνων» λειτουρ-
γώντας πρὸς «ὄφελος τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ». Καὶ
περιγράφει πῶς καὶ πόσο ἐπηρέασε τὴ Δυτικὴ Ἀναγέν-
νηση ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς κι οἱ Ἕλληνες λόγιοι τοῦ
Βυζαντίου.
Ἀκόμα γράφει πὼς οἱ Δυτικοὶ μέσα ἀπὸ τὶς Σταυροφο-
ρίες συνάντησαν ἕναν «ἑλληνικὸ πολιτισμὸ ποὺ ἄκμαζε
στὶς ἑλληνικὲς περιοχὲς» του Βυζαντίου. Ἔτσι, ἔπαψαν νὰ
χρησιμοποιοῦν ἀραβικὲς πηγὲς καὶ μεταφράσεις γιὰ νὰ
προσεγγίσουν τοὺς ἀρχαίους Ἕλλη-
νες. Καὶ ἐπιπλέον δέχτηκαν τὴν
ἐπίδραση σημαντικῶν «Ἑλλήνων
λογίων» ποὺ ἄρχισαν νὰ ἐπισκέ-
πτονται τὴ Δύση μετὰ τὸ 1204. Συ-
μπεριλαμβάνει δὲ καὶ τὴν μαρτυρία
τοῦ Πάπα Πίου τοῦ Β΄ στὴν ὁποία
ἀφηγεῖται πώς: Στὴν Ἰταλία «κάθε
σπουδαστὴς μὲ ἀξιώσεις ἤθελε νὰ
ἐπιχειρήσει τὸ ταξίδι» στὴν Κων-
σταντινούπολη καὶ στὰ σχολεῖα
τῆς Πόλης.
Τέλος, στέκεται ἰδιαίτερα στὴ
σημαντικὴ ἐπίδραση ποὺ ἄσκη-
σαν στὴ Δυτικὴ Ἀναγγένηση βυ-
ζαντινοὶ διανοητὲς ὅπως ὁ Μα-
νουὴλ Χρυσολορᾶς, ὁ Πλήθων
καὶ ὁ Βησσαρίων. Καὶ γράφει: «Ἡ
ἀπειλὴ τῆς ἐπικείμενης πτώσης τῆς
Κωνσταντινούπολης καὶ κατόπιν ἡ
ἴδια ἡ πτώση ἔφεραν καὶ ἄλλους
Ἕλληνες λογίους στὴν Ἰταλία ὅπου
καὶ συνέχισαν τὴν τόσο ἀγαπητὴ
στὸ Βυζάντιο συζήτηση γιὰ τὰ ὑπὲρ
ἢ τὰ κατὰ τῆς πλατωνικῆς καὶ τῆς
ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας… ἀπὸ
αὐτοὺς τοὺς λόγιους, τοὺς ἐξίσου
Πλατωνικοὺς καὶ Ἀριστοτελικούς,
ἔμαθαν στὸ μέγιστο μέρος τὴ φιλοσοφία τους οἱ ἄνθρωποι
τῆς Ἀναγέννησης».
Ἄραγε μήπως ὁ Ράνσιμαν διέδιδε «μύθους» ὅταν
ἔβλεπε Ἕλληνες στὸ Βυζάντιο; Ἤ, ὅταν ἔγραφε γιὰ Ἕλλη-
νες ποὺ μετέφεραν τὴ διδασκαλία τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ
Ἀριστοτέλη στὴ Δύση; Ἤ, ὅταν ἔβλεπε τὴ σημερινὴ Ἑλλά-
δα καὶ τοὺς Ἕλληνες μέρος αὐτῆς τῆς μεγάλης διαδρομῆς
ἑνὸς «ἀνεπτυγμένου ἔθνους»; n
Ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα Ἀπογευματινή,
Σάββατο 7 Ἀπριλίου 2007.
Θεόφιλου: Τὸ προσκύνημα τῆς δεσποινίδος (1932)

Πηγή:Περιοδικό Πειραϊκή ᾿Εκκλησία (᾿Απρίλιος 2010, τεῦχος 214)

Συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια; Νίκος Σβoρῶνος (ἱστορικός)

