῾Η ᾿Εκκλησία κατά τόν ῞Αγιο ᾿Ιωάννη τόν Χρυσόστομο

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος θεωρείται ως ο μεγαλύτερος ρήτορας διά μέσου τών αιώνων καί οι ομιλίες του είναι εντρύφημα Κληρικών καί λαϊκών. Σέ αυτές μεταξύ άλλων ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρεται αφ’ ενός μέν στόν ορισμό τής Εκκλησίας, αφ’ ετέρου δέ στό έργο πού επιτελεί.

Κατ’ αρχάς θά δούμε μερικούς εύστοχους ορισμούς γιά τήν Εκκλησία.

Σέ μιά ομιλία του γράφει: «Εκκλησία συστήματος καί συνόδου εστίν όνομα». Δηλαδή, τό όνομα Εκκλησία σημαίνει σύστημα καί σύνοδο, πού δηλώνει ότι η Εκκλησία είναι κοινωνία ανθρώπων καί αγγέλων, κεκοιμημένων καί ζώντων, ανδρών καί γυναικών καί γενικά όλων τών ανθρώπων πού έχουν βαπτισθή καί ζούν σύμφωνα μέ τίς εντολές τού Χριστού.

Σέ άλλη ομιλία του δίδει τόν ακόλουθο ορισμό γιά τήν Εκκλησία: «Εκκλησία διά τούτο λέγεται, ότι κοινή πάντας υποδέχεται». Ο ορισμός αυτός δείχνει ότι η Εκκλησία δέν ανήκει σέ μιά ομάδα ανθρώπων, αλλά είναι ανοικτή σέ όλους τούς ανθρώπους, ανεξαρτήτου χρώματος, φυλής, φρονημάτων, φύλου, ηλικίας κλπ., υποδέχεται τούς πάντας. Η διηρημένη κοινωνία μέσα στήν Εκκλησία συναντά τήν ενότητά της.

Έπειτα, πρέπει νά δούμε πώς ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ομιλεί γιά τό έργο πού επιτελεί. Στίς ομιλίες του χρησιμοποεί πολλούς χαρακτηρισμούς γιά νά παρουσιάση τό πολυποίκιλο έργο τής Εκκλησίας.

Ένας χαρακτηρισμός είναι ο οίκος, δηλαδή η Εκκλησία είναι ένα σπίτι, μέσα στό οποίο κατοικεί η οικογένεια.

Σέ μιά ομιλία του γράφει: «Οικία κοινή πάντων εστίν η Εκκλησία. Καί κυριωτέρα αύτη η οικία». Σέ άλλη ομιλία χρησιμοποιεί πάλι τόν ίδιο χαρακτηρισμό: «Οίκος εστίν η εκκλησία πατρικός. Έν σώμα καί έν πνεύμα». Εδώ ονομάζεται πατρικός οίκος καί αναφέρεται στόν Θεό ως πατέρα καί βεβαίως προσδιορίζεται ότι όλοι μας είμαστε αδέλφια μεταξύ μας, δηλαδή είναι η πατρική μας οικία. Σέ άλλη ομιλία του γράφει: «Οίκος εστί δεσποτικός η εκκλησία, σκεύη τίμια εισίν οι πιστοί». Τά πολύτιμα στολίδια στό αρχοντικό πού λέγεται Εκκλησία είναι οι Χριστιανοί. Ό,τι πολυτιμότερο υπάρχει στήν Εκκλησία δέν είναι τά ιερά σκεύη, αλλά οι Χριστιανοί, γιατί γι’ αυτούς υπάρχει η Εκκλησία.

Ένας άλλος χαρακτηρισμός πού χρησιμοποιείται από τόν άγιο Ιωάννη τόν Χρυσόστομο είναι ότι η Εκκλησία είναι η πνευματική μητέρα όλων τών ανθρώπων. Προηγουμένως είδαμε ότι χαρακτηρίζεται ως «οίκος πατρικός», εδώ ονομάζεται «μήτηρ πνευματική». «Η εκκλησία μήτηρ εστί τών οικείων τέκνων». Όλα τά τέκνα της τήν αισθάνονται ως μητέρα καί όπως είναι γνωστόν η μητέρα δέν διαχωρίζει τά παιδιά της, αλλά τά αγαπά όλα εξ ίσου, μερικές δέ φορές αγαπά περισσότερο τά πιό ατίθασα παιδιά της. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τήν Εκκλησία μας, πού εκφράζεται μέ τήν μητρική της ιδιότητα.

Ένας άλλος χαρακτηρισμός πού αποδίδει τό έργο τής Εκκλησίας καί χρησιμοποιείται από τόν άγιο Ιωάννη τόν Χρυσόστομο σχετίζεται μέ τό ιατρείο. Δηλαδή η Εκκλησία θεωρείται ως πνευματικό ιατρείο πού θεραπεύει τά ψυχικά τραύματα τών ανθρώπων.

Σέ μιά ομιλία του λέγει: «Ιατρείον εστίν πνευματικόν η εκκλησία, καί δεί τούς ενταύθα παραγενομένους, κατάλληλα τά φάρμακα λαμβάνοντας καί τοίς οικείοις τραύμασιν επιτιθέντας, ούτως επανιέναι». Μέ άλλα λόγια η Εκκλησία είναι ένα πνευματικό νοσοκομείο καί θεραπεύει όσους τραυματισμένους προσέρχονται σέ αυτήν τοποθετώντας στίς πληγές τους τά κατάλληλα φάρμακα. Τό ίδιο εκφράζει σέ άλλη ομιλία του, όταν λέγη ότι η Εκκλησία δέν είναι δικαστήριο πού δικάζει τούς ανθρώπους, αλλά ιατρείο πού θεραπεύει τίς πληγές τους. «Ιατρείον εστίν ενταύθα, ου δικαστήριον, ουκ ευθύνας αμαρτημάτων απαιτούν, αλλά συγχώρησιν αμαρτημάτων παρέχον». Όσοι αισθάνονται τήν Εκκλησία ως δικαστήριο, σφάλλουν καί διαστρεβλώνουν τό έργο της καί τήν αποστολή της. Αυτό τό βλέπουμε καί σέ άλλη ομιλία του όταν γράφη: «Ιατρείον θαυμαστόν τής Εκκλησίας τό διδασκαλείον εστίν. Ιατρείον ψυχών καί αμαρτήματα διανοίας διορθούται». Αυτό σημαίνει ότι καί όταν οι Ιερείς διδάσκουν τούς ανθρώπους, τούς θεραπεύουν μέ τόν λόγο, απαλύνουν τίς πληγές καί δέν τίς οξύνουν μέ επιθετικότητες καί άστοχες ενέργειες.

Είναι σημαντικός καί ένας άλλος χαρακτηρισμός πού δίνεται από τόν άγιο Ιωάννη τόν Χρυσόστομο στήν Εκκλησία καί συνδέεται μέ τά προηγούμενα, ότι δηλαδή η Εκκλησία είναι ένα «βαλανείον», ήτοι λουτρό πνευματικό πού καθαρίζει τήν ψυχή από τίς ακαθαρσίες καί τίς πληγές. Σέ μιά ομιλία του γράφει: «Βαλανείον εστίν η Εκκλησία πνευματικόν, ου ρύπον σώματος, αλλά ψυχής αποσμίχον κηλίδα τοίς πολλοίς τοίς μετανοίας τρόποις». Τό ίδιο συναντούμε καί σέ άλλη ομιλία του, όταν υπογραμμίζη ότι αυτό τό πνευματικό λουτρό είναι στήν πραγματικότητα η θέρμη καί η δύναμη τού Αγίου Πεύματος, πού καθαρίζει τίς πληγές καί τά ρυπαρά χρώματα πού λερώνουν τήν λευκότητα τής ψυχής. Λέγει: «Βαλανείόν εστι καί ενταύθα πνευματικόν τή θέρμη τού Πνεύματος πάντα αποσμίχον ρύπον αλλά καί βαφήν».

Επί πλέον δέ ο χαρακτηρισμός τής Εκκλησίας ως λιμένος δείχνει ότι η Εκκλησία αναπαύει τόν άνθρωπο καί κυρίως εκείνον πού περνά τρικυμίες στόν βίο του. Λέγει σέ μιά ομιλία του: «Λιμήν εστί πνευματικός». Είναι ένα παραδείσιο λιμάνι πού δέχεται τήν κιβωτό, η οποία μεταμορφώνει τούς ανθρώπους. «Λιμήν καί παράδεισος. Μείζων τής κιβωτού η εκκλησία. Η γάρ κιβωτός παρελάμβανε ζώα καί εφύλαττε ζώα, η δέ εκκλησία παραλαμβάνει τά ζώα καί μεταβάλλει». Εδώ, όπως γίνεται αντιληπτό, αναφέρεται στήν Κιβωτό τού Νώε, η οποία δέχθηκε πρίν τόν κατακλυσμό διάφορα ζώα, αλλά όταν τελείωσε ο κατακλυσμός τά απελευθέρωσε πάλι ως ζώα. Η Εκκλησία όμως μεταμορφώνει τόν άνθρωπο, τού αποβάλλει όλες τίς τυχόν θηριώδεις διαθέσεις καί τόν εξευγενίζει.

Τέλος δέ η Εκκλησία κατά τόν άγιο Ιωάννη τόν Χρυσόστομο είναι πανήγυρη αγγέλων καί όχι χρυσοχοείο καί αργυροκοπείο: «Ου γάρ χρυσοχοείον, ουδέ αργυροκοπείον εστίν η Εκκλησία, αλλά πανήγυρις αγγέλων». Δέν είναι δυνατόν η Εκκλησία νά μεταβάλλεται σέ χώρο χρημάτων καί κτημάτων, αφού είναι χώρος ουρανίου πανηγύρεως. Μέλη τής Εκκλησίας είναι οι Προφήτες καί οι Απόστολοι καί οι Άγιοι, στό μέσον είναι Αυτός ο Ίδιος ο Χριστός, όπως λέγει ο ιερός Χρυσόστομος: «Τού συλλόγου τούτου ουχ ημείς μόνον, αλλά καί προφήται καί απόστολοι κοινωνούσι καί τό δή μείζον πάντων, αυτός ο τών όλων απάντων δεσπότης μέσος ημών έστηκεν Ιησούς».

Επομένως, η Εκκλησία κατά τόν άγιο Ιωάννη τόν Χρυσόστομο χαρακτηρίζεται οίκος πατρικός, μητέρα πνευματική, ιατρείον πνευματικόν, λουτρόν πνευματικόν, λιμήν πνευματικός, πανήγυρις αγγέλων. Σέ όλα αυτά τά χρυσοστομικά χωρία φαίνεται τό μεγαλείο καί η δόξα τής Εκκλησίας πού κινείται πάνω από σκοπιμότητες, πάθη καί ανθρώπινες διαιρέσεις.

 ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ – ΜΑΡΤΙΟΣ 2010 

http://blogs.sch.gr/kantonopou

῾O Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ῎Ανθιμος γιά τό κῦμα ἀθεΐας στήν ῾Ελλάδα, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικών καί τήν κάρτα πολίτη

"Λείπει σήμερα ένας Χριστόδουλος"

Σε μία εκ βαθέων συνέντευξη στον «Α.Τ. του Σαββατοκύριακου», ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος παραδέχεται ότι σήμερα λείπει ο μακαριστός Χριστόδουλος, ενώ αποκαλύπτει τι παρακάλεσε τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Μιλά για το κύμα αθεΐας στην Ελλάδα, το μάθημα των Θρησκευτικών, την κάρτα πολίτη, αλλά και για την απαξίωση της πολιτικής και της Εκκλησίας. Ακόμη, κηρύσσει πανστρατιά για την αποκατάσταση του κύρους των πολιτικών στο λαό και αναφέρεται στη διένεξη με τον υποψήφιο δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη.

* Ο Αρχιεπίσκοπος έστειλε μήνυμα στην υπουργό Παιδείας ότι η Εκκλησία θα αντιδράσει αν γίνει προαιρετικό το μάθημα των Θρησκευτικών. Πώς το σχολιάζετε;

«Φρονώ ότι η απόφαση του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου είναι η επιβεβλημένη αυτή τη στιγμή, προκειμένου από την κορυφή της πνευματικής ζωής του τόπου μας, την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και σε συνεργασία με τους καθηγητές των Θεολογικών Σχολών να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό, για να μην προσπαθούμε εκ των υστέρων να διορθώσουμε πράγματα τα οποία θα είναι δυσάρεστα για τα παιδιά μας και την παιδεία μας. Χαίρομαι για την πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου. Γι’ αυτό κι εγώ προτρέπω να μιλάμε για τα ζωτικά θέματα της ελληνικής μας παραδόσεως από την προ Χριστού περίοδο μέχρι σήμερα, για να κρατήσουμε όλα αυτά που μας έδωσαν υπόσταση και ζωή. Κάτι που πράττουν και τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη…».

