Ὁ ἄνθρωπος, πλασμένος γιά νά εἰκονίζη μικρογραφικῶς ἐπί τῆς γῆς τήν ἀπειρομεγέθη εἰκόνα τοῦ θείου Δημιουργοῦ, ἦταν ἀπαραίτητο νά εἶναι προικισμένος μέ τίς ἰδιότητες τοῦ Θεοῦ, ὥστε νά ἔχη τήν ἀναφορά του σ΄ Αὐτόν. Ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος ἔπρεπε νά εἶναι ὄν αὐτοσυνείδητον, ἐλεύθερον, καί αὐτεξούσιον, διότι ὄν χωρίς συνείδησι τῆς ὑπάρξεώς του, χωρίς ἐλευθερία, χωρίς ἐξουσίαν ἐπί τοῦ ἑαυτοῦ του εἶναι ἀνάξιο τῆς ὑψηλῆς αὐτῆς κλήσεως, τοῦ ὑψηλοῦ αὐτοῦ προορισμοῦ πού τοῦ ἐπεφύλαξε ἡ μεγάλη βουλή τοῦ Θείου Δημιουργοῦ. Ἡ ἐλευθερία ἄρα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀναγκαία συνέπεια τῆς μεγάλης ἀποστολῆς του, τῆς διαπλάσεώς του καί τῆς παρουσίας του μέσα στόν κόσμο, καί ἑπομένως προσόν ἀναγκαῖον καί σεβαστόν. Χωρίς τήν ἐλευθερίαν ὁ ἄνθρωπος θά ἦταν ἰσότιμος μέ τά λοιπά ζῶα· ἡ δουλεία θά ὑπέτασσε τίς ἐνέργειές του καί θά ὡδηγοῦσε τίς σκέψεις του μέσα σέ ἕνα περιωρισμένο κύκλο, ὅπου θά περιεστρέφετο· οἱ ἰδέες τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, θά ἦσαν ἄγνωστοι σ΄ αὐτόν· θά ἀγνοοῦσε τί εἶναι αἰσχρόν, τί κακόν, τί ψευδές καί δέν θά εἶχε ἐξουσία αὐτενεργείας, δυνατότητα νά ἐξέλθη ἀπό τόν περιωρισμένο κύκλο τῶν ἐμφύτων ὁρμῶν. Ἡ ἄγνοια τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ ἀληθινοῦ θά καταστοῦσε τόν ἄνθρωπον ἕνα ὄν ἀνήθικον, θά διέγραφε τήν ἠθικήν ὡς λέξιν ἐστερημένην νοήματος, ἀφοῦ οἱ πράξεις του θά ἦσαν ἠθικῶς ἀδιάφοροι καί γι΄ αὐτό ἀχαρακτήριστοι. Ἡ ἀδιαφορία αὐτή καί ὁμοιότης τοῦ χαρακτῆρος τῶν πράξεων δέν θά διήγειρε καμμίαν αἴσθησιν ἤ ἐντύπωσι στόν νοῦ καί στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου· ἡ ἔλλειψις αὐτή θά καθιστοῦσε τήν μέν καρδίαν ἀσυνείδητον, τόν δέ νοῦ νωθρό καί ἀδρανῆ· ἡ ἀσυνειδησία καί ἡ νωθρότης θά ἐπέπιπταν ὡς σκιερά νέφη καί θά ἐκάλυπταν τήν θαυμαστήν εἰκόνα τοῦ θείου Δημιουργοῦ, πού τόσο λαμπρῶς καί θαυμασίως ἐκαλλιτεχνήθη ἀπό τό δημιουργικόν του χέρι, στήν ὁποία διαλάμπει ἡ ἀγαθότης, ἡ σοφία καί ἡ δύναμίς του καί θά ἠμπόδιζαν νά ἰδῆ καί νά γνωρίση τόν Πλάστην του καί Δημιουργόν τοῦ σύμπαντος. Θά ἀγνοοῦσε τόν Θεόν καί τά θεῖα ἰδιώματά του καί ἔτσι ἡ δημιουργία οὐδέποτε θά ἐδόξαζε, θά ὑμνοῦσε, θά ἔψαλλε καί θά εὐχαριστοῦσε μέ ἐπίγνωσι καί συνείδησι τόν Θεόν.
Ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη γιά νά εἰκονίζη τόν Θεόν ἐπί τῆς γῆς· ὁ Θεός τόν ἔκαμεν ὄν νοερόν καί αὐτεξούσιον γιά νά πράττη τό θέλημα αὐτοῦ, τό ὁποῖον ἔγραψε μέσα στήν καρδία του καί τό κατέστησε καί ἰδικόν του θέλημα. Σκοπός τῆς διαπλάσεώς του ἦταν νά γνωρίση ἡ δημιουργία τόν Θεόν· ἐπλάσθη λοιπόν γιά νά γνωρίση τόν Πλάστην καί Δημιουργόν του· ἐπλάσθη γιά νά ὑψοῦται πρός τόν Θεόν· ἐπλάσθη γιά νά δοξάζη τόν Θεόν· ἐπλάσθη μέ σκοπόν ἡ δημιουργηθεῖσα κτίσις νά αἰνῆ ἐνσυνειδήτως τόν θεῖον Δημιουργόν της. Τό αὐτεξούσιον λοιπόν αὐτοῦ, τό νοερόν καί τό ἠθικῶς ἐλεύθερόν τοῦ ἐδόθησαν γιά νά ἐκπληρώνη τόν μέγα προορισμόν του, τήν μεγάλην ἀποστολή του, νά συνδέη τήν γῆ μέ τόν Οὐρανό καί νά μή ἀποκλίνη δεξιά ἤ ἀριστερά· ἀλλά νά βαδίζη τήν εὐθεῖαν ὁδό, πράττοντας μόνο τό ἀγαθόν, τό ἐγγεγραμμένον στήν καρδία του, τό ὁποῖον καί αὐτός ὀρμεμφύτως ἀγαπᾶ· διότι ἀλλιῶς, ἐάν ἀποκλίνη ἀπό τόν προορισμό του, γίνεται ἀνελεύθερος καί «ἐξομοιοῦται τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις». Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀληθῶς ἐλεύθερος πρίν ἀπομακρυνθῆ ἀπό τό ἀγαθόν καί ἐνόσῳ συνταυτίζει τήν θέλησί του πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ· ὅμως εὐθύς ὡς ἀποκλίνη ἀπό τήν εὐθεῖαν, ἀποβαίνει ὄντως ἀνελεύθερος, ἡ ἐλευθερία του πλέον εἶναι ψευδής ἐπίδειξις ψευδοῦς ἐλευθερίας.
Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὑποτάσσεται στόν νόμο τοῦ Θεοῦ, δέν περιορίζεται, διότι αὐτός ὡς θεῖος εἶναι ἄπειρος, τό δέ ἄπειρον ὄχι μόνον δέν περιορίζει τήν ἐλευθερία, ἀλλά τήν συνεκτείνει καί τήν συναυξάνει, ὅταν ὁ ἄνθρωπος τόν ἀκολουθῆ. Αἰτιολογῶντας τό καθῆκον πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος νά ἀκολουθῆ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὁ φιλόσοφος καί μάρτυς Ἰουστῖνος μᾶς συμβουλεύει· «Ὁ Θεός ἐποίησε τόν ἄνθρωπον ἐλεύθερον καί αὐτεξούσιον, ὥστε αὐτό πού ἀπό ἰδικήν του ὑπαιτιότητα ἔχασε μέ τήν ἀμέλεια καί τήν παρακοήν του, νά τοῦ τό δωρήση πάλιν ὁ Θεός διά φιλανθρωπίας καί ἐλεημοσύνης, ἐάν ὁ ἄνθρωπος ὑπακούση σ΄ αὐτόν. Ὅπως δηλαδή ὁ ἄνθρωπος παρήκουσε καί ἐπέφερε στόν ἑαυτόν του τόν θάνατον, ἔτσι καί ἐάν ὑπακούση στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἠμπορεῖ νά κερδίση τήν αἰώνιο ζωή. Διότι ὁ Θεός μᾶς ἔδωσε ἐντολές ἅγιες τίς ὁποῖες ὅποιος τηρήση ἠμπορεῖ νά σωθῆ καί ἐπιτυγχάνοντας τήν ἀνάστασι νά κληρονομίση τήν ἀφθαρσίαν». Γι΄ αὐτόν λοιπόν τόν λόγον ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νά φυλάττη μέ εὐλάβεια τόν νόμο τοῦ Θεοῦ καί νά πράττη τό θέλημα αὐτοῦ, διότι ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὑποχρεωμένος νά ἐκπληρώνη τόν σκοπόν τῆς ἐπί γῆς ἀποστολῆς του· ἀλλιῶς μέλλει νά κατακριθῆ ὡς παραβάτης τῶν καθηκόντων του, ἐπειδή ἐλησμόνησε τήν ἀποστολήν του καί ἐξ αἰτίας τῆς ἀμελείας του ἔκαμε κακήν χρῆσιν τοῦ αὐτεξουσίου καί παρεδόθη στά πάθη καί στίς ἐπιθυμίες.