Θεωρῶ τὴν πολιτισμικὴ συνέχεια τοῦ ἑλληνισμοῦ ὡς ἕνα δυναμικὸ φαινόμενο μὲ διαφορετικὲς φάσεις. Δὲν πι-
στεύω βέβαια στὴ φυλετικὴ συνέχεια. Δὲν κάνω ζωολογία, κάνω ἱστορία. Δὲν ξέρω τί εἶναι ἀνθρωπολογικὰ ἡ ἑλλη-
νικὴ φυλὴ ἢ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἢ τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος. Εἶναι ἀνακατεμένα, ὅπως συμβαίνει μὲ ὅλους τοὺς ἱστορικοὺς
λαοὺς τοῦ κόσμου. Γιὰ τὸ ὅτι ὑπάρχει, ὅμως, ἀπὸ παλιά, πολὺ παλιά, ἕνας ἑλληνικὸς λαὸς ποὺ ἔχει συνείδηση τῆς
ἑνότητάς του καὶ τῆς διαφορᾶς ἀπὸ τοὺς ἄλλους λαούς, καὶ ἔχει συνείδηση τῆς ἰδιαιτερότητάς του καὶ τῆς πολιτισμικῆς
του συνέχειας, δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία... Καὶ ἐδῶ
μπορῶ νὰ ἐπαναλάβω, σύντομα καὶ ἁπλουστευτι-
κά, ὁρισμένες προτάσεις ποὺ ἔχω διατυπώσει: Τὴν
ὕπαρξη – ἕως τὴν ἐπικράτηση τῆς ρωμαϊκῆς ἰδέας,
ὕστερα ἀπὸ τὴν κατάκτηση τῆς Ρώμης καὶ τὴν ἐπι-
κράτηση τοῦ χριστιανισμοῦ – ἑνὸς ἑλληνικοῦ λαοῦ,
φυλετικὰ ἀνάμεικτου, ὅπως ὅλοι οἱ ἱστορικοὶ λαοί,
μὲ κοινὰ πολιτισμικὰ χαρακτηριστικὰ καὶ μὲ συνεί-
δηση τῆς ἑνότητάς του καὶ τῆς συνέχειάς του. Τὴ
βαθμιαία ἀπομάκρυνσή του ἀπὸ τὸ συνειδησιακὸ
περιεχόμενο τῆς ἑλληνικότητας, μὲ τὴν ἐπικράτηση
δυὸ πλατύτερων ἰδεῶν, τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ τῆς
ῥωμαϊκότητας, ποὺ χαρακτηρίζουν τὴν ἰδεολογία
τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, ἰδεολογία συνε-
κτικὴ τοῦ βυζαντινοῦ κράτους- πράγμα ποὺ δὲν
ἀποκλείει τὴν ὕπαρξη, συγχρόνως, καὶ μιᾶς ἰδιαί-
τερης συνείδησης τῆς ἰδιαιτερότητας σὲ κάθε λαό,
ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ πολυεθνικὸ αὐτὸ
πολιτικὸ καὶ πολιτισμικὸ συγκρότημα. Τέλος, τὴ σταδιακὴ πολιτισμικὴ ἐπανασυνδέση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου τῆς
αὐτοκρατορίας μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἰδέα καὶ τὸ παλιὸ ἑλληνικό του παρελθόν, ὅπως κατὰ τὸν 11ο αἰώνα, καὶ τὴν κατά-
κτηση μιᾶς καθαρὰ ἑλληνικῆς συνείδησης, ποὺ συντελεῖται κατὰ τὰ τελευταῖα χρόνια τοῦ Βυζαντίου, καὶ καταλήγει
μὲ τὴν διαμόρφωση τοῦ νέου ἑλληνικοῦ ἔθνους, μέσα στὴν Τουρκοκρατία, καὶ τὴν διακήρυξη τῆς βούλησής του
νὰ δημιουργήσει ἀνεξάρτητο ἑλληνικὸ κράτος μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἐπανάσταση... Ὁ ἑλληνισμὸς βρέθηκε σὲ τέτοιες
ἀντικειμενικὲς καταστάσεις, ὥστε νὰ εἶναι ἀπὸ τοὺς λίγους λαοὺς οἱ ὁποῖοι ἀπόκτησαν ἐθνικὴ συνείδηση ἀκριβῶς
μέσα σὲ εὐρύτερα σύνολα καὶ σὲ ἀντιπαραθέση μὲ αὐτά. Κυρίως σὰν κατακτημένος λαός. Καὶ τὸ ὅτι διατήρησε τὴ
γλώσσα του, τὴν ἐθνική του συνείδηση, γιὰ μένα τοῦτο εἶναι ἀντιστασιακὸ φαινόμενο... Δὲν θεωρῶ ἀντίσταση ἁπλῶς
καὶ μόνο νὰ πάρεις τὰ ὅπλα καὶ νὰ ἀνέβεις στὰ βουνά. Αὐτὸ εἶναι εὔκολο πράγμα, σχετικὰ εὔκολο. Τὸ πρόβλημα
εἶναι νὰ μείνεις αὐτὸ ποὺ εἶσαι, καὶ αὐτὸ βέβαια συνδυάζεται μὲ τὴν πολιτισμικὴ συνέχεια τοῦ ἑλληνισμοῦ. Μὲ τὸ
γεγονὸς ὅτι ὅταν κατακτήθηκε ὁ ἑλληνικὸς λαός, εἴτε ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους ἀρχικὰ εἴτε ἀργότερα ἀπὸ τοὺς Τούρκους,
εἶχε ἐθνικὴ ἑνότητα καὶ συνείδηση τῆς ἑνότητας αὐτῆς. Ὑπῆρχε μία λαϊκὴ ἑνότητα μὲ τὴ γλώσσα, μὲ τὰ ἤθη καὶ τὰ
ἔθιμα, καὶ εἶχε συνείδηση τῆς ταυτότητάς του αὐτῆς, ἡ ὁποία τοῦ ἐπέτρεψε νὰ ἀντισταθεῖ στὴν ἀπορρόφηση ἀπὸ
ἄλλους λαούς, οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ κατακτητές του. n