* Ποια είναι η θέση της Εκκλησίας για την ηλεκτρονική κάρτα του πολίτη;

«Δέχομαι την αγωνία των πιστών που μου φωνάζουν ακόμα και από μακριά “Την κάρτα το νου σας…”. Η απάντησή μου σε αυτούς είναι έχετε δίκιο αλλά η Εκκλησία της Ελλάδος έχει αποφασίσει να συγκροτήσει μια επιτροπή για να δει στη βάση του αυτό το πρόβλημα, σε συνεννόηση με τις κρατικές Αρχές. Πληροφορούμαι ότι ήδη αυτή η επιτροπή έχει συσταθεί από κληρικούς και λαϊκούς (δεν συμμετέχει επίσκοπος και καλύτερα για να είναι ισομερής η συμμετοχή όλων). Πρόκειται για διαπρεπείς επιστήμονες, που θα παραδώσουν υπεύθυνο πόρισμα, ώστε να ξέρουμε πως θα συνομιλήσουμε με το αρμόδιο υπουργείο για το θέμα αυτό. Διότι οι πληροφορίες λένε ότι οι Άγγλοι δεν δέχονται την κάρτα αυτή, στη Ρουμανία υπήρχε ειδική συμφωνία κράτους και Ιεράς Συνόδου για να διευθετηθεί το θέμα αυτό, ενώ σε πολλά άλλα κράτη υπάρχουν επιφυλάξεις… Θα κοιτάξουμε να δούμε τι θα είναι το καλύτερο και θα πληροφορήσουμε το λαό».

* Οι πολίτες γιατί σήμερα απαξιώνουν πολιτική και Εκκλησία;

«Δεν μπορούμε να μείνουμε ακέφαλοι χωρίς πολιτικούς άνδρες που θα εκλέγονται από τα λαό και θα προσπαθούν να λύνουν τα προβλήματά του. Η απαξίωση υπάρχει εξαιτίας των γεγονότων με την οικονομική κρίση. Αλλά νομίζω ότι και με την προσπάθεια της κυβερνήσεως να επιτύχει στον τομέα με τους Ευρωπαίους αλλά και με τη συμβολή της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως και των άλλων κομμάτων, πρέπει να υπάρξει μια γενική προσπάθεια -θα βοηθήσουμε και εμείς- για να αποκατασταθεί το κύρος των πολιτικών στη συνείδηση του λαού. Βεβαίως με συγκεκριμένες πράξεις, σε συγκεκριμένα πλαίσια που συνταγματικά υπάρχουν, αλλά πρακτικά θα πρέπει να νιώσει το αίσθημα δικαίου και ο πολίτης.

Σε ό,τι αφορά την Εκκλησία, στην Ελλάδα έχουμε ένα κύμα αθεΐας - υλισμού το οποίο είχε παρατηρηθεί όπως έχω γράψει πριν 30 χρόνια στην Ευρώπη. Πιστεύαμε ότι δεν θα έρθει εδώ, αλλά τελικά μας ήρθε αργοπορημένα. Εξαιτίας αυτού του υλόφρονου πνεύματος που υπάρχει σήμερα στην εποχή μας, με τη διάθεση της πλήρους ανεξαρτησίας από κανόνες και τρόπους ζωής και ταυτόχρονα ίσως από μια διάθεση «καλή είναι και λίγη αναρχία», είναι τρομακτικό αυτό που λέω, αλλά έτσι είναι, διαπιστώνουμε ότι και στο χώρο της Εκκλησίας υπάρχει μια απαξίωση.

Όμως γίνεται και μια πολεμική από μια πλευρά πολιτικών -να μην πούμε τώρα ονόματα - εναντίον της Εκκλησίας. Και αυτό είναι πολύ άσχημο, διότι η σπονδυλική στήλη της πνευματικής ζωής του ελληνικού λαού είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία».Συνεχίζεται η κόντρα με τον υποψήφιο δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη;

«Με τον κύριο που λέτε, που είναι και υποψήφιος, είχα εκείνο το περιστατικό το οποίο έχει παρέλθει γιατί είχε προηγηθεί επί δύο μήνες μια επιθετικότητα εναντίον μου που δεν δικαιολογείται. Γιατί εγώ είμαι στη Θεσσαλονίκη 7 χρόνια και δεν έχω θίξει ποτέ κανέναν. Εγώ όμως από της επομένης της 26ης Οκτωβρίου δεν ξαναμίλησα και δεν σχολίασα ούτε για πρόσωπα ούτε για γεγονότα της πολιτικής, αλλά επαναλήφθησαν από το συγκεκριμένο πρόσωπο οι εναντίον μου επιθέσεις, στις οποίες απ’ ότι βλέπω ο λαός δεν δίνει σημασία και βαρύτητα. Όμως είναι ενοχλητικές αυτές οι επιθέσεις».

Γιατί όμως δέχεστε προσωπικές επιθέσεις;

«Εγώ δεν έχω ούτε πολιτική ούτε κομματική τακτική. Σε όλη μου τη ζωή, 47 χρόνια ως κληρικός, 37 ως Αρχιερέας (30 χρόνια στη Θράκη και 7 εδώ στη Θεσσαλονίκη), τηρώ μια τακτική η οποία είναι επί εθνικού επιπέδου. Γιατί μεν στη Θράκη ξέρετε τα μεγάλα προβλήματα και το τι προσφέραμε εκεί το ξέρει ο Θεός και ο λαός, στη δε Μακεδονία από την πρώτη στιγμή είχαμε το πρόβλημα το Μακεδονικό. Μάλιστα, υπήρχε προσπάθεια να ενταφιαστεί και εγώ έγινα αφορμή πράγματι να επανέλθει στην επιφάνεια και να αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας έναντι του μεγάλου αυτού εθνικού προβλήματος. Σε μερικούς λοιπόν οι οποίοι είναι υπέρ της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, δεν τους αρέσουν οι απόψεις που διατυπώνω μέσα από την Εκκλησία επί εθνικών θεμάτων. Αυτοί μπαίνουν στα δημοσιογραφικά όργανα -όχι σε όλα- και λένε τις απόψεις τους και αντί να δουν την ουσία του προβλήματος, για να συζητήσουμε, επιτίθενται σε μένα. Δόξα τω Θεώ δεν μπορούν να μου βρουν τίποτα. Δεν έχω αποκτήσει τίποτα υλικό για τον εαυτό μου, αλλά με το λαό και στην Θράκη και εδώ ήμουν πάντα σε μια σύμπνοια. Έτσι αναγκάζω τους αρμοδίους να υπολογίζουν το αίσθημα αυτό του λαού και να καταλαβαίνουν ότι θα πρέπει να το κρατήσουν σε ένα επίπεδο που θα εκφράζει το συμφέρον της Ελλάδος. Θα σας πω ένα παράδειγμα από προηγούμενη περίοδο. Διπλωμάτες μας είπαν πως στις σκληρές μας διαπραγματεύσεις για το σκοπιανό ζήτημα, όταν βρεθήκαμε σε δυσκολία από τις πιέσεις που δεχθήκαμε είπαν στο εξωτερικό ότι μπορεί να έχετε δίκιο αλλά δείτε τις αντιδράσεις στη Θεσσαλονίκη, δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε. Σας λέω και για την εφημερίδα σας, τον «Αδέσμευτο», που καθημερινά παρακολουθώ ότι ο αγώνας μας είναι αυτός: Η αγάπη για την πατρίδα, η αγάπη για τα επί μέρους εθνικά θέματα από τα οποία πρώτο είναι το σκοπιανό και να κρατήσουμε την ορθόδοξη παράδοση της ελευθερίας και του πολιτισμού σε τέτοιο βαθμό που να διασφαλίζει την αυτόνομη παρουσία μας μέσα στην Ευρώπη. Έτσι θα κάνουμε τους λαούς όπως και στους προγενέστερους αιώνες να μας αγαπούν και να μας θαυμάζουν. Μπορούμε να τα καταφέρουμε, αλλά πρέπει η Πολιτεία, η Εκκλησία και οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι να δουλέψουμε σκληρά για να επαναφέρουμε ψηλά την Ελλάδα μας, την πίστη μας, την ιστορία μας, τον πολιτισμό και τις καλές επιθυμίες και σκέψεις μας για το μέλλον και το δικό μας και των γειτόνων μας».

* Λείπει σήμερα ο μακαριστός Χριστόδουλος;

«Είναι αλήθεια ότι λείπει. Το έχω πει και δημόσια. Ακούω πολλά από τους πιστούς αλλά δεν να πω τι ακριβώς μου λένε. Έχω παρακαλέσει, όμως τον Αρχιεπίσκοπο -και η έννοια του λόγου μου από την εφημερίδα του «Αδέσμευτου» αυτή είναι- όχι βεβαίως να μιμηθεί τη γραμμή Χριστοδούλου ή τη δική μου, που περίπου είναι όμοιες, αλλά σε ένα βαθμό, όπως στο μάθημα των Θρησκευτικών, να υπάρχει ένα πιο φανερό, δημόσιο και δυνατό έργο της Εκκλησίας της Ελλάδος ώστε σε συνεννόηση με την Πολιτεία να προλάβουμε κάποια θέματα. Εγώ έχω συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία θα παρουσιάσω σε ομιλίες μου, στο μέλλον...».

«Αδέσμευτος Τύπος»13/11/2010
ΑΚΤΙΝΕΣ

Στίς 14/11/2010 τό ἐτήσιο Μνημόσυνο γιά τόν μακαριστό Γέροντα ᾿Ιάκωβο Τσαλίκη (19 ἔτη ἀπό τήν κοίμησή του)

Πλήθη πιστῶν προσῆλθαν γιά νά τιμήσουν τόν ῞Οσιο Δαυΐδ στήν ὁμώνυμη Μονή. Στίς 14/11/2010 τό ἐτήσιο Μνημόσυνο γιά τόν μακαριστό Γέροντα ᾿Ιάκωβο Τσαλίκη.

Με ιδιαίτερη λαμπρότητα αλλά και κατάνυξη τελέσθηκε το διήμερο 31 Οκτωβρίου - 1 Νοεμβρίου 2010, η ετήσια πανήγυρη της μνήμης του Οσίου Δαυΐδ του Γέροντος και θαυματουργού, ιδρυτού και κτίτορος της ομωνύμου και ξακουστής Ιεράς Μονής της Μητροπολιτικής μας Περιφερείας, η οποία βρίσκεται στην περιοχή των Ροβιών Λίμνης της Βορείου Ευβοίας.
Πλήθη πιστών, όχι μόνο από την Εύβοια αλλά και από άκρου εις άκρον της Πατρίδος μας προσήλθαν για να τιμήσουν τον Όσιο Δαυΐδ και να προσκυνήσουν τα χαριτόβρυτα Ιερά του Λείψανα, τα οποία με ιδιαίτερη ευλάβεια φυλάσσονται από την ακμάζουσα αδελφότητα της Ιεράς Μονής, υπό τον σεβαστό Καθηγούμενο Αρχιμανδρίτη π. Κύριλλο Γεραντώνη.
Στον Πανηγυρικό Εσπερινό και την Παράκληση του Οσίου, την παραμονή της Εορτής, χοροστάτησε ο Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας, Μητροπολίτης Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων κ. Χρυσόστομος, ο οποίος στο κήρυγμά του αναφέρθηκε στον βίο του Οσίου Δαυΐδ, ενώ κάλεσε τους ευλαβείς προσκυνητές να αγωνίζονται και να ποθούν, κι αυτό τον πόθο να τον κάνουν αίτημα συνεχές προς τον Όσιο, την Βασιλεία του Θεού, σύμφωνα με την εντολή του Χριστού «ζητείτε πρώτον την Βασιλείαν του Θεού και έτερα πάντα προστεθήσεται υμίν».
Μετά τον Εσπερινό και κατά τη διάρκεια της νύκτας, ετελέσθη Ιερά Αγρυπνία, στην οποία προέστη του ιερατικού συλλείτουργου ο εορτάζων αδελφός της Ιεράς Μονής, Αρχιμ. π. Δαυΐδ Ψαράκης.
Την κυριώνυμη ημέρα της Πανηγύρεως, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας προεξήρχε στην Θεία Λειτουργία, κατά τη διάρκεια της οποίας κήρυξε το θείο λόγο ο Αρχιμ. Συμεών Ηλιοδρομίτης, αδελφός της Ιεράς Μονής και υπηρετών ως Διευθυντής του Εκκλησιαστικού Γηροκομείου Χαλκίδος και Προϊστάμενος του Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής Πολιούχου Χαλκίδος.
Στην Απόλυση της Θείας Λειτουργίας ο Σεβασμιώτατος κ. Χρυσόστομος ευχήθηκε εορτίως στον σεβαστό Καθηγούμενο π. Κύριλλο, ενώ ευχαρίστησε τον Θεό και τον Όσιο Δαυΐδ για την εν υγεία επιστροφή του π. Κυρίλλου στο Μοναστήρι, ύστερα από πολύμηνη παραμονή στο Νοσοκομείο, ως αθενής.
Και αυτή η Ιερά Πανήγυρη της Τοπικής μας Εκκλησίας, μεταδόθηκε σε απευθείας σύνδεση από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Ιεράς μας Μητροπόλεως (97,7).
Η επόμενη παρουσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Χρυσοστόμου στην Ιερά Μονή του Οσίου Δαυΐδ, έχει προγραμματισθεί – συν Θεώ- για την Κυριακή 14 Νοεμβρίου 2010 το πρωί, στη Θεία Λειτουργία και το ετήσιο Μνημόσυνο του μακαριστού Γέροντος και Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αρχιμανδρίτου Ιακώβου Τσαλίκη, με αφορμή των συμπλήρωση δεκαεννέα ετών από την μακαρία Κοίμησή του (+21 Νοεμβρίου 1991).

