"᾿Εγώ εἰμί τὸ Α καὶ τὸ Ω, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος" (᾿Αποκ. κβ΄, 13)

Κείμενα γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα στή διαχρονική της μορφή, ἄρθρα ὀρθοδόξου προβληματισμοῦ καί διδαχῆς, ἄρθρα γιά τήν ῾Ελλάδα μας πού μᾶς πληγώνει...


Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2010

᾿Αντιλεξικόν ἤ ὀνομαστικόν τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσης - Βοσταντζόγλου Θεολ. (ἀναλυτική βιβλιοπαρουσίαση)


᾿Οδυσσεύς τοῦ Klision:῾Η σπουδή τῆς γλώσσας εἶναι συνυφασμένη μέ τά καλά λεξικά. Τό ᾿Αντιλεξικόν τοῦ Θ. Βοσταντζόγλου πού παρουσιάζεται παρακάτω, ἀποτελεῖ μιά ἐπίμοχθη ἐργασία, ἕνα ἔργο ζωῆς, τό ὁποῖο δείχνει τήν ἀγάπη τοῦ συγγραφέα γιά τή γλώσσα μας. ῾Η ἀκριβολογία στή διατύπωση διαφόρων ἐννοιῶν εἶναι, πρωτίστως, ἕνας σεβασμός στόν ἀναγνώστη. ῞Οσοι γνωρίζουν τόν πνευματικό κόπο, μποροῦν καλύτερα νά ἀξιολογήσουν τό ἔργο πού παρουσιάζουμε. ῎Αλλοι "κεκοπιάκασι", ἐμεῖς ἁπλῶς δρέπουμε τούς πνευματικούς τους καρπούς. ῎Ας μήν μείνουν ἀναξιοποίητοι.


᾿Αθῆναι, 1962, ἔκδ. β΄

Ενα ολοκληρωμένο έργο που βασίζεται σε ελληνικά Λεξικά που εχουν εκδοθεί τα τελευταία χρόνια όπως το Λεξικό της Πρωίας του Δ. Δημητράκου, του Ι. Σταματάκου, το Francais romeique του Μισσιρ, και άλλα πολλά. Αποτελεί μια γενική απογραφη του λεκτικού πλούτου της νεοελληνικής γλώσσας, καθαρευούσης και δημοτικής και μια λογική διάταξη της ύλης με τρόπο που εφαρμόζεται για πρώτη φορά.
Το γενικό σύστημα του έργου έμεινε το ίδιο όπως και στην πρώτη έκδοση, αλλα ο συνολικός αριθμός των κεφαλαίων αυξήθηκε απο 1000 σε 1500, για να
περιληφθεί άνετα ολη η ύλη.
Η χρησιμότητα του έργου ανεκτιμητη. Η γλώσσα ενός πολιτισμένου λαού εχει εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις και όμως στην ομιλία δεν χρησιμοποιούμε παραπάνω
απο 2.000, αμέσως καταλαβαινουμε ποσο φτωχό ειναι το λεξιλόγιο των ανθρώπων.

Και μια αναλυτική βιβλιοπαρουσία της Θεοδώρα Ζωγράφου-Βώρου


[Μια βιβλιοπαρουσίαση αφιερωμένη κατά πρώτον στους
δασκάλους των γλωσσικών μαθημάτων και έπειτα στον
καθένα που παλεύει με τη γλώσσα για ακριβέστερη,
σαφέστερη διατύπωση, τελικά για καλύτερη επικοινωνία]