Νίκος Σβoρῶνος
Συνέντευξη στὸ περιοδικὸ Σύγχρονα θέματα, τεῦχος 35-37, Δεκέμβριος 1988

Πηγή:Περιοδικό Πειραϊκή ᾿Εκκλησία, ᾿(Απρίλιος 2010, ἀριθμ φύλλου 214)

Μανόλης ᾿Αναγνωστάκης, ᾿Απολογία νομοταγοῦς

 


Απολογία νομοταγοῦς

Γράφω ποιήματα μέσα στα πλαίσια που ορίζουν οι υπεύθυνες υπηρεσίες
Που δεν περιέχουν τη λέξη: Ελευθερία, τη λέξη: Δημοκρατία
Δεν φωνασκούν: Κάτω οι τύραννοι ή: Θάνατος στους προδότες
Που παρακάμπτουν επιμελώς τα λεγόμενα φλέγοντα γεγονότα
Γράφω ποιήματα άνετα και αναπαυτικά για όλες τις λογοκρισίες
Αποστρέφομαι τετριμμένες εκφράσεις όπως: σαπίλα ή καθάρματα ή πουλημένοι
Εκλέγω σε πάσα περίπτωση την αρμοδιότερη λέξη
Αυτή που λέμε «ποιητική»: στιλπνή, παρθενική, ιδεατώς ωραία.

Γράφω ποιήματα που δεν στρέφονται κατά της καθεστηκυίας τάξεως.

Από τη συλλογή Ο στόχος (1970)

῾Ημεριδα μέ θέμα:"Γλῶσσα καί λατρεία-νοησιαρχία ἤ μέθεξις;" (17-04-2010)

Οἱ ἱερεῖς καί τό ᾿Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον

τοῦ ῾Ιερού Ναοῦ ῾Αγ. Παρασκευῆς ᾿Αττικῆς

σᾶς προσκαλοῦν στήν ἡμερίδα μέ θέμα:

"Γλῶσσα καὶ Λατρεία -νοησιαρχία ἤ μέθεξις;"

ἡ ὁποία θά λάβει χώρα στήν αἴθουσα ἐκδηλώσεων

τοῦ ξενοδοχείου ΗΛΕΚΤΡΑ ΠΑΛΛΑΣ,

Ναυάρχου Νικοδήμου 18-20, Αθῆναι,

τό Σάββατο 17 ᾿Απριλίου ἐ.ἔ. καί ὥρα 9:30 π.μ.