Τό αὐτεξούσιον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι βεβαίως ἀνεπηρέαστον· ὁ βαθμός τῆς ἐλευθερίας αὐτοῦ καταδεικνύεται ἀπό τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον ὁ Κύριος τόν προσκαλεῖ: «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν...». Ὁ Σωτήρ καλεῖ τόν ἄνθρωπον ὀπίσω του καί τόν ἀφήνει ἐλεύθερον νά ἀποφασίση περί τοῦ σπουδαιοτάτου τούτου ζητήματος, νά τόν ἀκολουθήση ἤ νά πάρη τόν ἰδικόν του δρόμο. Ἦλθε γιά νά σώση τόν ἄνθρωπο καί ὅμως δέν παραβιάζει τό αὐτεξούσιον αὐτοῦ. Τόν προσκαλεῖ νά λάβη ἐνεργόν μέρος στήν σωτηρίαν του καί ὅμως δέν ἐπηρεάζει καθόλου τό αὐτεξούσιον αὐτοῦ.
Ἀπό τήν μελέτη τῆς ἱστορίας τῆς ἀπολυτρώσεως βλέπουμε τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ γινόμενον ἄνθρωπον ὑπέρ τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, πορευόμενον πρός τό ἑκούσιον Πάθος μέ σκοπόν νά «ἄρη τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου», νά βαστάση τούς μώλωπες τούς ἰδικούς μας, νά ἐκπληρώσει τό μέγα μυστήριον τῆς Οἰκονομίας καί νά συμφιλιώση τόν ἄνθρωπον μέ τόν Θεόν, καί ἐν τούτοις δέν παραβιάζει καθόλου τό αὐτεξούσιον τοῦ ἀνθρώπου. Ἰδού ἡ κεκλεισμένη πύλη τοῦ Παραδείσου ἀνοίγεται καί ἡ πυρίνη ρομφαία, ἡ ὁποία φυλάττει τήν εἴσοδον αὐτοῦ, ἀπομακρύνεται καί ἡ φωνή τοῦ Δεσπότου προσκαλεῖ τόν ἄνθρωπο, πού ἦταν πρίν ἀποκλεισμένος, νά εἰσέλθη διά μέσου αὐτῆς στόν τόπο τῆς καταπαύσεως· αὐτός ὅμως ἀφήνεται ἐλεύθερος, ἄν θέλη νά εἰσέλθη ἤ ὄχι.
Ἡ ἐπίσημος ἀναγνώρισις τῆς ἐλευθερίας μας ἐκ μέρους τοῦ Σωτῆρος μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ σωτηρία μας δέν πραγματοῦται μόνον ἀπό τήν ἀπόλυτον ἐνέργεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί ἀπό τήν συγκατάθεσι καί τήν σύγχρονον ἐνέργεια τοῦ ἀνθρώπου. Περί τῆς ἀναγκαιότητος αὐτῆς ἰδού τί λέγουν οἱ σοφοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας· ὁ θεῖος Χρυσόστομος λέγει· «ἡ χάρις μολονότι εἶναι χάρις, σώζει ὅσους τό θέλουν» καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει· «Ἡ σωτηρία πρέπει νά προέλθη ἀπό τήν συνεργασία τήν ἰδική μας μέ τόν Θεόν». Ὁ δέ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς λέγει· «Ὅταν οἱ ψυχές τό θέλουν ἀποστέλλει καί ὁ Θεός τό Πνεῦμα, ἄν ὅμως λείψη ἡ προθυμία, συστέλλεται καί τό ἐκ Θεοῦ Πνεῦμα». Ἀλλά καί ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος λέγει· «Ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἔπλασε τόν ἄνθρωπο χωρίς τόν ἄνθρωπον, ἀδυνατεῖ νά σώση τόν ἄνθρωπο χωρίς αὐτός νά τό θέληση». Ἄρα διδασκόμεθα ρητῶς καί σαφῶς ὅτι οἱ παράγοντες τῆς σωτηρίας εἶναι δύο· πρῶτον ἡ ἐλευθέρα θέλησις τοῦ ἀνθρώπου καί δεύτερον ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ.