Τρίτη, 02 Νοέμβριος 2010

Συντάχθηκε απο τον/την Ιερά Μητρόπολη Χαλκίδος 18:50

ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ Στυλιανοῦ Γ. Παπαδοπούλου

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ:
ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ Γ.ΠΑΠΑΔΟΠΟΛΟΥ, Καθηγ. Πανεπιστημίου
«ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ»
Ἔκδ. «ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ», τ. Α´,
Ἀθῆναι 1999, σελ. 80-88
Στοιχειοθεσία: «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»
Ἀπὸ 21 Ἰουνίου μέχρι 4 Ἰουλίου τοῦ 406 ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος πα-
ρέμεινε σὲ κάποιο χωριὸ μεταξὺ Βοσπόρου καὶ Νικαίας καὶ στὴν ἴδια τὴν
Νίκαια. Ἡ Ἐπιστολὴ του 221, τῆς 4ης Ioυλίoυ, ἀφήνει περιθώριο γιὰ ὀλιγοήμερη
ἀκόμα παραμονὴ στὴν Νίκαια («μέλλων ... διεξορμᾶν»). Ὡς τόπος ἐξορίας ὁρίστηκε
ἡ μικρὴ πόλη Κουκουσὸς τῆς Ἀρμενίας, στὴν σημερινὴ τουρκικὴ πόλη Goksun, ἑκατὸν
ἑβδομήντα περίπου χιλιόμετρα ἀπὸ τὰ Ἄδανα, στοὺς πρόποδες τῶν βουνῶν τῆς
Ἰσαυρίας. Προτιμοῦσε τὴν περιοχὴ αὐτή, ἀπὸ ἐκεῖνες ποὺ ψιθυρίζονταν ὡς πιθανοὶ
τόποι ἐξορίας του, ὅπως ἡ Σκυθία καὶ ἡ Σεβάστεια (Ἐπιστ. 13: PG 52, 611).
Ταξίδι θριάμβου, πόνου, ἀπογοητεύσεων
καί διωγμῶν ἑβδομήντα ἡμερῶν
Ὅ,τι γνωρίζουμε γιὰ τὸ ταξίδι του ἀπὸ τὴν Νίκαια (Isnik) ἕως τὴν Κουκουσὸ
(Goksun) ὀφείλεται σχεδὸν ἀποκλειστικὰ στὶς Ἐπιστoλές του τῆς περιόδου αὐτῆς καὶ
δὴ στὶς 17, ποὺ ἔστειλε στὴν διακόνισσα Ὀλυμπιάδα (PG 52, 549-623). Αὐτὲς γρά-
φηκαν ἀπὸ τὸ τέλος Ἰουνίου τοῦ 404 ὣς τίς ἀρχὲς τοῦ 407.
Στὴν Νίκαια ὁ Χρυσόστομος συνῆλθε ἀπὸ τὶς ἔντονες συγκινήσεις, ἀνέκτησε
κάπως τὶς δυνάμεις του, ποὺ εἶχαν μειωθεῖ πολὺ ἀπὸ τὴν ὑπερένταση τῶν δραματικῶν
στὴν ΚΠολη γεγονότων, ἠρέμησε καὶ μάλιστα βρῆκε χρόνο νὰ ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴν
ἱεραποστολὴ (στὴν Φοινίκη, τὴν Ἀραβία καὶ τὴν Κύπρο), τὴν ὁποία ἐνίσχυσε μὲ χρή-
ματα καὶ περισσότερο μὲ δοκιμασμένους ἱερομονάχους (Ἐπιστ. 221· 53 καὶ 123).
Ἀργότερα, θὰ ἐνδιαφερθεῖ καὶ γι᾽ ἄλλες ἱεραποστολές, ὅπως τῆς μακρυνῆς Περσίας,
ἐνῶ θὰ ἐντείνει τὶς προσπάθειές του γιὰ τὸν ἐκχριστιανισμὸ τῶν Γότθων ἢ τῆς ἐπι-
στροφῆς τους στὴν Ὀρθόδοξη πίστη (Ἐπιστ. 14: PG 52, 618).
Τὸ πολύπλευρο αὐτὸ ἔργο εἶχε ἀρχίσει ἐνωρίτερα καὶ τώρα τὸ προωθοῦσε μὲ
ἱεραποστόλους καὶ χρήματα. Ἡ δραστηριότητα αὐτὴ προϋποθέτει κάποια ἐλευθερία
τοῦ δέσμιου Χρυσοστόμου νὰ δέχεται ἐπισκέψεις ἀκόμα καὶ δῶρα.
Ὁ δέσμιος Χρυσόστομος θ᾽ ἀκολουθοῦσε τὸν ἐπίσημο ἑλληνορωμαϊκὸ δρόμο (Ο.
Cuntz, Itineraria Τomana: Itinerarium Antonianum, Leipzig 1929). Ἀπὸ τὰ δυτικά, τὴν
Νίκαια, θὰ βάδιζε ἀνατολικά, θὰ διέσχιζε ὅλη τὴν κεντρικὴ καὶ σκληροτράχηλη Μι-
κρασία. Θὰ περνοῦσε ἀπὸ τὴν Ἄγκυρα καὶ θὰ συνέχιζε ὣς τὴν Καισάρεια. Μετὰ θὰ
κατέβαινε πρὸς τὰ βουνὰ τῆς Ἰσαυρίας, γιὰ νὰ σταματήσει στὴν Κουκουσό.
Τὸ ταξίδι τoυτo εἶχε στιγμὲς θριάμβου καὶ στιγμὲς πόνου, ἐξαντλήσεως καὶ πε-
ριφρονήσεων. Σὲ πολλὰ σημεῖα τῆς πορείας κληρικοὶ καὶ λαϊκοὶ ὑποδέχονταν τὸν
Ἱερὸ δέσμιο μὲ τιμὲς ἥρωα, μάρτυρα καὶ ἁγίου. Προσφέρονταν μὲ πολλοὺς τρόπους
νὰ τὸν ἀνακουφίσουν καὶ τὸ γεγονὸς ἀποτελοῦσε ὑψίστη παρηγορία γιὰ τὸν Χρυσό-
στομο. Πολλὲς φορές, γράφοντας πρὸς τὴν Ὀλυμπιάδα, μιλάει γιὰ ἐξαιρετικὴ εὐεξία
του. Νομίζουμε ὅμως ὅτι ὣς ἕνα βαθμὸ τοῦτο συνιστᾶ προσποίηση καὶ ὑπερβολή, γιὰ
νὰ παρηγορεῖ τὴν Ὀλυμπιάδα, ποὺ εἶχε περιπέσει ἕνεκα τῶν γεγονότων καὶ δὴ τοῦ
ἐναντίον της διωγμοῦ σὲ μελαγχολία («ἀθυμία» ).
Ὅσο ἀπομακρυνόταν ἀπὸ τὰ παράλια - καὶ αὐτὸ ἔγινε πολὺ σύντομα- τὸ ταξίδι
γινόταν δυσκολότερο. Ἐναλλαγὲς ἔντονες κλιματολογικῶν συνθηκῶν κι ἔλλειψη τῶν
ἀναγκαίων. Πονοκέφαλοι, προβλήματα στομάχου, ἄλλοτε καύσωνας καὶ ἄλλοτε —
τὶς νυκτερινὲς ὧρες— πολὺ ψύχος καὶ ὑπερβολικὴ κούραση ἀπὸ τὴν πεζοπορία.
Φθάνοντας στὴν Ἄγκυρα δοκίμασε ἀπέραντη πικρία, διότι ὁ ἐπίσκοπός της Λε-
όντιος τοῦ συμπεριφέρθηκε πολὺ ἐχθρικά. Μέχρι τὴν Καισάρεια (ἔφθασε στὶς ἀρχὲς
Αὐγούστου) ἔζησε τὶς πιὸ ποικίλες κι ἔντονες ἀπογοητεύσεις, ἕνεκα τῶν δυσκολιῶν
τοῦ ταξιδιοῦ καὶ τῶν ἀσθενειῶν, ἰδίως τοῦ ὑψηλοῦ πυρετοῦ. Πρὶν ἀκόμα φθάσει δια-
διδόταν ὅτι ὁ ἐκεῖ ἐπίσκοπος Φαρέτριος ἀνέμενε μὲ χαρὰ τὸν Χρυσοστομο. Συνέβη
τὸ ἀντίθετο. Ὁ Φαρέτριος δὲν ἐμφανίσθηκε στὴν ἄφιξη τοῦ ἁγίου στὴν Καισάρεια,
ὅπου ἔφθασε σχεδὸν ἠμιθανὴς (Ἐπιστ. 9 καὶ 12). Εὐτυχῶς ὅμως, παρουσιάστηκαν
κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, ἐπισημοι καὶ ἁπλοί, ποὺ τὸν ὑποδέχθηκαν μὲ πολὺ σεβασμὸ καὶ
μεγάλη ἀγάπη. Ἡ συμπεριφορὰ τοῦ Φαρετρίου ἀνάγκασε τὸν Χρυσόστομο νὰ κατα-
λύσει, στὸ ἄκρο τῆς πόλεως, σὲ σπίτι ποὺ τοῦ προσέφεραν. Στὴν Ἐπιστoλή του 14
(πρὸς Ὀλυμπιάδα) διηγεῖται λεπτομερῶς τὰ σχετικὰ γεγονότα (ΡG 52, 612-615). Τὸν
φρόντισαν σπουδαῖοι γιατροὶ καὶ ἀνέλαβε κάπως δυνάμεις (PG 52, 609).
Παρὰ ταῦτα δὲν ἔπαυε νὰ εἶναι κλινήρης. Στὴν κατάσταση αὐτὴ εὑρισκόμενος
ἐντάθηκαν οἱ ἐπιθέσεις ληστοσυμμοριῶν ἄξεστων ἰσαύρων, ποὺ λυμαίνονταν τὴν πε-
ριοχὴ καὶ τὴν ἴδια τὴν Καισάρεια. Ἔτσι, ὁ κίνδυνος γιὰ τὴν ζωὴ τοῦ Χρυσοστόμου
ἦταν μεγάλος κι ἔγινε μεγαλύτερος, διότι ὁμάδα φανατικῶν μοναχῶν εἰσέβαλε στὸ
καταλυμα τοῦ ἁγίου καὶ τὸν ἐξεβίαζαν μὲ ἀπειλὲς νὰ ἐγκαταλείψει τὴν περιοχή.
Αὐτοὶ ὑποκινοῦνταν ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο Φαρέτριο, ποὺ ἀπειλοῦσε καὶ ὅσους κληρικοὺς
ἐπισκέπτονταν τὸν ἅγιο. Γι᾽αὐτό, στὸ τέλος τῆς σύντομης ἐκεῖ παραμονῆς του δὲν
ἔβλεπε κληρικοὺς καὶ σκεπτόταν τί νὰ ἐπιλέξει. Τὴν ἀναχώρηση, ποὺ εἶχε τὸν κίνδυνο
νὰ τὸν προλάβουν οἱ ἀπειλητικοὶ ἴσαυροι, ἢ τὴν παραμονή, κατὰ τὴν ὁποία θὰ τὸv
κακοποιοῦσαν οἱ μοναχοί. Προτίμησε τὸν κίνδυνο τῶν ἰσαύρων.
Τὸν ἔβαλαν στὸ φορεῖο («λεκτίκιον»), γιατί δὲν μποροῦσε νὰ σταθεῖ ὄρθιος, καὶ
ἀναχώρησαν ἀπὸ τὴν Καισάρεια. Πείσθηκε ὅμως νὰ μείνει γιὰ λίγο σ᾽ ἕνα οἰκισμό,
σὲ ἀπόσταση «πέντε μιλίων» ἀπὸ τὴν πόλη. Ἐκεῖ, θαυμαστές του ἔκαμαν ὅ,τι μπο-
ρούσανε νὰ τὸν ἀσφαλίσουν ἀπὸ τοὺς ἰσαύρους. Δὲν ἡσύχασε ὅμως ὁ Φαρέτριος.
Ἔστειλε ἀνθρώπους καὶ δὴ τὸν ἄξεστο πρεσβύτερο Εὐήθιο, ποὺ νύχτα μπῆκε στὸ
κατάλυμα τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τὸν ἀνάγκασε νὰ ἐγκαταλείψει τὴν περιοχὴ τὴν
ἴδια ὥρα, μεσάνυχτα, χωρὶς σελήνη, δῆθεν ἕνεκα ἐπικειμένης ἐπιθέσεως τῶν ἰσαύρων.
Ὁ ἅγιος κατάλαβε τὸν ἀπειλητικὸ ἐκβιασμὸ τοῦ Φαρετρίου. Ἂv καὶ δὲν ὑπῆρχανδίπλα του ἄνθρωποι νὰ βοηθήσουν, ἀποφάσισε τὴν ἄμεση ἀναχώρηση, μολονότι κιν-
δύνευε κυριολεκτικὰ νὰ πεθάνει —σὲ τέτοιο χάλι βρισκόταν ὁ ὀργανισμός του.
Ἔφθασε στὴν Κουκουσὸ ἠμιθανής.
Μὲ πολλὴ δυσκολία σηκώθηκε. Τὸν ὑποβάσταζαν καὶ ἄρχισε ἡ φοβερὴ πεζο-
πορία σὲ δρόμο ἀνώμαλο, στὸν δύσβατο καὶ τρομερὸ Ταῦρο. Ἡ πορεία του ὑπῆρξε
μαρτυρική, ἀλλὰ κάποτε, στὶς 20 Σεπτεμβρίου, ἔφθασε στὴν Κουκουσό. Στὴν Ἐπι-
στoλή του 234 μιλάει γιὰ ταξίδι ἑβδομήντα ἡμερῶν, κάτι ποὺ ἐξηγεῖται, ἂν ἔφυγε
δύο - τρεῖς ἡμέρες μετὰ τὴν 4η Ἰουλίου ἀπὸ τὴν Νίκαια.
Στὴν τότε ἀρμενικὴ Κουκουσὸ τὸν φρόντισαν μἐ ἰδιαίτερη ἀγάπη πολλοὶ παρά-
γοντες καὶ μάλιστα, ὁ εὐγενὴς γαιοκτήμονας Διόσκορος, ποὺ προσέφερε καὶ τὸ κάπως
ἄνετο σπίτι του γιὰ διαμονὴ τοῦ Χρυσοστόμου. Ἐδῶ αἰσθανόταν τόσο καλά, ὥστε,
ἐνθυμούμενος τὸ ταξίδι του, ἔγραφε ὅτι προτιμάει χίλιες ἐξορίες ἀπὸ τὴν πεζοπορία
ποὺ ἔκαμε (Ἐπιστ. 13: PG 52, 61J). Τὸ ἔγραψε αὐτό, διότι καταβάλλονταν στὴν
ΚΠολη προσπάθειες ἀλλαγῆς τοῦ τόπου ἐξορίας. Δὲν προτιμοῦσε, λοιπόν, ἄλλον τόπο,
ἐκτὸς ἂν ἐπρόκειτο γιὰ παραθαλάσσιο μέρος, ὅπως ἡ Κύζικος καὶ ἡ Νικομήδεια, ποὺ
ἦταν εὐνοϊκότερες γιὰ τὴν ἄθλια κατάσταση τῆς ὑγείας του (αὐτόθι: ΡG 52, 612).
Τὴν ἴδια ἐποχή, ἔφθασε στὴν Κουκουσὸ καὶ ἡ Σαβινιανή, διακόνισσα ἡλικιωμένη,
μᾶλλον θεία τοῦ ἁγίου, τὸν ὁποῖο βοήθησε πολύ.
Ἐδῶ εἶχε πολλὲς ὑποχρεώσεις ὁ Χρυσόστομος, διότι τὸν ἐπισκέπτονταν πολλοί,
κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, ἐπίσημοι καὶ ἁπλοί, ἀπὸ διάφορα μέρη γειτονικὰ καὶ μακρυ-
σμένα, ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια. Ὄφειλε ἀκόμη νὰ παρακολουθεῖ τὶς ἱεραποστο-
λικὲς δραστηριότητες, ποὺ ἀνθρωποί του ἐνεργοῦσαν, νὰ στέλνει ἐκεῖ χρήματα καὶ
ἀνθρώπους, νὰ πληρώνει λύτρα σὲ ἰσαύρους γι᾽ ἀπελευθέρωση αἰχμαλώτων, νὰ πα-
ρηγορεῖ ὅσους διώκονταν στὴν ΚΠολη καὶ ἀλλοῦ ὡς φίλοι του, νὰ συμβουλεύει καὶ
νὰ κατευθύνει παλαιοὺς καὶ νέους συνεργάτες του. Γιὰ ὅλα αὐτὰ εἶχε ἀρκετὰ χρή-
ματα, ποῦ τοῦ ἔστελναν φίλοι καὶ πνευματικὰ τέκνα μὲ πρώτη τὴν Ὀλυμπιάδα.