Πατῆστε στήν παρακάτω διεύθυνση γιά νά δεῖτε ἀναλυτικά  τό πρόγραμμα.

 http://www.alopsis.gr/alopsis/glossa.pdf

Πάρθεν (δημοτικό τραγούδι τοῦ Πόντου, ψηφιοσκόπιο)

Πάρθεν η Ρωμανία (με τον Γιώργο Νταλάρα και το μουσικό σχήμα Εν χορδαίς)

Πάρθεν

Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν' από την Πόλην.
Ουδέ στ' αμπέλια κόνεψεν*, ουδέ στα περιβόλα,
επήγεν και ν-εκόνεψεν και σου* Ηλί' το Κάστρον.
Εσείξεν* τ' έναν το φτερόν, σο* αίμαν βουτεμένον,
εσείξεν τ' άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον.
Ατό* κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ' ο μητροπολίτης∙
έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.
Σίτ'* αναγνώθ', σίτε και κλαίει, σίτε κρούει* την καρδίαν.
Αϊλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν* η Ρωμανία.
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρα
κι Αϊ-Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται.
Μη κλαις, μη κλαις, Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι*.
Η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία πάρθεν.
Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο*.

(Δημοτικό)

Λεξιλόγιο:
κονεύω = καταλύω, σταθμεύω
σου = στου
εσείξεν = έσεισε, κούνησε, τίναξε
σο = στο
ατό = αυτό
σίτ' (και σόταν = εις όταν) = όταν, ενώ
ανακρούω = χτυπώ
δερνοκοπισκάσαι = δέρνεσαι, χτυπιέσαι
πάρθεν = πάρθηκε, κυριεύτηκε
κι άλλο (εννοείται άνθος)

Μανόλης ᾿Αναγνωστάκης:Θυμᾶμαι πού σοῦ ᾿λεγα... (ποίηση)

13.12.43

Θυμάσαι που σου ‘λεγα: όταν σφυρίζουν τα πλοία μην είσαι στο λιμάνι.
Μα η μέρα που έφευγε ήτανε δικιά μας και δε θα θέλαμε ποτέ να την αφήσουμε.
Ένα μαντήλι πικρό θα χαιρετά την ανία του γυρισμού
Κι έβρεχε αλήθεια πολύ κι ήτανε έρημοι οι δρόμοι
Με μια λεπτήν ακαθόριστη χινοπωριάτικη γεύση
Κλεισμένα παράθυρα κι οι άνθρωποι τόσο λησμονημένοι
–Γιατί μας άφησαν όλοι; Γιατί μας άφησαν όλοι; Κι έσφιγγα τα χέρια σου
Δεν είχε τίποτα τ’ αλλόκοτο η κραυγή μου.

… Θα φύγουμε κάποτε αθόρυβα και θα πλανηθούμε
Μες στις πολύβοες πολιτείες και στις έρημες θάλασσες
Με μιαν επιθυμία φλογισμένη στα χείλια μας
Είναι η αγάπη που γυρέψαμε και μας την αρνήθηκαν
Ξεχνούσες τα δάκρυα, τη χαρά και τη μνήμη μας
Χαιρετώντας λευκά πανιά π’ ανεμίζονται.
Ίσως δε μένει τίποτ’ άλλο παρά αυτό να θυμόμαστε.

Μες στην ψυχή μου σκιρτά το εναγώνιο. Γιατί,
Ρουφώ τον αγέρα της μοναξιάς και της εγκατάλειψης
Χτυπώ τους τοίχους της υγρής φυλακής μου και δεν προσμένω απάντηση
Κανείς δε θ’ αγγίξει την έκταση της στοργής και της θλίψης μου.

Κι εσύ περιμένεις ένα γράμμα που δεν έρχεται
Μια μακρινή φωνή γυρνά στη μνήμη σου και σβήνει
Κι ένας καθρέφτης μετρά σκυθρωπός τη μορφή σου
Τη χαμένη μας άγνοια, τα χαμένα φτερά.

Από τη συλλογή Εποχές (1945)

Πηγή;http://manolisanagnostakis.wordpress.com