Ἐπειδή ὅμως ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ὑλοπνευματικόν, μέσα του ἐμφανίζονται δύο θελήσεις μέ τήν ἰδίαν μορφήν, ὡς ἐνδόμυχος ἔκφρασις τοῦ ἑνιαίου προσώπου τό ὁποῖον θέλει νά ἀπολαύση κάποιο πρᾶγμα. Καί μολονότι ὡς πρός τήν μορφήν οἱ δύο θελήσεις του δέν διακρίνονται μεταξύ τους, διαφέρουν ὅμως πολύ ἐξ αἰτίας τῆς διαφορᾶς τῶν ὑποστάσεων ἀπό τίς ὁποῖες λαμβάνουν τήν ἀρχή· διότι τό πνεῦμα ἐπιθυμεῖ τά τοῦ πνεύματος, ἡ δέ σάρξ τά τῆς σαρκός. Γι΄ αὐτό ἡ μία θέλησις ἐκφράζει τό φρόνημα τοῦ πνεύματος, ἐνῶ ἡ ἄλλη τό φρόνημα τῆς σαρκός. Ἡ ἀντίθεσις τῶν φρονημάτων γεννᾶ ἀμοιβαίαν ἀντίστασι καί σφοδράν διαπάλη, κατά τήν ὁποίαν ἡ κάθε μία ζητεῖ νά ὑπερισχύση καί νά ἐπιβάλη τήν ἰδικήν της ἐξουσία. Στόν ἀγώνα αὐτόν ὁ μέν ἔσω ἄνθρωπος ἐπιθυμεῖ τήν νίκη τοῦ πνεύματος, διότι ἐκ φύσεως συμπαθεῖ τό φρόνημα τοῦ πνεύματος· καί τό φρόνημα τοῦ πνεύματος εἶναι ζωή καί εἰρήνη. Ὁ δέ ἔξω ἄνθρωπος ἐπιθυμεῖ τήν νίκη τοῦ φρονήματος τῆς σαρκός, τό ὁποῖον εἶναι θάνατος· γι΄ αὐτό καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέγει· «τό μέν φρόνημα τῆς σαρκός θάνατος, τό δέ φρόνημα τοῦ πνεύματος ζωή καί εἰρήνη». Ὅθεν σάρξ καί πνεῦμα πολεμοῦν μεταξύ τους· γι΄ αὐτό καί ὁ Παῦλος λέγει· «ἡ γάρ σάρξ ἐπιθυμεῖ κατά τοῦ πνεύματος καί τό πνεῦμα κατά τῆς σαρκός»· καί «τό μέν φρόνημα τῆς σαρκός» εἶναι «ἔχθρα πρός τόν Θεόν· τῷ γάρ νόμῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτάσσεται· οὐδέ γάρ δύναται... τό δέ φρόνημα τοῦ Πνεύματος κατά Θεόν ἐντυγχάνει ὑπέρ ἁγίων (μεσιτεύει ὑπέρ τῶν χριστιανῶν)».
Γιά τήν συνύπαρξιν αὐτή τῶν δύο φρονημάτων καί τήν φυσικήν συμπάθεια τοῦ ἀνθρώπου πρός τό φρόνημα τοῦ πνεύματος, ἰδού τί λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος· «συνήδομαι γάρ τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ κατά τόν ἔσω ἄνθρωπον (μέ εὐχαριστεῖ πάρα πολύ)· βλέπω δέ ἕτερον νόμον ἐν τοῖς μέλεσί μου, ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καί αἰχμαλωτίζοντά με τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσί μου». Ἄρα ὁ ἄνθρωπος ἐκ φύσεως δέχεται τόν νόμο τοῦ Θεοῦ, διότι μέ αὐτόν τόν νόμον εὐχαριστεῖται ὁ ἔσω ἄνθρωπος, ἐπειδή εἶναι ὁ νόμος ὁ ἰδικός του, ὁ νόμος τοῦ νοός του· ἡ δέ θέλησις πού ἐκφράζει τό φρόνημα τοῦ πνεύματος, εἶναι ἡ ἀληθής θέλησις τοῦ ἀνθρώπου, ἐπειδή αὐτή εἶναι σύμφωνος μέ τόν νόμο τοῦ νοός του, τόν σύμμορφον πρός τόν νόμο τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εὐχαριστεῖ τόν ἔσω ἄνθρωπον. Γι΄ αὐτό καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός λέγει: «τό ἀγαθόν εἶναι ἐκ φύσεως ἐραστόν καί ἐπιθυμητόν, φυσικῶς πάντοτε αὐτό ἐπιθυμοῦμε· κακόν δέ εἶναι ἡ παρά φύσιν ἐπιθυμία, ὅταν ἐπιθυμοῦμε κάτι διαφορετικόν ἀπό τό ἐκ φύσεως ἐπιθυμητόν».