Η γλώσσα, όλοι το ξέρουμε, είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο – μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων και έκφρασης των σκέψεων και συναισθημάτων μας, παράλληλο και πολύ πλουσιότερα από τη γλώσσα των νευμάτων.
Όσο απλή και εύκολη φαίνεται η χρήση της στον προφορικό λόγο, τόσο απαιτεί προσοχή και προσπάθεια στο γραπτό. Στην προφορική συνομιλία μας μια δυσκολία, π.χ. λεξιλογική, μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βοήθεια του συνομιλητή, και ο τόνος της φωνής μας ή ένας μορφασμός ή μια κίνηση του χεριού μπορεί να χρωματίσει το λόγο μας έτσι, που να δώσει το ιδιαίτερο νόημα που θέλουμε να εκφράσουμε με τη συγκεκριμένη πρόταση.
Στο γραπτό όμως λόγο; εκεί ο βασιλιάς είναι γυμνός. Παλεύεις με τη λέξη, παλεύεις για να βρεις την καταλληλότερη έκφραση, που θα δίνει καθαρά, με ακρίβεια, σαφήνεια αλλά και παραστατικότητα αυτό που σκέπτεσαι, που αισθάνεσαι, αυτό που θέλεις να το εκφράσεις και να το κατανοήσει ο αναγνώστης του κειμένου σου.
Το γράψε -σβήσε , οι παραλλαγές του ίδιου κειμένου, η άρνηση πολλών να γράψουν είναι αδιάψευστοι μάρτυρες αυτού του αγώνα του σκεπτόμενου ανθρώπου που πάει να αποτυπώσει τη σκέψη του στο χαρτί.
Στην προσπάθεια για ακριβέστερη και πληρέστερη διατύπωση, για ακριβολογία αλλά και για πλούσιο από άποψη λεξιλογίου γραπτό συχνά καταφεύγομε στο λεξικό όχι τόσο για να αναζητήσουμε απλά μια λέξη όσο για να αλιεύσουμε την καταλληλότερη για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Αναζητούμε τα συνώνυμα, τα ταυτόσημα και πιο πολύ μια σύντομη κι απλή φράση, μια περίφραση, που αποδίδει ίσως καλύτερα αυτό το ιδιαίτερο που θέλουμε να πούμε. Π.χ. το ρήμα αδυνάτιζε δεν μας ικανοποιεί, για να εκφράσουμε τη συνεχή φθορά ενός άρρωστου κορμιού και να προκαλέσουμε τα συναισθήματα του αναγνώστη, και καταφεύγουμε στο ρήμα έφθινε ή καλύτερα στη φράση έλειωνε σαν το κερί. Είναι γνωστό άλλωστε πως οι λέξεις αποκτούν το (ιδιαίτερο) νόημά τους μέσα στη φράση, όπου τις εντάσσουμε. Ένα μικρό δείγμα, για του λόγου το αληθές. Ας δούμε τις διαφορετικές σημασίες του ίδιου ρήματος σε πέντε διαφορετικές φράσεις:
Το έγραψε στο μυαλό του= το συγκράτησε, για να το θυμάται.
Το έγραψε βαθιά στο μυαλό του= το κράτησε ως μια σκέψη οδηγό ζωής.
Του έγραψε το σπίτι = του κληροδότησε το σπίτι, τον ονόμασε κληρονόμο ως προς αυτό.
Τον έγραψε = δεν τον υπολόγισε.
Τον έγραψε ο τροχονόμος= τον έπιασε να κάνει παράβαση και του έδωσε κλήση για τις παραπέρα συνέπειες.