Ἡ κατάσταση αὐτὴ ἄλλαξε μὲ τὴν πρώιμη ἔλευση τοῦ χειμώνα (404-405). Οἱ
ἀρρώστιες ἐπανῆλθαν. Πυρετοί, ἐμετοί, στομαχόπονοι, κεφαλαλγίες καὶ ἀϋπνίες,
ἕνεκα τῶν ὁποίων δὲν μποροῦσε ἀρχικὰ νὰ γράφει (Ἐπιστ. 6). Ἡ ἔξαρση τῶν ἀσθε-
νειῶν του ἐμφανίστηκε περισσότερο ἀπὸ τὸ φθινόπωρο τοῦ 405. Στὶς ἀρχὲς τοῦ 406
ἀναγκάστηκε νὰ μεταφερθεῖ στὴν Ἀραβισσὸ ἕνεκα ἐπιθέσεων τῶν Ἰσαύρων.
Ἐδῶ ἡ ἀπουσία χρειωδῶν καὶ δὴ φαρμάκων ἦταν μεγάλη, ἀλλὰ ἡ ἀπειλὴ τῶν
ἰσαύρων μεγαλύτερη (Ἐπιστ. 146). Γι᾽αὐτὸ καὶ ὁδήγησαν τὸν ἅγιο πρὸς τὸ πλησιέ-
στερο αὐτὸ φρούριο, τὴν Ἀραβισσό (Ἐπιστ. 69), τέσσερα περίπου χιλιόμετρα ἀπὸ
τὴν Κουκουσό, ἀφοῦ περιπλανήθηκαν κρυπτόμενοι ἀπὸ τοὺς Ἰσαύρους. Παρὰ τὴν
ἄθλια κατάσταση τῆς ὑγείας του, ἄρχισε πάλι νὰ γράφει Ἐπιστoλές, καὶ μάλιστα
στὸν Ρώμης Ἰννοκέντιο καὶ σὲ δυτικοὺς ἐπισκόπους, ἀναφορικὰ μὲ τὴν γενικὴ Σύ-
νοδο, ἀπὸ τὴν ὅποια ἀνέμενε κρίση τῆς ὅλης καταστάσεως. Στὴν Κουκουσὸ ἢ κάπου
πλησίον ἐπανῆλθε ὁ ἅγιος μᾶλλον τὸ καλοκαίρι τοῦ 406. Φαίνεται ὅμως ὅτι, ἔστω
γιὰ λίγο, κατέφυγε σὲ περιοχὴ μεταξὺ Κουκουσοῦ καὶ Αραβισσοῦ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ πάλι
στὴν Κουκουσό.
Στὸ διάστημα τῆς ἐξορίας του, ἀκριβέστερα ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ἀφίξεώς τουστὴν Νίκαια μέχρι τὸ καλοκαίρι τοῦ 407, ἔγραψε τὶς περίπου 240 Ἐπιστoλές του,
παρὰ τὶς ἀντίξοες, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, συνθῆκες στὶς ὁποῖες ζοῦσε. Τὶς ἔγραψε γιὰ
πρακτικοὺς λόγους, γιὰ νὰ κατευθύνει, νὰ συμβουλεύσει καὶ νὰ παρηγορεῖ διάφορα
πρόσωπα. Γράφοντας ὅμως, διηγούμενος, ἄλλοτε λεπτομερῶς καὶ ἄλλοτε ἁδρομερῶς,
τὶς ὅσες μαρτυρικὲς ταλαιπωρίες ὑφίστατο, ἔνιωθε καὶ ὁ ἴδιος κάποια παρηγορία,
σὲ κάποιο βαθμὸ ἀνακουφιζόταν καὶ κάθε τόσο ἔλεγε κι ἔγραφε τὸ «δόξα τῷ Θεῶ
πάντων ἕνεκεν».
Στὴν Κουκουσὸ καὶ δὴ μεταξὺ 406 καὶ 407 συνέταξε καὶ δύο πολυσυζητημένα
ἐργίδια, σὲ τύπο διατριβῆς. Ἔχουν καὶ τὰ δύο ὡς θέμα τὶς κακοπάθειες καὶ τὰ βά-
σανα τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι δὲν πρέπει ν᾽ ἀποθαρρύνονται, ἀλλὰ ν᾽ ἀντιμετωπίζουν
ὅλες τὶς δυσκολίες ὡς δοκιμασίες τοῦ Θεοῦ πρὸς ὄφελός τους πνευματικό. Πρόκειται
γιὰ τὰ ἔργα «Ὅτι τὸν ἑαυτὸν μὴ ἀδικοῦντα οὐδεὶς παραβλάψαι δύναται» (ΡG 52,
460-480) καὶ «Πρὸς τοὺς σκανδαλισθέντας ἐπὶ ταῖς δυσημερίαις ... » (ΡG 52, 479-
528).
Νέος τόπος ἐξορίας ἡ Πιτυούντα στὸν Καύκασο
Ἐνῶ αὐτὰ ὑπέφερε κι ἔτσι ἐνεργοῦσε στὴν ἀρμενικὴ χώρα ὁ Χρυσόστομος, παν-
τοῦ οἱ ἐχθροί του καὶ ἰδιαίτερα στὴν ΚΠολη ἀνησυχοῦσαν. Ἡ τιμὴ καὶ ὁ σεβασμός,
ποὺ μὲ κάθε εὐκαιρία τοῦ ἔδειχναν κληρικοὶ καὶ λαϊκοὶ σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, ἰδιαί-
τερα ἀπὸ τὴν γειτονικὴ Ἀντιόχεια, ηὔξανε τὴν φήμη του καὶ κρατοῦσε ἀνοιχτὸ τὸ
θέμα ἀναθεωρήσεως τῶν ἀποφάσεων τῆς συνόδου στὴν Δρῦ. Πολλοὶ φίλοι τοῦ Χρυ-
σοστόμου ἀρνοῦνταν νὰ κοινωνήσουν μὲ τοὺς διαδόχους τoυ Ἀρσάκιο καὶ Ἀττικό,
παρὰ τὴν παλαιὰ ἐντολὴ ποὺ τοὺς εἶχε ἀφήσει, ἀναχωρώντας γιὰ τὴν ἐξορία, καὶ
παρὰ τοὺς ἀπηνεῖς διωγμοὺς ποὺ ὑφίσταντο γιὰ τὴν στάση τους αὐτή. Γιὰ τὸ θέμα
τοῦτο ἐκδόθηκε, ἤδη στὶς 18 Νοεμβρίου τοῦ 404, διάταγμα τοῦ Ἀρκαδίου, ποὺ ἐπέ-
βαλε τὴν κοινωνία ὅλων μὲ τὸν διάδοχο τοῦ Χρυσοστόμου στὴν ΚΠολη, τὸν Θεόφιλο,
καὶ τὸν Πορφύριο (Ἀντιοχείας).
Στὴν Δύση, ἐπίσης, ὁ Ἰννοκέντιος ἐπέμενε γιὰ Οἰκουμενικὴ σύνοδο, ἡ ὁποία θὰ
ἐπανεξέταζε τὸ θέμα, ἀλλὰ τὴν ὁποία φοβόνταν οἱ ἀντιχρυσοστομικοὶ καὶ ὁ Ἀρκάδιος.
Ἔτσι, μολονότι τώρα δὲν ὑπῆρχε ἡ Εὐδοξία νὰ πιέζει τὸν Ἀρκάδιο -αὐτὴ πέθανε στὶς
6 Ὀκτωβρίου τοῦ 404 - ἐκεῖνος δέχθηκε εἰσηγήσεις ἐχθρῶν του Χρυσοστόμου καὶ
ὑπέγραψε διάταγμα γιὰ μεταφορά του σὲ περισσότερο ἀπρόσιτη καὶ ἄγρια περιοχή.
Πρόκειται γιὰ τὴν Πιτυούντα, χώρα τῶν βαρβάρων Τζάνων, στοὺς πρόποδες τοῦ Καυ-
κάσου, στ᾽ ἀνατολικὰ παράλια του Εὐξείνου Πόντου (Σωζομενοῦ, Ἐκκλησ. Ἱστορία
Η´ 28,6). Ἐκεῖ δὲν θὰ τὸν εὕρισκαν οἱ φίλοι καὶ οἱ θαυμαστές του. Προπαντὸς , ἡ
ἐλπίδα τῶν ἐχθρῶν ἤτανε μεγάλη νὰ πεθάνει ὁ καχεκτικὸς Χρυσόστομος ἢ ἀπὸ τὶς
κακουχίες τοῦ νέου ταξιδιοῦ χιλίων πεντακοσίων χιλιομέτρων περίπου, ἢ ἀπὸ τὶς
πρωτόγονες συνθῆκες τῆς διαμονῆς.
Ἡ διαταγὴ ἔφθασε στὴν Κουκουσὸ τὸ καλοκαίρι τοῦ 407 καὶ ἡ θλιβερὴ συνοδεία
ξεκίνησε στὶς 25 Αὐγούστου. Ὁ ἅγιος καὶ δύο φρουροὶ στρατιῶτες.Ὁ ἕνας φρουρὸς
μάλιστα φερόταν μὲ περισσὴ σκληρότητα, ἀφοῦ, ἂν ὁ κρατούμενρς πέθαινε στὸν
δρόμο, θὰ εἶχε μεγαλύτερη ἀμοιβὴ (Παλλαδίου, Διάλογος ΙΑ´: PG 47, 38).
Ἀπὸ τὸ σημεῖο τοῦτο δὲν ἔχουμε πληροφορίες γιὰ τὴν ζωὴ τοῦ Χρυσοστόμου ἀπὸ τὸν ἴδιο, διότι, πορευόμενος τὴν ὁδό τοῦ μαρτυρίου του, δὲν ἔγραψε ἐπιστολὴ
καί, ἂν ἔγραψε, δὲν σώθηκε. Ἔτσι, γιὰ τὸ τελευταῖο εἰκοσαήμερο τῆς ζωῆς του γνω-
ρίζουμε ὅσα λίγα διέσωσαν οἱ ἱστορικοὶ καὶ μάλιστα ὁ Παλλάδιος (μνημ. ἔργ. PG 47,
38-39).
Τὸ ἅγιο τέλος τοῦ πανίερου ἄνδρα
Τώρα, ἔπρεπε ν᾽ ἀκολουθήσει τὸν ἤδη γνωστό του καὶ μαρτυρικὸ ἑλληνορωμαϊκὸ
δρόμο, ἀπὸ τὸν ὁπoῖo τόσο εἶχε ὑποφέρει. Φαίνεται ὅμως ὅτι δὲν κατευθύνθηκε πρὸς
τὴν Καισάρεια. Προτιμήθηκε, γιὰ συντομία, ἡ Σεβάστεια (Sivas) καὶ ἀπὸ κεῖ, μέσῳ
Κομάνων καὶ Ἀμασείας (Amasya) θὰ φθάνανε στὴν Ἀμισὸ (Samsun - Σαμψούντα),
στὴν Μαύρη Θάλασσα. Ἐκεῖ μὲ καράβι θὰ συνέχιζαν γιὰ τὴν Πιτυούντα.
Οἱ κακουχίες τοῦ νέου ταξιδιοῦ σχετίζονταν ὄχι μόνο μὲ τὸν ἀνώμαλο δρόμο
καὶ τὴν πολὺ κλονισμένη ὑγεία τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλὰ καὶ μὲ τὶς ἀπότομες κλιμα-
τολογικὲς ἐναλλαγές. Μολονότι τόσο ἐξαντλημένος, ὄφειλε νὰ βαδίζει περίπου 20 -
ἢ λίγο λιγότερα- χιλιόμετρα τὴν ἡμέρα, πότε μὲ ἀφόρητη ζέστη καὶ πότε μὲ πολλὴ
βροχή. Ὄντας ἀκάλυπτος, τὸ νερὸ τῆς βροχῆς κυλοῦσε παντοῦ σὲ ὅλo τὸ ἄρρωστο
σῶμα του καὶ ἄρχιζαν ρίγη, πυρετοὶ καὶ πονοκέφαλοι. Ἐντολὴ ἐκτελώντας οἱ δύο
συνοδοὶ στρατιῶτες δὲν ἄφηναν δυνατότητα διανυκτερεύσεως, ὅπου ὑπῆρχε ὑπο-
φερτὸ κατάλυμα γιὰ στοιχειώδη ἀνάπαυση καὶ ἰατροφαρμακευτικὴ περίθαλψη.
Βαδίζοντας μὲ ὅσες ἀσθενικὲς δυνάμεις εἶχε ὁ Χρυσόστομος, φθάσανε, στὶς 12
Σεπτεμβρίου, στὴν Δαζιμώνα (σήμερα Κaz Ova), κοντὰ στὴν σημερινὴ μεγάλη πόλη
Τοkat. Τὴν ἑπομένη ξεκίνησαν γιὰ τὰ πoλυάνθρωπα τότε Κόμανα (σήμερα τὸ χωριὸ
Gomenek), ἀλλὰ τὰ παρέκαμψαν, γιὰ νὰ κερδίσουν χρόνο καὶ νὰ μὴν ἀνακουφιστεῖ
ὁ Χρυσόστομος. Ἀπὸ Κόμανα πορεύτηκαν δυτικὰ καὶ πολὺ πρὶν φθάσουνε στὴν ση-
μερινὴ πόλη Turhal, διανυκτέρευσαν στὸν προσκυνηματικὸ ναὸ τοῦ μάρτυρα Βασι-
λίσκου, (τοποθεσία ποὺ σήμερα ὀνομάζεται Bizeri), ὀκτὼ περίπου χιλιόμετρα μετὰ
τὰ Κόμανα. Ὁ ἅγιος Βασιλίσκος, ἐπίσκοπος τῆς πολίχνης αὐτῆς, μαρτύρησε (311)
στὰ χρόνια του Μαξιμιανοῦ καὶ τὸν τιμοῦσαν ἐξαιρετικὰ στὴν περιοχή, ὅπου ἔκτισαν
πρὸς τιμὴν του ναό. Ἐδῶ εὐδόκησαν οἱ συνοδοὶ νὰ διανυκτερεύσει ὁ ἅγιος. Ἡ κα-
τάσταση πλέον τοῦ ἱεροῦ ἄνδρα ἦταν ἀπελπιστική. Προσπάθησε νὰ κοιμηθεῖ. Τότε
τοῦ ἐμφανίστηκε ὁ μάρτυρας Βασιλίσκος νὰ τὸν ἐνθαρρύνει, τοῦ εἶπε ὅτι αὔριο θὰ
εἶναι μαζί, ὅτι ἄρα τελειώνει καὶ τὸ μαρτύριό του: «Θάρσει, ἀδελφὲ Ἰωάννη· αὔριοv
γὰρ ἅμα ἐσόμεθα» (Παλλαδίου, Διάλογος ΙΑ´: ΡG 47, 38).
Τὸ πρωὶ ὁ ἅγιος, γνωρίζοντας ὅτι πλέον δὲν εἶχε δυνάμεις γιὰ περαιτέρω πορεία
κι ἔχοντας ἐμπιστοσύνη στὴν ὑπόσχεση τοῦ μάρτυρα Βασιλίσκου, παρακάλεσε τοὺς
φρουρούς του νὰ μὴ ξεκινήσουν. Ζήτησε τουλάχιστον νὰ μείνουν ἐκεῖ μέχρι τὴν «πέμ-
πτην ὥραν», δηλαδὴ μέχρι τὶς 11 ἢ 12 τὸ μεσημέρι. Μάταια. Τὸν ἔσυραν ἔξω ἀπὸ
τὸν ναὸ καὶ τὸν ὑποχρέωσαν νὰ βαδίσει. Στὸν δρόμο πρὸς τὴν Νεοκαισάρεια, ὅπου
ἡ σημερινὴ πόλη Niksar. Βάδιζε τώρα ὁ ἅγιος στὴν γῆ τοῦ Πόντου ὑφιστάμενος φο-
βερότατο μαρτύριο. Ἀλλὰ μόνο γιὰ λίγο. Εἴχανε βαδίσει πεντέμισι περίπου χιλιόμε-
τρα («ὡς τριάκοντα σταδίους»), ὅταν πλέον καὶ οἱ συνοδοὶ στρατιῶτες πείστηκαν
ὅτι ὁ ἅγιος βρισκότανε στὸ τέλος του. Ἀναγκαστήκανε νὰ ἐπιστρέψουν, βαστάζοντάς
τον, καὶ νὰ ἐπανέλθουν στὸν ναὸ τοῦ μάρτυρα Βασιλίσκου.Ἐδῶ, ζήτησε ἀπὸ τὸν πρεσβύτερο τοῦ ναοῦ νὰ τοῦ φορέσει καινούργια ἐνδύ-
ματα καὶ μοίρασε στοὺς παρόντες τὰ λίγα του ὑπάρχοντα. Ἔπειτα, κοινώνησε τῶν
ἀχράντων Μυστηρίων, προσευχήθηκε γιὰ τελευταία φορὰ ἐνώπιον ὅλων καὶ εἶπε τὴν
συνήθη του δοξολογικὴ προσευχὴ «δόξα τῷ Θεῶ πάντων ἕνεκεν». Προσέθεσε τὸ
«ἀμήν», ἅπλωσε τοὺς ἱεροὺς πόδας του καὶ παρέδωσε τὸ πνεῦμα (Παλλαδίου, Διά-
λογος ΙΑ: ΡG 47, 38-39). Ἦταν ἡ 14η Σεπτεμβρίου τοῦ 407.
Ἡ εἴδηση τῆς κοιμήσεως τοῦ ἱεροῦ ἄνδρα συγκλόνισε τὴν οἰκουμένη, ἐκτὸς ἀπὸ
τoὺς ἀμετανόητους ἐχθρούς του. Συνάχθηκαν πολλοὶ πιστοὶ καὶ ἰδιαίτερα μοναχοὶ
καὶ τὸν ἐνταφίασαν στὸν ναὸ τοῦ μάρτυρα Βασιλίσκου.