Ἀλλά μολονότι ἡ ἀληθής θέλησις εἶναι ἡ θέλησις τοῦ πνεύματος, ἡ ἐπιθυμία δηλαδή τοῦ ἀγαθοῦ, πού εἶναι τό φύσει ἐπιθυμητόν, παραταῦτα πολλές φορές ἀδυνατεῖ νά ὑπερισχύση τῆς ἀντιστάσεως τῆς θελήσεως τῆς σαρκός γιά τόν λόγο πού ἀναφέρει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος· διά «τόν νόμον τῆς σαρκός, τόν αἰχμαλωτίζοντα τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας». Γιά τήν ἐπίδρασιν αὐτήν τοῦ νόμου τῆς σαρκός ὁ Ἀπόστολος λέγει· «τό θέλειν παράκειταί μοι (εἶναι στό χέρι μου), τό δέ κατεργάζεσθαι τό καλόν οὐχ εὑρίσκω· οὐ γάρ ὅ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἄλλ΄ ὅ οὐ θέλω κακόν τοῦτο πράσσω». Διότι ὁ ἔσω ἄνθρωπος θέλει μέν καί ἐπιθυμεῖ τό ἀγαθόν ὡς οἰκεῖον, ἐπιθυμητόν, ὡς συμφυές ἀγαθόν, ὡς ἰδικόν του νόμον, ἀλλ΄ ὁ νόμος τῆς σαρκός, ὁ νόμος τῆς ἁμαρτίας ἀντιστρατεύεται πρός τίς ἐνέργειες τῆς ἀληθοῦς ἐλευθερίας μας καί παρεμποδίζει τήν ἐμφάνισι τοῦ ἀγαθοῦ καί μᾶς ὑπαγορεύει τήν ἐργασία τοῦ κακοῦ· γι΄ αὐτό στήν συνέχεια λέγει ὁ Ἀπόστολος· «εἰ δέ ὅ οὐ θέλω ἐγώ τοῦτο ποιῶ, οὐκ ἔτι ἐγώ κατεργάζομαι αὐτό, ἀλλ΄ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοί ἁμαρτία». Ὥστε ὄντως τό μέν ἀγαθόν εἶναι νόμος συμφυής καί ἀληθής θέλησις τοῦ ἀνθρώπου, τό δέ κακόν εἶναι νόμος ἐτεροφυής, εἶναι κάτι τό ὁποῖον δέν ἔχει δημιουργηθῆ καί εἶναι ἀντίθετο πρός τήν ἀληθῆ θέλησι τοῦ ἀνθρώπου. Ἑπομένως ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐργάζεται τό ἀγαθόν, ἐργάζεται ἐλευθέρως καί συμφώνως πρός τήν θέλησι τοῦ ἔσω ἀνθρώπου καί εἶναι ἀληθῶς ἐλεύθερος· ὅταν ὅμως ἐργάζεται τό κακόν, ἐργάζεται ἀνελευθέρως, διότι ἔχει ὑποταγῆ στόν νόμο τῆς ἁμαρτίας καί εἶναι ἀνελεύθερος καί δοῦλος τῆς ἁμαρτίας. Συμφώνως πρός τά ἀνωτέρω ἐλεύθερος εἶναι ὅποιος πράττει τό ἀγαθόν, δοῦλος δέ ὅποιος πράττει τό κακόν· καί ἀληθής μέν ἐλευθερία εἶναι ἡ κυριαρχία τοῦ φρονήματος τοῦ πνεύματος ἡ ἐργαζομένη τό ἀγαθόν, ψευδής δέ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἐπικράτησις τοῦ φρονήματος τῆς σαρκός, τῆς κατεργαζομένης τά πονηρά.
Χαρακτηριστικόν τῆς ἀληθοῦς ἐλευθερίας, δηλαδή τῆς ἀληθοῦς ἐλευθέρας θελήσεώς μας, εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀληθοῦς, καί ἡ ἐπίμονος παραμονή σ΄ αὐτήν τήν ἀγάπη. Ὁ ἔρως πρός τό ἀγαθόν εἶναι ἡ ἔκφρασις τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου καί ἡ ἐξωτερίκευσις τοῦ αἰσθήματος πού τόν πλημμυρίζει. Ὁ ἔρως αὐτός γεννᾶται ἀπό τήν ταυτότητα τῶν ὑπαγορεύσεων τῆς καρδίας μέ τίς ὑπαγορεύσεις τοῦ θείου νόμου ὁ ὁποῖος ἔχει ἐγγραφῆ μέσα στίς καρδιές μας· αὐτό ὑπαινίσσεται καί ἡ Ἁγία Γραφή, ὅταν λέγη ὅτι ὁ θεῖος νόμος ἐδόθη γραπτός μέσα στήν καρδία τοῦ ἀνθρώπου. Διότι ὁ Θεός διέπλασε τήν καρδίαν ὡς ἕδραν τῆς ἀγάπης τοῦ ἀγαθοῦ· γι΄ αὐτό καί ἐκ φύσεως ἀγαπᾶ, ποθεῖ καί ζητεῖ τό ἀγαθόν· καί πῶς ἦταν δυνατόν νά γίνη διαφορετικά, ἀφοῦ ἡ πρώτη ἐντύπωσις τήν ὁποίαν ἔλαβεν, ἦταν ἡ ὄψις τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ ἄκρου ἀγαθοῦ; Ναί· ἦταν ἀδύνατον νά γίνη διαφορετικά, διότι τό ἀγαθόν ἄφησε στήν καρδία τίς πρῶτες ἐντυπώσεις, τίς ὁποῖες ἐχάραξε βαθύτατα μέσα της καί γι΄ αὐτό θά εἶναι αἰώνιοι. Ἡ ἀγάπη αὐτή, ἡ ἐπιπόθησις καί ἡ ἐπιζήτησις τοῦ θείου νόμου εἶναι πού κάνει τόν Ἀπόστολο Παῦλο νά ὀνομάζη τόν νόμο πού εἶναι γραμμένος μέσα στήν καρδία νόμο τοῦ νοός του καί νά τόν ταυτίζει μέ τόν νόμο τοῦ Θεοῦ.
Ἡ γνῶσις αὐτή τοῦ χαρακτῆρος τῆς ἀληθοῦς μας θελήσεως μᾶς καθιστᾶ ἱκανούς νά διαφυλάξωμε ἀνεπηρέαστον τήν ἐσωτερικήν μας ἐλευθερία καί νά ζήσωμε ἀληθῶς ἐλεύθεροι· καί ἀληθῶς ἐλεύθερος εἶναι ὅποιος διανοεῖται, θέλει καί πράττει ἐλευθέρως. Χαρακτηριστικά τῆς ἐσωτερικῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἠθική ἀνεξαρτησία, ἡ ἀγαθότης, ἡ ἁγνεία, ἡ σεμνοπρέπεια, ἡ ἀνδρεία, ἡ ἰσχύς, τό ἀήττητον, τό ἀνένδοτον, τό αὐτοκρατορικόν καί τό αὐτεξούσιον. Ὁ ἐσωτερικῶς ἐλεύθερος ἄνθρωπος κοσμεῖται μέ ὅλες τίς ἀρετές· ἡ εὐσέβεια, ἡ δικαιοσύνη, ἡ ἀλήθεια καί ἡ σύνεσις τόν καταστέφουν μέ στεφάνους πλεγμένους μέ ἄνθη ἀμάραντα· ζῶντας ἐπάνω στήν γῆν εἰκονίζει τήν εἰκόνα τοῦ θείου Δημιουργοῦ του, τό κάλλος τῆς ὁποίας φέρει μέσα του· ἡ πορεία του εἶναι εὐθεῖα, τό πολίτευμά του στόν οὐρανό· ἀνυψώνεται ἀπό τά γήινα καί γίνεται αἰθέριος καί οὐρανοβάμων καί, συνενούμενος μέ τόν χορόν τῶν ἀγγέλων ὑμνεῖ τόν Θεόν, τόν ποιητήν καί πλάστην του. Ὁ ἐσωτερικῶς ἀνελεύθερος ὅμως ἄνθρωπος εἶναι πράγματι ἀνελεύθερος· διότι ἐάν ἡ ἠθική ἐξάρτησις εἶναι ἠθική δουλεία, ἡ δέ ἠθική δουλεία εἶναι ἀνελευθερία, ἕπεται ὅτι ὁ ἠθικά, ὁ ἐσωτερικά δηλαδή ἀνελεύθερος ἄνθρωπος εἶναι πράγματι ἀνελεύθερος καί δοῦλος τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας, ἀδύνατος νά δραστηριοποιηθῆ πρός κάποιο ἀγαθόν, ὑπαγορευόμενον ἀπό τήν ἀληθῆ ἐσωτερικήν του θέλησι. Αὐτό πού πράττει εἶναι σύμφωνο μέ τήν θέλησι καί τό φρόνημα τῆς σαρκός καί ὄχι πρός τήν ἀληθῆ, ἐσωτερικήν του θέλησι. Ἡ ψευδής αὐτή ἐλευθέρα θέλησις ἠμπορεῖ νά ἐξαπατήση καί νά παραπλανήση πολλούς ἐπιπολαίους ἐρευνητάς καί νά τούς φέρη στήν ἀπώλεια. Τούς πείθει πολλές φορές νά δέχωνται τίς προσταγές της, οἱ ὁποῖες ἀπορρέουν ἀπό τά ποικίλα πάθη καί τίς ἐπιθυμίες της, ὡς ὑπαγορεύσεις τῆς ἀληθοῦς ἐλευθέρας θελήσεώς των καί ὡς ἐκφράσσεις τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, τῆς πνευματικῆς δηλαδή φύσεως. Ὁ ἀνελεύθερος ἐσωτερικά ἄνθρωπος μολύνει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καί «ἄνθρωπος ὤν ἐν τιμῇ, ἐξομοιοῦται τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις», ἀτιμάζεται, ταπεινώνεται καί διαφθείρεται.