᾿Επίκαιρη ὁμιλία γιά τήν ᾿Αποκάλυψη τοῦ ᾿Ιωάννου ἀπό τόν ᾿Αρχ. Σαράντη Σαράντο σήμερα

Πηγή:http://orthodox-watch.blogspot.com/

Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ / πρωτ. Θεοδώρου Ζήση (καθηγητοῦ Παν/μίου Θεσ/ νίκης)

ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΗΣΗ
Πρωτοπρεσβυτέρου Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

 Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

 Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από δύο μικρές ραδιοφωνικές ομιλίες που εκφωνήθηκαν το 1976 στον τότε κρατικό Ραδιοφωνικό Σταθμό Βορείου Ελλάδος ανάμεσα σε άλλες ομιλίες που εκάλυψαν τα έτη 1975-1976 με γενικό θέμα "Οι Πατέρες της Εκκλησίας και η εποχή μας". Η επικαιρότητα των παιδαγωγικών απόψεων του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου εξακολουθεί να ισχύει πολύ περισσότερο σήμερα, μετά από είκοσι έτη, η παρέλευση των οποίων αντί να βελτιώσει τα πράγματα στην αγωγή των νέων δυστυχώς τα εχειροτέρευσε.

 Ο θεσμός του γάμου και η οικογένεια διέρχονται τρομερή κρίση με σημαντική αύξηση των διαζυγίων και νομιμοποίηση σχεδόν των εξωγαμιαίων και προγαμιαί­ων σαρκικών σχέσεων. Χωρίς σωστές οικογένειες τα παιδιά γίνονται έρμαιο στις αυξηθείσες κακές επιδράσεις του περιβάλλοντος, ενώ συγχρόνως τα σχολεία αδυνατούν να βοηθήσουν, γιατί δεν στοχεύουν πλέον στη διαμόρφωση καλών και αγαθών ανθρώπων, αλλά στη μετάδοση γνώσεων.

 Δεν έγιναν αλλαγές στο κείμενο^. παραμένει όπως εκφωνήθηκε το 1976. Προστέθηκε μόνο στο τέλος ο προβληματισμός για το προγραμματισμένο από το Υπουργείο Παιδείας μάθημα της "Σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης". Το κείμενο κυκλοφορούσε δακτυλογραφημένο και χρησιμοποιήθηκε βιβλιογραφικά από μεταπτυχιακούς φοιτητάς και άλλους στη διαπραγμάτευση σχετικών θεμάτων.

27 Ιανουαρίου 1997                                                      
Μνήμη Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου                               

Πρωτοπρεσβύτερος
Θεόδωρος Ζήσης

 

1. Ένα κλασικό παιδαγωγικό έργο.

 Στους πιο μεγάλους παιδαγωγούς όλων των αιώνων ανήκει ο ιερός Χρυσόστομος, το γέννημα, ο καρπός της Αντιοχείας, που δόξασε τον πατριαρχικό θρόνο της πρωτεύουσας του Βυζαντίου. Το πιστοποιεί αυτό όχι μόνον η αναγνώρισή του ως παιδαγωγού από τους ειδικούς μελετητές της ζωής και του έργου του, αλλά και η σύνδεσή του με την παιδεία, στο χώρο της Ορθοδοξίας. Είναι ένας από τους τρεις ιεράρχας, τους οποίους στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζουμε στα σχολεία μας ως προστάτες των γραμμάτων, ως πρότυπα των παιδαγωγών και των διδασκάλων, ως φορείς και προβολείς του ονομασθέντος ελληνοχριστιανικού μορφωτικού ιδεώδους.

 Ο Χρυσόστομος είναι ο πολυγραφότερος μεταξύ των πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων. Στη γνωστή σειρά του Γάλλου μοναχού Migne, Patrologia Graeca, που αποτελείται από 161 ογκώδεις τόμους, τα συγγράμματά του καταλαμβάνουν τους 18 εξ αυτών. Μέσα στο πλούσιο αυτό υλικό βρίσκονται κατεσπαρμένες παιδαγωγικές γνώμες, που, αν συγκεντρώνονταν, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα άριστο εγχειρίδιο χριστιανικής παιδαγωγικής. Και θα άξιζε τον κόπο να αναλάβει κάποιος το έργο αυτό, σαν προσφορά υγιών παιδευτικών αρχών για τη μόρφωση των νέων μας¹.