Χαρακτηριστικόν τῆς ψευδοῦς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας, ἡ ἠθική ἐξάρτησις, ἡ ἠθική αἰχμαλωσία, ἡ κακία, ἡ ἐνοχή, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ ἀλαζονεία, ἡ ἀναίδεια, ἡ δειλία, τό θράσος, ἡ ἀνανδρία, ἡ ἧττα, ἡ ἐξαχρείωσις, ἡ ἀσέβεια, ἡ ἀδικία, τό ψεῦδος, ἡ ἀσυνεσία καί οἱ λοιπές κακίες, οἱ ὁποῖες κατακηλιδώνουν καί ἐξευτελίζουν τόν ἄνθρωπον.
Τόν τρόπο κατά τόν ὁποῖον ἠμποροῦμε νά διατηρήσωμε τούς ἑαυτούς μας ἀληθῶς ἐλευθέρους μᾶς τόν ὑπέδειξεν ὁ ἴδιος ὁ Σωτήρ ἡμῶν, ὅταν εἶπε: «ὅς γάρ ἄν θέλη τήν ψυχήν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὅς δ΄ ἄν ἀπολέση τήν ψυχήν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ, εὐρήσει αὐτήν». Δηλαδή ἐδίδαξε ὅτι μόνο μέ τήν αὐταπάρνησιν ἠμποροῦμε νά σωθοῦμε· καί ἀληθῶς, γιά νά γίνωμε ἀληθῶς ἐλεύθεροι εἶναι ἀνάγκη νά ἀπαρνηθοῦμε τούς ἑαυτούς μας καί νά σηκώσουμε στούς ὤμους τόν σταυρόν καί νά ἀκολουθήσωμε τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος μᾶς καλεῖ γιά νά μᾶς ἐλευθερώση· «Ἐάν οὖν ὁ υἱός ἐλευθερώσῃ ὑμᾶς, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε» λέγει ὁ Σωτήρ καί ἐλευθερωτής μας, καί πάλιν· «ἐάν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ ἀληθῶς μαθηταί μου ἐστέ, καί γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς». Ἄρα ἀποβαίνουμε ἐλεύθεροι ὅταν ἀκοῦμε μέ προσοχήν τό κήρυγμα τοῦ Σωτῆρος, μένουμε σ΄ αὐτό, σηκώνουμε στούς ὤμους τόν σταυρόν καί τόν ἀκολουθοῦμε· καί ἀπαρνούμεθα τούς ἑαυτούς μας ὅταν ἀποτασσόμεθα τόν νόμον τῆς σαρκός μαζί μέ τά πάθη καί τίς ἐπιθυμίες καί σηκώνουμε τόν σταυρόν, ὑπομένοντας κάθε κακοπάθεια ὑπέρ τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ. Ὁ τρόπος, δηλαδή, νά διαμείνωμε ἐλεύθεροι εἶναι: κατάπαυσις τοῦ θελήματος τῆς σαρκός, ἐνέργεια τοῦ θελήματος τοῦ πνεύματος καί ὑποταγή τοῦ κατωτέρου στό ἀνώτερον.
Κατά ταῦτα ὀφείλει ὁ ἄνθρωπος νά φροντίση καί νά ἐργασθῆ γιά τήν σωτηρία του· διότι διαφορετικά διατρέχει τόν ἔσχατον κίνδυνον τῆς ἀπωλείας· ἐπειδή τίποτε κοινόν δέν ὑπάρχει μεταξύ φωτός καί σκότους, μεταξύ ἀγαθοῦ καί κακοῦ. Ἡ ἁμαρτία, ἡ ὁποία ἔχει διαφθείρει τόν ἄνθρωπον, εἶναι σκότος καί κακόν μέγιστον, ὡς ἀντιστρατευομένη πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐσωτερική ἐλευθερία τοῦ καταλογίζει κάθε παρεκτροπήν ὡς ἁμαρτία, ἡ δέ ἁμαρτία ἀπομακρύνει τόν ἄνθρωπον ἀπό τόν Θεόν. Ἡ ἐλευθερία ὅσο μέγα ἀγαθόν εἶναι, τόσο μεγάλες ἐπιβάλλει καί τίς εὐθῦνες. Ὁ ἐσωτερικῶς ἐλεύθερος ὀφείλει νά ἀποβῆ ἅγιος· γι΄ αὐτό ὁ Θεός καί στήν Παλαιά καί στήν Νέα Διαθήκη ἐντέλλεται λέγοντας: «Ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγώ ἅγιος εἰμι»· διότι πῶς ἠμπορεῖ ὁ ἀνόσιος νά κοινωνήση πρός τό Θεῖον; Καί ὁ Σωτήρ ἐπίσης ἐντέλλεται λέγοντας: «ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι ὥσπερ ὁ Πατήρ ὑμῶν ὁ ἐν οὐρανοῖς τέλειός ἐστι»· διότι ὅπως εἶναι ὁ Πατήρ, τόν ὁποῖον ἐπικαλούμεθα, τοιαῦτα κατ΄ ἀνάγκην πρέπει νά εἶναι καί τά τέκνα. Ἁγίους λοιπόν καί τελείους μᾶς θέλει ὁ Θεός, διότι μόνον οἱ ἅγιοι καί τέλειοι εἶναι υἱοί τοῦ Πατρός τοῦ ἐν οὐρανοῖς, καί μόνον αὐτοί δικαιοῦνται νά ἐπικαλοῦνται μέ υἱϊκήν στοργή τίς χάριτες αὐτοῦ καί αὐτοί μόνοι κληρονομοῦν τήν οὐράνιον Βασιλείαν. Γι΄ αὐτό καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἔγραφε πρός τούς Κορινθίους· «ἤ οὐκ οἴδατε (δέν γνωρίζετε) ὅτι ἄδικοι βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι; Μή πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι, οὔτε εἰδωλολάτραι, οὔτε μοιχοί, οὔτε μαλακοί, οὔτε ἀρσενοκοῖται, οὔτε κλέπται, οὔτε πλεονέκται, οὔτε μέθυσοι, οὔτε λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες, βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι». Γι΄ αὐτό ὁ Σωτήρ μᾶς προσκαλεῖ νά ἀπαρνηθοῦμε τούς ἑαυτούς μας καί νά σηκώσουμε στόν ὦμο τόν σταυρόν καί νά τόν ἀκολουθήσωμε· «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθήτω μοι·» ἀναγνωρίζει μέν τήν ἐλευθερία μας καί τό αὐτεξούσιον, ἀλλά καί ἀφήνει σ΄ αὐτά τήν σωτηρία μας. Ὥστε, ὅποιος θέλει τήν σωτηρία του, ὀφείλει νά ἐργασθῆ πρός ἀπόκτησιν αὐτῆς, ἀλλιῶς καί αὐτήν θά στερηθῆ καί τήν ἀπώλεια τῆς αἰωνίου ζωῆς διά τῆς ἀμελείας καί τῆς ἀκηδίας θά παρασκευάση γιά τόν ἑαυτόν του καί τήν αἰώνιον κόλασι θά κληρονομήση, ἀπό τήν ὁποίαν εὔχομαι ὁ Θεός νά μᾶς λυτρώση ὅλους.
Εἶναι ἄρα ἀναπόδραστος ἀνάγκη νά ἀκολουθήσωμε τόν Κύριον· διότι ἄν ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ μᾶς ἐλευθερώση, τότε θά εἴμεθα ἀληθῶς ἐλεύθεροι. Ναί, ἀληθῶς, μόνον ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ ἠμπορεῖ νά μᾶς ἐλευθερώση· διότι αὐτός εἶναι ἡ ἐλευθερία. «Ὁ δέ Κύριος τό Πνεῦμά ἐστιν· οὗ δέ τό Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία», λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος· μόνον ἐάν ἀκολουθοῦμε τόν Σωτῆρα ἠμποροῦμε νά μείνωμε ἐλεύθεροι καί νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τήν δουλεία τῆς ἁμαρτίας· «πᾶς ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας». Ἐάν λοιπόν θέλωμε νά εἴμεθα ἐλεύθεροι, ὀφείλουμε νά ἀκολουθοῦμε τόν Σωτῆρα Χριστόν.
Ἁγίου Νεκταρίου, Ἐπισκόπου Πενταπόλεως Πηγή:http://www.imsamou.gr/omilies.php?id=2