 Πέρα όμως από τις κατάσπαρτες αυτές γνώμες στο σύνολο του έργου του, διεσώθη ευτυχώς μία ειδική παιδαγωγική πραγματεία, η οποία, μολονότι έχει διπλό τίτλο, είναι έργο ενιαίο, το οποίο από την αρχή μέχρι το τέλος έχει σα σκοπό να δώσει τις αρχές για μια σωστή αγωγή των νέων. Στη χειρόγραφη παράδοση ο τίτλος της είναι, "Περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονέας ανατρέφειν τα τέκνα". Γενικώς ο τίτλος είναι γνωστός, σε συντετμημένη μορφή, "Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων". Πώς η κενοδοξία συνδέεται με την ανατροφή των τέκνων, θα δούμε στη συνέχεια, όταν θα κάνουμε ανάλυση του σπουδαίου αυτού έργου. Ειδικοί μελετητές είπαν για το έργο ότι αποτελεί την αρχαιοτάτην, πλήρη και τελείαν περί αγωγής χριστιανικήν διδασκαλίαν, ένα από τους λαμπροτέρους πνευματικούς καρπούς της Ελληνικής Χριστιανικής ψυχής, ότι είναι πλήρης και συστηματική έκθεσις περί της χριστιανικής διαπαιδαγωγήσεως των τέκνων, επί τη βάσει όχι μόνον της Αγίας Γραφής, αλλά και των ψυχολογικών και παιδαγωγικών διδαγμάτων των αρχαίων Ελλήνων και της πείρας².

 Ήταν μεγάλο ατύχημα για τη μελέτη της διδασκαλίας του Χρυσοστόμου και της συμβολής της Εκκλησίας στη διαμόρφωση των μορφωτικών ιδανικών και αρχών, το γεγονός ότι το έργο αυτό δεν περιελήφθη στη μεγάλη έκδοση του Migne και έμεινε έτσι αχρησιμοποίητο και ανεκμετάλλευτο. Μολονότι είχε ήδη εκδοθή το 1656 στο Παρίσι από τον F. Combefis, ο οποίος μάλιστα στον τίτλο της εκδόσεως το εχαρακτήριζε ως χρυσό βιβλίο (De educandis liberis, liber aureus), ορισμένες αμφιβολίες για τη γνησιότητά του άλλων ερευνητών έγιναν αιτία να μη το περιλάβει ο Montfaucon στην έκδοσή του και στη συνέχεια ούτε ο Migne που στηρίχθηκε στον Montfaucon. Στις αρχές του αιώνος μας η γνησιότητα του έργου αυτού αποκαταστάθηκε με ισχυρά επιχειρήματα, έγιναν δε και εκδόσεις αυτού. Στους υποστηρικτές της γνησιότητας του έργου ανήκει και ο Έλλην ακαδημαϊκός διδάσκαλος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αείμνηστος Βασίλειος Έξαρχος, ένας από τους πιο δυναμικούς και πιο συγκροτημένους εκπροσώπους των θεολογικών γραμμάτων της εποχής μας. Ο Έξαρχος υπεστήριξε με ειδική μελέτη τη γνησιότητα του έργου³ και ετοίμασε κριτική έκδοση του κειμένου που την παρουσίασε γερμανικός εκδοτικός οίκος το 1955⁴. Ενωρίτερα, το 1947, από τον ελληνικό εκδοτικό οίκο "Αστήρ" εξεδόθη μετάφραση του έργου στην απλοελληνική, φιλοπονημένη από τον Βασίλειο Έξαρχο. Στον πρόλογο αυτής της εκδόσεως ο εκπονητής της μεταφράσεως λέγει τα εξής:

"Επειδή, όπως θα ίδη ευθύς αμέσως ο προσεκτικός και ενδιαφερόμενος αναγνώστης, το βιβλίον αυτό έχει αδαμαντίνης αξίας περιεχόμενον δια την ανατροφήν των Ελλήνων Χριστιανοπαίδων, εκρίθη καλόν και ωφέλιμον να αποσπασθή από το όλον επιστημονικόν έργον η νεοελληνική του μετάφρασις και να εκδοθή αυτοτελώς, ώστε πας Έλλην γονεύς, ο οποίος θέλει να αναθρέψη Ελληνοπρεπώς και Χριστιανοπρεπώς τα τέκνα του, να ημπορή να εντρυφήση και να διδαχθή από το βιβλίον αυτό του Μεγάλου Διδασκάλου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Έχει ίσως το όλον βιβλίον ως μυστικήν εμπειρίαν ό,τι ο ίδιος ως ορφανός εδοκίμασεν κατά την ανατροφήν του εκ μέρους της μητρός του Ανθούσης και άρα το βι­βλίον αντικατοπτρίζει μίαν ζώσαν πραγματικότητα, μίαν επιτυχή δοκιμήν και απόδειξιν της δυνάμεως της εκτιθεμένης Χριστιανικής ανατροφής των τέκνων. Εάν δε ληφθή ύπ' όψιν, ότι η εποχή μας είναι εποχή ανασυγκροτήσεως της Ελληνικής μας Πατρίδος, τότε η σπουδαιότης της εκδόσεως του παρόντος βιβλίου παρουσιάζεται μεγαλυτέρα. Διότι οιαδήποτε προσπάθεια κοινωνικής και οικονομικής ανασυγκροτήσεως είναι καταδικασμένη εις αποτυχίαν, εάν δεν αρχίση από την ηθικήν πνευματικήν ανασύνταξιν και ψυχικήν ρύθμισιν της νέας ιδία γενεάς. Όσοι λοιπόν είναι γονείς και διδάσκαλοι πρέπει να αναλάβουν με πίστιν το έργον τούτο και να ζητήσουν σπουδαίας συμβουλάς και οδηγίας διά την εκτέλεσίν του. Ακριβώς δε αυτό είναι και του παρόντος βιβλίου το περιεχόμενον και διά τούτο ασφαλώς θα γίνη ευπρόσδεκτον από κάθε γνήσιον Έλληνα  Χριστιανόν γονέα και μορφωτήν της νέας γενεάς μας, εις γλωσσικήν μορφήν απλήν κοινήν, ώστε να είναι περισσότερον ευανάγνωστον και διά τους πολλούς".

  Σε επιμελημένη κριτική έκδοση υψηλού επιπέδου εκυκλοφόρησε το έργο με παράλληλη γαλλική μετάφραση, εκτενή εισαγωγή και πλούσιο σχολιασμό στη γνωστή πλέον στους ειδικούς σειρά "Χριστιανικές Πηγές" (Sources Chretiennes)⁵. Σε κείμενο με παράλληλη νεοελληνική μετάφραση εξεδόθη επίσης στην γνωστή σειρά της Θεσσαλονίκης "Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας"⁶.

 Απ' αυτό το ειδικό παιδαγωγικό έργο του μεγάλου της Ορθοδοξίας πατρός θα σταχυολογήσουμε ορισμένα στοιχεία, που ισχύουν και στη δική μας εποχή σαν αρχές θεμελιώδεις για την αγωγή των νέων μας. Γι' αυτό άλλωστε χαρακτηρίσαμε το έργο ως κλασικό^. γιατί απευθύνεται και στον σημερινό άνθρωπο, γιατί και τον σημερινό άνθρωπο μπορεί να οδηγήσει⁷. Στη συνείδηση άλλωστε της Εκκλησίας οι Πατέρες γενικώς είναι οι κλασικοί διδάσκαλοι, οι κλασικοί παιδαγωγοί, γιατί με τον πλούσιο μορφωτικό εξοπλισμό τους, με τα εξαίρετα πνευματικά χαρίσματά τους, αλλά προ παντός με την ειδική όραση και διεισδυτικότητα που χαρίζει ο θείος φωτισμός, η επικοινωνία με το Θεό, μπόρεσαν να εισχωρήσουν στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης, να ανατάμουν τον μυστηριώδη και άγνωστο ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, να βρουν τις σκοτεινές και τις φωτεινές πλευρές του. Βοηθούν έτσι στην καταπολέμηση, στην εξαφάνιση των σκοτεινών, των κακών στοιχείων, και στην τόνωση, στην ενίσχυση των φωτεινών.

2. Η ανατροφή των παιδιών τότε και τώρα. Οι τρεις έρωτες.

 Για να πεισθούμε όμως για την επικαιρότητα των παιδαγωγικών ιδεών του χρυσοστομικού αυτού έργου είναι ανάγκη να δούμε για λίγο την πνευματική ατμόσφαιρα της τότε εποχής, την πνευματική ατμόσφαιρα της Αντιοχείας την οποίαν έχει υπ' όψει του ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος. Να δούμε δηλαδή με ποια μορφωτικά ιδανικά εφοδίαζε τότε τους νέους της η Αντιόχεια. Αν ο εφοδιασμός αυτός είναι παρόμοιος προς αυτόν που εμείς σήμερα δίνουμε στους νέους μας, τότε η κριτική που κάνει ο ιερός πατήρ είναι κριτική και για τη δική μας εποχή, και για το δικό μας παιδαγωγικό έργο και ως διδασκάλων και ως γονέων. Τα στοιχεία για τη γνώση αυτής της ατμόσφαιρας θα τα αντλήσουμε και από το έργο που παρουσιάζουμε και από άλλα έργα του συγγραφέως.

 Η αδιαφορία για την πνευματική συγκρότηση των νέων, για την ηθική τους ολοκλήρωση, ήταν το πρώτο γνώρισμα της στάσεως των γονέων. Τα σχέδιά τους για το μέλλον των παιδιών αποκλειστικά και μόνον περιορίζονταν στο να επιτύχουν επαγγελματικά στη ζωή, στο να ευημερήσουν. Πρακτικοί, υλόφρονες και ατομικιστικοί είναι οι στόχοι. Στα πλαίσια αυτών των στόχων οι γονείς εφρόντιζαν να εξασφαλίσουν όλες τις υλικές ανέσεις για τα παιδιά τους, δεν ελογάριαζαν δε έξοδα και κόπους και θυσίες για να βρουν τα κατάλληλα σχολεία, τους καλυτέρους διδασκάλους, ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά τα εφόδια εκείνα που θα τα βοηθούσαν στην κοσμική ζωή και καρριέρα τους. Η μανία για την απόκτηση και απόλαυση υλικών αγαθών ήταν το ισχυρότερο κίνητρο της φροντίδος για τα παιδιά. Αντιμετωπίζονταν οι νέοι μονομερώς σαν να ήσαν σωματικά μόνον όντα, σαν να μην είχαν ψυχή που ήθελε και αυτή τη φροντίδα της. Μέσα σ' αυτήν την ατμόσφαιρα λοιπόν της μανίας για πλούτη και για κοσμική δόξα ανέπνεαν και εμεγάλωναν τα παιδιά.

 Όταν, λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ακούσει κανείς τους γονείς να συμβουλεύουν τα παιδιά να μάθουν γράμματα, η επιχειρηματολογία τους είναι η εξής: Ο τάδε, ενώ καταγόταν από πτωχή και άσημη οικογένεια, με τα γράμματα που έμαθε κατάφερε να γίνει μέγας και τρανός, να πάρει σπουδαίες θέσεις, να γίνει πλούσιος, να νυμφευθεί με πλούσια γυναίκα, να κτίσει ωραίο σπίτι. Άλλος πάλι με τις γλώσσες που έμαθε πήρε σπουδαία θέση στα ανάκτορα και ρυθμίζει αυτός όλες τις υποθέσεις. Οι περισσότεροι προβάλλουν σαν παραδείγματα τους επιτυχημένους στη ζωή, "τους^. επί γης ευδοκίμους". Στις εύπλαστες έτσι και δεκτικές ψυχές των νέων οι ίδιοι οι γονείς εισάγουν δύο μεγάλα κακά, δύο τυραννικούς έρωτες, τον έρωτα των χρημάτων, του πλούτου, και τον έρωτα της κοσμικής δόξας, της κοινωνικής ανόδου, θα λέγαμε σήμερα. Διαστρέφονται έτσι οι νέοι και γίνονται υλόφρονες και ματαιόδοξοι. Η διαστροφή των νέων σ' αυτό οφείλεται αποκλειστικά, παρατηρεί ο μέγας παιδαγωγός, στη μανία για τα βιωτικά αγαθά "Ουδαμόθεν την διαστροφήν γίνεσθαι των παίδων, αλλ' εκ της περί τα βιωτικά μανίας". 

 Όλοι οι γονείς εφρόντιζαν, λέγει, να εξασφαλίσουν πλούτη, και ενδυμασία, και υπηρέτες, και οικόπεδα. Το μόνο για το οποίο δεν εφρόντιζαν ήταν η ψυχική καλλιέργεια, το να γίνει ο νέος ενάρετος και ευσεβής. Αντιθέτως μάλιστα τις αρετές τις θεωρούσαν ελαττώματα και αδυναμίες. Επικρατούσε μία πλήρης αντιστροφή των αξιών. Οι κακίες επήραν τα ονόματα των αρετών και οι αρετές τα ονόματα των κακιών. Ο έρωτας της δόξης ονομαζόταν μεγαλοψυχία, του πλουτισμού ελευθερία, η αυθάδεια ονομαζόταν παρρησία, η αδικία ανδρεία. Αντίθετα η σωφροσύνη εθεωρείτο χωριατιά, η επιείκεια δειλία, η δικαιοσύνη ανανδρία, η ανεξικακία ασθένεια και η ταπείνωση δουλοπρέπεια.

 Μέσα σ' αυτήν την πνευματική σύγχυση τίποτε το σαφές και σταθερό δεν υπήρχε. Ούτε δικαστήρια, ούτε νόμοι, ούτε σχολεία ημπορούσαν να βοηθήσουν. Τους δικαστές τους διέφθειραν οι πλούσιοι με τα χρήματα, οι δε διδάσκαλοι ενδιαφέρονταν μόνο για την αμοιβή τους^. "Ουδέν όφελος δικαστηρίων, ουδέ νόμων, ουδέ παιδαγωγών, ου πατέρων, ουκ ακολούθων, ου διδασκάλων τους μεν γαρ ίσχυσαν διαφθείραι χρήμασιν, οι δ' όπως αυτοίς μισθός γένοιτο ορώσι". Όσοι ανησυχούσαν γι' αυτήν την κατάσταση ή παρεπλανώντο με καθησυχαστικά κηρύγματα ή δεν μιλούσαν, επειδή εφοβούντο την δύναμη των ακολάστων.

 Η ηθική ασυδοσία και οι κοινωνικές αναταραχές οφείλονται κατά τον Άγιο Χρυσόστομο στην εσφαλμένη φροντίδα για τα παιδιά, στην παραμέληση της ψυχικής τους καλλιεργείας^· "Τούτο εστι, ο την οικουμένην ανατρέ­πει πάσαν, ότι των οικείων αμελούμεν παίδων, και των μεν κτημάτων αυτών επιμελούμεθα της δε ψυχής αυτών καταφρονούμεν". Δεν διστάζει γι' αυτό να ονομάσει εγκληματική αυτή την αδιαφορία των γονέων για την καλλιέργεια της αρετής και της ψυχής των παιδιών είναι παιδοκτόνοι, φονείς των παιδιών τους, όσοι τα εφοδιάζουν με τυραννικά πάθη, με κακίες που σκοτώνουν και τυραννούν καθημερινώς την ψυχή τους⁸.

 Η κοινωνία δεν πάσχει από έλλειψη επιτηδείων επιχειρηματιών, από έλλειψη εγγραμμάτων και σπουδασμένων, πάσχει από έλλειψη εναρέτων ανθρώπων. Πάσχει, γιατί έχει κατακλυσθή από τους επιτηδείους, οι οποίοι προκειμένου να αυξήσουν τα πλούτη και να σιγουρέψουν την καλοπέρασή τους, είναι αδίστακτοι. Πάσχει, γιατί οι αρχομανείς στην προσπάθειά τους να ανέλθουν αναστατώνουν το παν. Πάσχει, γιατί η απόκτηση πολυτελών οικιών και ανέσεων έχει γίνει ο μοναδικός στόχος. Εις αυτό οφείλεται η κοινωνική κακοδαιμονία, αυτοί καταστρέφουν την αρμονική κοινωνική συμβίωση και όχι όσοι ζουν με αρετή και αγιότητα^. "Τούτο γαρ εστι, τούτο όπερ πάντα απολώλεκεν, ότι πράγμα ούτως αναγκαίον, και την ημετέραν συνέχον ζωήν, περιττόν είναι και πάρεργον δοκεί". Και το αναγκαίο και συνεκτικό αυτό της κοινωνίας πράγμα είναι η αρετή, η ψυχική καλλιέργεια.

 Κοντά σ' αυτά τα δύο πάθη και ένα άλλο εξ ίσου τυραννικό και επικίνδυνο, ή μάλλον περισσότερο επικίνδυνο για την εύφλεκτη νεότητα, κυριαρχούσε στο κλίμα της αγωγής των νέων. Ο πανσεξουαλισμός, όπως θα λέγαμε σήμερα, η διέγερση δηλαδή και η ικανοποίηση της σαρκικής επιθυμίας, ο έρωτας της σάρκας. Διστάζει ο ιερός πατήρ να αναφερθεί στο θέμα αυτό, σ' αυτόν τον τόσο ιερό χώρο των ανθρωπίνων σχέσεων, που είχε καταντήσει ο πιο βρωμερός χώρος, τόσο βρωμερός, ώστε να είναι της μόδας και να μη προκαλούν αντίδραση ακόμη και οι σαρκικές σχέσεις μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλλου. Ξεπερνάει όμως τους δισταγμούς και την εντροπή του, για να ελέγξει και να καυτηριάσει την αδιαφορία όλων των υπευθύνων φορέων της αγωγής, μπροστά σ' αυτή την ανατροπή όχι μόνον των ηθικών αλλά και των φυσικών νόμων. Απορεί δε και ο ίδιος, μαζύ με την έκφραση της απορίας πολλών άλλων, πώς ο Θεός μακροθυμεί τόσο πολύ και ανέχεται αυτήν την αποκτήνωση του ανθρώπου, και δεν στέλνει φωτιά για να κάψει την πόλη της Αντιοχείας, όπως άλλοτε τα Σόδομα και τα Γόμορα.

 Μεγάλη ευθύνη για τον ηθικό εκτραχηλισμό αποδίδει στο θέατρο, το θεματολόγιο του οποίου κυρίως εκαλύπτετο από υποθέσεις πορνειών και μοιχειών, από υποθέσεις πορνό^. "Και γαρ και μοιχείαι και γάμων εκεί κλοπαί και γυναίκες εκεί πορνευόμεναι, άνδρες ηταιρηκότες, νέοι μαλανιζόμενοι, πάντα παρανομίας μεστά, πάντα τερατωδίας, πάντα αισχύνης", παρατηρεί επί λέξει⁹.

 Οι τρεις λοιπόν έρωτες, των χρημάτων, της δόξας, και της σάρκας κυριαρχούσαν στον πνευματικό χώρο της εποχής του Χρυσοστόμου και καθόριζαν και τις αρχές προς τις οποίες ήταν προσανατολισμένη   αγωγή των νέων. Τα στοιχεία αυτά κρίνει στην πραγματεία του "Περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων", όπου δίνει κατευθύνσεις για την ορθή πορεία της αγωγής.

3. Το κοινωνικό περιβάλλον. Η ματαιοδοξία.

 Στο πρώτο τμήμα της πραγματείας, το περί κενοδοξίας, δείχνει ότι η αγωγή των νέων επηρεάζεται αποφασιστικά από την επικρατούσα πράξη ζωής, από τον τρόπο ζωής και σκέψεως των μελών της ομάδος, μέσα στην οποίαν αναπτύσσεται ο νέος. Στο κλίμα της ζωής αυτής της ομάδος αναπνέει και αναπτύσσεται ο νέος, και αναποτρέπως η ηθική του ποιότητα, η πνευματική του οντότητα, προσδιορίζονται απ' αυτό το κλίμα. Την νοσηρότητα του κλίματος αυτού εντοπίζει ο Χρυσόστομος στην κενοδοξία, στη ματαιοδοξία δηλαδή, στην εσφαλμένη αντίληψη περί αξιοπρεπείας και στη συνδεδεμένη με αυτή τάση για επίδειξη πλούτου, ενδυμάτων, σπιτιών, επιπλώσεων.

 Αναφέρεται κατ' αρχήν στη συνήθεια που είχε επικρατήσει μεταξύ των πλουσίων να κάμνουν επίδειξη των οικονομικών τους δυνατοτήτων, χρηματοδοτώντας θεατρικές παραστάσεις ή οργανώνοντας αγώνες ιπποδρόμου. Κίνητρο γι' αυτά ήταν τα χειροκροτήματα, οι επευφημίες του λαού, η δόξα. Ο ανταγωνισμός αυτός στην επίδειξη οικονομικής δυνάμεως είχε φθάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε μερικοί μόνο και μόνο για να μη δυσφημι­σθούν, έφθαναν στην πτώχευση και στην αθλιότητα, σκορπώντας τα χρήματά τους αλόγιστα σ' αυτές τις εκδηλώσεις, τη στιγμή που υπήρχε πλήθος ανθρώπων που πέθαιναν από την πείνα.

 Η τάση όμως αυτή για επίδειξη δεν ήταν γνώρισμα ολίγων πλουσίων μόνον είχε καταλάβει όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Ακόμη και οι φτωχοί εφρόντιζαν να αγοράζουν τα καλύτερα ενδύματα, τα καλύτερα έπιπλα και σκεύη, για να επιδεικνύονται. Ακόμη και υπηρεσία εις το σπίτι προσελάμβαναν, γιατί ενόμιζαν ότι η αυτοεξυπηρέτηση εμείωνε την κοινωνική τους υπόσταση.

 Πολλοί, ενώ πεινούσαν, δεν εφρόντιζαν για τη διατροφή τους παρά για την κοινωνική τους αξιοπρέπεια, για να δείξουν ότι είναι κάτι, ότι είναι καλοστεκούμενοι. Ο ιδανικός κοινωνικός τύπος, ο επιτυχημένος, ο αξιοθαύμαστος δεν ήταν ο ενάρετος άνθρωπος, ο συνετός, ο πνευματικά καλλιεργημένος, αλλά ο πλούσιος, ο βολεμένος οικονομικά.

 Αγανακτεί για την κατάσταση αυτή ο Χρυσόστομος^. όλα αυτά, λέγει, είναι εξωτερικά και δεν έχουν καμμία σχέση με τον εσωτερικό άνθρωπο, δεν χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Ο ιδανικός άνθρωπος κρίνεται από την αρετή του. Η αρετή δίνει αξιοπρέπεια, τιμή και δόξα^. "τούτο ευσχημοσύνη, τούτο δόξα, τούτο τιμή". Και στο σημείο αυτό, συνδέοντας έτσι την κενοδοξία με την ανατροφή των παιδιών, παρατηρεί ότι αιτία όλων των κακών είναι ότι τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στο νοσηρό αυτό κλίμα και επηρεάζονται απ' αυτό.

 Μόλις γεννηθεί το παιδί οι γονείς κάνουν το παν, όχι για να βρουν τον κατάλληλο τρόπο της διαπαιδαγώγησής του αλλά για να το καλλωπίσουν, να το ντύσουν, και να του αγοράσουν χρυσαφικά. Δεν φροντίζουν να βγάλουν από την ψυχή του παιδιού αυτή τη μανία, αλλά οι ίδιοι από την αρχή εισάγουν τον έρωτα των χρημάτων και τη φροντίδα για ανώφελα πράγματα. Και είναι η παιδική ηλικία, η πρώτη ηλικία, το πιο πρόσφορο έδαφος για να φυτεύσει κανείς είτε την αρετή είτε την κακία. Γι' αυτό είναι ανυπολόγιστη η ευθύνη των γονέων, όταν αμελούν για την ορθή και έγκαιρη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους.

4. Το έγκαιρο της αγωγής.

 Οι ψυχές των παιδιών, λέγει, είναι μαλακές και τρυφερές^· όταν εντυπωθούν επάνω τους τα καλά διδάγματα από την αρχή, κανείς δεν ημπορεί να τα εξαλείψει, όταν στη συνέχεια γίνουν σκληρές σαν σφραγίδα, όπως συμβαίνει με το κερί. Το μαλακό πράγμα παίρνει οποιοδήποτε σχήμα, γιατί δεν έχει αποκτήσει ακόμη σταθερή δική του μορφή. Μοιάζουν ακόμη οι ψυχές των παιδιών με πίνακες ζωγραφικής ή με αγάλματα. Χρειάζεται πολλή προσοχή εκ μέρους των ζωγράφων και πολλή επιμέλεια για να φιλοτεχνήσουν ένα πίνακα ωραίο. Οι γλυπτές πάλι με πολλή υπομονή αφαιρούν τα περιττά και προσθέτουν ό,τι πρέπει, για να παρουσιάσουν το έργο που επιθυμούν. Δεν υπάρχει θαυμασιότερο υλικό για φιλοτέχνηση από τις παιδικές ψυχές, αρκεί αυτό να γίνει εγκαίρως. Κατασκευάζουν οι γονείς έμψυχες εικόνες του Θεού, ζωντανά αγάλματα.

 Στη συνέχεια παρομοιάζει την ψυχή του παιδιού σαν μια πόλη καινούργια, και τον γονέα σαν τον βασιλέα αυτής της πόλεως, που αποστολή του είναι να θέσει νόμους και να οργανώσει αυτήν την πολιτεία, ώστε να μη καταστραφεί από τη δράση των κακοποιών και αναρχικών στοιχείων. Ποικίλες τάσεις και κλίσεις και δυνάμεις, αγαθές και κακές, αγωνίζονται να αποκτήσουν ερείσματα και να εμπεδώσουν την κυριαρχία τους μέσα στην ψυχή του παιδιού. Στην καινούργια αυτή πόλη οι γονείς είναι εκείνοι που θα βάλουν τους νόμους^· και είναι εύκολο το έργο αυτό στην παιδική ηλικία, διότι άπειρα και ευπειθή όπως είναι τα παιδιά συμμορφώνονται εύκολα. Όταν μεγαλώσουν, είναι δύσκολο πολύ το έργο αυτό της οικοδομής, του κτισίματος του ψυχικού τους κόσμου.

 

5.  Η επιλογή του μορφωτικού υλικού. Αυστηρότητα.

 Για να επιτύχει η οργάνωση της ψυχής του παιδιού, πρέπει ιδιαιτέρως να ελέγχεται τί μπαίνει μέσα εις αυτήν, τί μορφωτικό υλικό προσφέρεται. Η επιλογή λοιπόν του μορφωτικού υλικού έχει αποφασιστική σημασία. Εποπτικώς τον έλεγχο αυτό τον παρουσιάζει ο Χρυσόστομος ως εξής. Της ψυχικής πολιτείας του παιδιού τείχος είναι το σώμα, πύλες δε οι πέντε αισθήσεις. Από τις αισθήσεις εισέρχονται όλες οι εντυπώσεις και οι ερεθισμοί από τον εξωτερικό κόσμο. Αν ανεξέλεγκτα αφήσουμε από τις πύλες αυτές να περνούν όλες οι εντυπώσεις, η πόλη οπωσδήποτε θα αλωθεί και θα καταστραφεί, διότι η δύναμη αντιδράσεως του παιδιού δεν είναι μεγάλη.

 Στη συνέχεια με το να καθορίζει πώς θα ελέγχουμε κάθε αίσθηση ξεχωριστά, τί πρέπει να βλέπει το παιδί, να ακούει, να λέει, να γεύεται και να εγγίζει, καλύπτει το υπόλοιπο τμήμα της πραγματείας. Και επειδή η παρουσίαση όλων αυτών των συστάσεων είναι εκτενής, θα αναφέρουμε μερικές μόνον.

 Η αυστηρότητα είναι ουσιώδης παράγων επιτυχίας του παιδαγωγικού έργου. Αυστηρότητα όμως μετρημένη και συνεπής, η οποία ούτε σε μόνιμη βαναυσότητα καταλήγει ούτε όμως αφήνει την εντύπωση ότι είναι πλαστή. Ο συνεχής ξυλοδαρμός π.χ. δεν είναι ορθός τρόπος επιβολής ποινών^. συνηθίζει το παιδί το ξύλο και δεν συνετίζεται. Η απειλή για επιβολή τιμωρίας, η οποία κάπου-κάπου θα επιβάλλεται, ώστε να φοβάται το παιδί την τιμωρία και να μη νομίσει ότι είναι μόνο λόγια, είναι ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος επιβολής τιμωριών. Συνεχής αυστηρότητα δεν επιτρέπεται, διότι εκ φύσεως ο άνθρωπος χρειάζεται χαλαρότητα και άνεση^· "Όταν μέντοι ίδης από του φόβου κερδάναντα, άνες^. δει γαρ τίνος φύσει τη ημετέρα και ανέσεως".

 Ιδιαιτέρως επιμένει στο θέμα της φροντίδος για το τί πρέπει να ακούει και τί πρέπει να βλέπει το παιδί. Όσα δε εν προκειμένω λέγει ισχύουν απείρως περισσότερο για την αγωγή των σημερινών νέων, διότι τα μέσα πληροφορήσεως και ενημερώσεως, βιβλία, ραδιόφωνο, τηλεόραση πολιορκούν όντως την ακοή και την όραση των νέων, που γίνονται πύλες για να εισέλθει στον εσωτερικό κόσμο των νέων, τελείως ενεξέλεγκτα, χαμηλής ποιότητος ή και επικίνδυνο ηθικώς υλικό.

 Όπως τα φυτά, λέγει, έχουν ανάγκη από περισσότερη φροντίδα, όταν είναι τρυφερά και απαλά, έτσι και τα παιδιά. Πρέπει να προσέχουμε τις συναναστροφές τους, για να ελέγχουμε τί λέγεται εκεί και τί μαθαίνει το παιδί. Δεν πρέπει να αφήσουμε στον οποιοδήποτε να γίνει οικοδόμος του ψυχικού κόσμου του παιδιού μας. Ιστορίες φλύαρες και ανώφελες, όπως π.χ. "Ο τάδε αγάπησε την τάδε^. το βασιλόπουλο και η βασιλοπούλα έκαναν αυτό και εκείνο". Υπάρχουν μέσα στην Αγία Γραφή ελκυστικές διηγήσεις, οι οποίες, αν προσφερθούν με το σωστό τρόπο, και το ενδιαφέρον του παιδιού κρατούν ζωηρό και την αρετή του διδάσκουν. Ο ίδιος ο Χρυσόστομος δίνει παραδείγματα σωστής προσφοράς αυτών των διηγήσεων.

6. Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

 Ενδιαφέροντα είναι και όσα λέγει για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων, τα οποία βεβαίως βρίσκονται σε αντίθεση προς όσα η σημερινή ελευθεριάζουσα και αχαλίνωτη βιοθεωρία και παιδαγωγική προβάλει. Η σαρκική επιθυμία από το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας επιτίθεται με σφοδρότητα και η χαλιναγώγησή της είναι πολύ δύσκολη. Συνιστά να αποφεύγονται τα αισχρά θεάματα και ακούσματα, που διεγείρουν την επιθυμία. Ως αντιστάθμισμα για την απώλεια αυτής της ψυχαγωγίας συνιστά τη στροφή του ενδιαφέροντος των νέων προς άλλες κατευθύνσεις^· σε εκδρομές, επισκέψεις πόλεων και μουσείων, συναναστροφές με πνευματικούς και αγίους ανθρώπους.
 Στην εποχή μας η κατάσταση σχετικά με το θέμα αυτό ευρίσκεται πλέον εκτός ελέγχου. Δεν αρκεί ο καταιγισμός των εντυπώσεων και των ερεθισμών που δέχονται τα παιδιά από την αναίσχυντη εμφάνιση και την προκλητική γύμνια ανδρών και γυναικών, που τείνει να γίνει θεσμός, ως και από την πορνογραφική υστερία ιδιαίτερα των καναλιών της τηλεοράσεως, οι σοφοί παιδαγωγοί των καιρών μας, ουσιαστικά όμως καταστροφείς της νεολαίας, προγραμματίζουν την εισαγωγή στα σχολεία και τη διδασκαλία του μαθήματος της "σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης". Η σοφή παιδαγωγική παράδοση των Πατέρων μας στο θέμα αυτό προσπαθεί να ελέγξει τους ερεθισμούς και τις εντυπώσεις, ώστε οι νέοι κατά το δυνατόν ήρεμοι και απερίσπαστοι να ασχοληθούν δημιουργικά με την παιδεία και την μάθηση αφ' ενός, και αφ' ετέρου να γευθούν τις χαρές αυτής της περιοχής μέσα στον ευλογημένο θεσμό του γάμου, ο οποίος έτσι και σε φυσικό επίπεδο παραμένει πηγή χαράς και ευφροσύνης. Οι σημερινή απαίδευτοι παιδαγωγοί δεν αφήνουν ήσυχους τους νέους ούτε μέσα στο σχολείο, όπου θα έπρεπε να είχαν αποκλεισθή οι πειρασμοί και οι ερεθισμοί, για να λειτουργεί η παιδεία ως ευγενική διέξοδος και κατάλληλος εργαστηριακός χώρος για τη σπουδή και τη μάθηση. Πόσοι από τους εκπαιδευτικούς είναι πρόσωπα ηθικά και πνευματικά καλλιεργημένα, ώστε να αναλάβουν με σοβαρότητα και ευθύνη το έργο αυτό; Και πόσοι από τους γονείς θα δέχονταν ευχαρίστως αυτή η κατ' εξοχήν ιερή και προσωπική περιοχή των παιδιών τους να κακοποιηθεί και να διαστραφεί στα χείλη και στη διδασκαλία του οποιουδήποτε δασκάλου, ο οποίος μπορεί να κουβαλάει στο θέμα αυτό τις δικές του κακές εμπειρίες και γνώμες, ακόμη και διαστροφές; Και τί θα απομείνει να μάθουν και να γευθούν οι νέοι μέσα στο γάμο, όταν τα μαθαίνουν και τα γεύονται έξω από αυτόν; Γι' αυτό ο γάμος και η οικογένεια έχουν χάσει στις ημέρες μας κάθε γοητεία και έλξη, αφού τελικώς αυτός ο ιερός και μοναδικός και προσωπικός δεσμός δύο ανθρώπων ετεροφύλων κατήντησε ένας από τους πολλούς δεσμούς που είχαν πριν απ' αυτόν άνδρας και γυναίκα, συγκριτικά μάλιστα σε χειρότερη θέση, αφού συνδέεται με τα προβλήματα της αναγκαστικής συμβίωσης και των ποικίλων δεσμεύσεων.

 Δεν χρειάζεται διδασκαλία εις τα του γάμου. Είναι αυτάρκης διδάσκαλος η φύση. Ακριβώς όπως δεν χρειάζεται να μάθουμε πώς θα φάμε, και πώς θα πιούμε και πώς θα κοιμηθούμε¹⁰. Όλα τα άλλα είναι εκ του πονηρού. Γενεές γενεών ανθρώπων έκαναν γάμους και οικογένειες, και μάλιστα ευτυχισμένες και σταθερές, χωρίς σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η οποία αποτελεί μία ακόμη τορπίλη στα θεμέλια της παιδείας και της οικογενείας. Τελικώς πιστεύει, ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, ότι ο γάμος σε νεαρή ηλικία είναι από τα προσφορότερα μέσα όχι μόνον για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σεξουαλικής επιθυμίας αλλά και για την ευτυχία μέσα στο γάμο.

 

Επίλογος

 Η σταχυολόγηση των λίγων αυτών στοιχείων από την παιδαγωγική πραγματεία του Χρυσοστόμου, η οποία περιέχει και άλλα εξ ίσου σπουδαία και ωφέλιμα, δείχνει την μεγάλη ευαισθησία του ιερού πατρός στα θέματα της αγωγής των νέων και τη βαθειά γνώση αυτών των προβλημάτων. Η επίδραση του περιβάλλοντος, το έγκαιρο της αγωγής, ο τρόπος επιβολής της τιμωρίας, η επιλογή αυτών που βλέπει και ακούει ο νέος, η προσοχή στη σεξουαλική αγωγή του, είναι θέματα που προβληματίζουν και τους σημερινούς γονείς και τους σημερινούς παιδαγωγούς. Οι συστάσεις του φωτισμένου παιδαγωγού είναι χρήσιμες για όλους μας.

Σημειώσεις

• 1. Ως μία πρώτη καλή προσπάθεια μπορεί να θεωρηθεί αυτή του Π. Στάμου, ο οποίος συγκέντρωσε το υλικό αυτό στο έργο του, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλίαι περί της ανατροφής των τέκνων, Αθήναι 1962. Γενική επίσης παρουσίαση των παιδαγωγικών απόψεων του ιερού πατρός υπάρχει στη μελέτη του Α. Κ. Danassis, Johannes Chrysostomus. Padagogisch-psychologische Ideen in seinem Werk, Bonn 1971.
• 2. Βλ. σχετικώς Chr. Baur, Johannes Chrysostomus und seine Zeit, τόμ. l. Munchen 1929, σελ. 143.Δ. Μωραΐτου, Ιωάννου Χρυσοστόμου Παιδαγωγικά, Βιβλιοθήκη Παπύρου 96, Αθήναι 1940, σελ. 19.
• 3. Β. Εξάρχου, "Η γνησιότης της πραγματείας Ιωάννου του Χρυσοστόμου περί κενοδοξίας και ανατροφής των τέκνων", Θεολογία 19 (1941-1948) 153-170,340-355,559-571. Στις απόψεις του Β. Εξάρχου αντιτάχθηκε ο Δ. Μωραΐτης, "Η γνησιότης της πραγματείας περί κενοδοξίας", Θεολο­γία 19 (1941-1948) 718-733.
• 4. Β. Exarchos, Joh. Chrysostomus, Uber Hoffart und Kindererziehung, Munchen 1914.
• 5. Α.-Μ. Malingrey, Jean Chrysostom, Sur la vaine gloire et l' education des enfants, Sources Chretiennes 188, Paris 1972.
• 6. Βλ. ΕΠΕ, τόμ. 30.
• 7. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, O άγιος Ιωάννης Χρυσό­στομος ως ρήτωρ και διδάσκαλος, Τεργέστη 1898, σελ. 38: "Ο ιερός Χρυσόστομος απευθύνεται προς πάσαν εποχήν και προς πάσαν γενεάν. Πάντες δύνανται να διδαχθώσι παρ' αυτού, πάντες εν τη οικογένεια, εν τη κοινωνία, εν τη πολιτεία, εν τη εκκλησία και δη και εν τω κατ' ιδίαν βίω".
• 8. Προς τους πολεμούντας 3, 4, PG 47,356: "Ουκ απεικότως των παιδοκτόνων χείρους αν είποιμεν είναι. Ουδέ γαρ έστιν ούτω δεινόν ακονήσαι ξίφος, και δεξιάν οπλίσαι και εις αυτόν του παιδός βαπτίσαι τον λαιμόν, ως το ψυχήν απολέσαι και διαφθείραι^. ταύτης γαρ ημίν ίσον ουδέν".
• 9. Βλ. σχετικώς ιδικήν μας μελέτην^. Ψυχαγωγία· κοσμική και χριστιανική, Θεσσαλονίκη 1994.
• 10.  Γρηγορίου Νύσσης, Περί Παρθενίας 7, ΕΠΕ 9, 60: "Τούτου μεν αυτάρκης συνήγορος και η κοινή των ανθρώπων φύσις εστίν αυτόματον την προς τα τοιαύτα ροπήν εντιθείσα πάσι τοις διά γάμου προϊούσιν εις γένεσιν".

"Η ανατροφή των παιδιών
κατά τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο"
Σειρά "Καιρός"
Θέματα Εκκλ. Επικαιρότητος
Εκδόσεις "Βρυέννιος"

Πηγή:http://www.impantokratoros.gr