Ευνόητο είναι ότι στην προσπάθειά μας στο γραπτό λόγο δε μας εξυπηρετούν ιδιαίτερα τα απλά ερμηνευτικά ή τα ορθογραφικά λεξικά, αλλά εκείνα που επιπλέον μας δίνουν συνώνυμα, αντίθετα, σύνθετα, περιφράσεις ως προς τη λέξη με την οποία εμείς ξεκινούμε την αναζήτηση. Και πρέπει να πούμε πως έχουμε πολλά και καλά λεξικά.
Συνηθίσαμε τα λεξικά με το γνωστό τύπο: αλφαβητική διάταξη των χιλιάδων λέξεων. Το Αντιλεξικό δεν έχει αυτή τη μορφή και γι’ αυτό, πριν αναφερθώ στην αξία του, θα σας παρουσιάσω την ιδιομορφία του εκτενέστερα και θα αναφερθώ και στον τρόπο χρήσης του, ώστε να διευκολύνω όποιον θελήσει να το χρησιμοποιήσει. Οφείλω να σημειώσω ότι την ύπαρξή του την αγνοούσα μέχρι που φοίτησα στη ΣΕΛΜΕ (Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης) και είναι κι αυτό ένα από τα βιβλία που μας σύστησαν, όπως κι άλλη φορά έγραψα, δάσκαλοι φωτισμένοι, με σπουδές αλλά , το κυριότερο, με πείρα από τη σχολική αίθουσα. Το πήρα, με εξυπηρέτησε για χρόνια ως εκπαιδευτικό και το αγάπησα.
Ανήκει στην κατηγορία των λογικών λεξικών. «Στα λογικά λεξικά η ύλη παρατίθεται με αυστηρή αλληλουχία των εννοιών, χωρίς καμιά επεξήγηση του τι σημαίνουν οι λέξεις» μας λέει ο συντάκτης του Αντιλεξικού στα προλεγόμενα της δεύτερης έκδοσης, σελ. ε΄. Οργανώνουν το υλικό τους, εν προκειμένω τις λέξεις, με βάση τη λογική σχέση των εννοιών.

Έτσι, το Αντιλεξικό, που παρουσιάζουμε, δίνει από την αρχή τον Πίνακα Βασικών Εννοιών, 21 Βασικές έννοιες : 1) Ύπαρξις, 2) Σχέσις, 3) Ενότη, 4) Τάξις, 5) Ποσότης, 6) Αριθμός 7) Χρόνος, 8) Χώρος, 9) Διάστασις, 10) Σχήμα 11) Ενέργεια 12) Κίνησις, 13) Ανόργανος ύλη, 14) Οργανική ύλη,15) Νους, 16) Βούλησις, 17) Δράσις, 18) Αξίαι, 19) Συναίσθημα, 20) Ήθος, 21 )Θεός,
Κι αυτές , που αποτελούν το ΕΙΝΑΙ (σκελετό) και τα μέρη του βιβλίου, κατατάσσονται, με κάποιες άλλες βάσεις διαίρεσης, πρώτα σε δυο μέρη: Γενικό (έννοιες1-12) και Ειδικό (έννοιες 13-21). Έπειτα το Γενικό υποδιαιρείται σε αφηρημένο (ένν.1-7) και συγκεκριμένο (ενν.8-12) και το Ειδικό σε υλικό (ενν.13-14) και άυλο (ενν15-21) .

Στη συνέχεια και στην ενότητα Διάταξις Κεφαλαίων ο συντάκτης δίνει το πώς και τι συγκεκριμένο λεξικογραφεί στην κάθε έννοια .
Ας δούμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: το πρώτο μέρος, ΥΠΑΡΞΙΣ. Το αναλύει στις εξής ενότητες, που τις ονομάζει κεφάλαια και τις καταχωρίζει με την ακόλουθη διάταξη, η οποία έχει συγκεκριμένο λόγο / νόημα:
Ι. Ύπαρξις, 2.Ανυπαρξία.
3.Κατάστασις.
4.Περίστασις,
5.Εσωτερικός κόσμος. 6.Εξωτερικός κόσμος.
7.Εγώ
Παρατηρούμε πως άλλες λέξεις τις καταχωρίζει ως ζεύγη και σε δυο στήλες (είναι οι αντίθετες) κι άλλες μεμονωμένες. Με την ίδια διάταξη τις βρίσκουμε και στην ανάλυσή τους στο 3ο, στο κύριο, μέρος του βιβλίου. Και εκεί σε δυο παράλληλες στήλες (ημιστήλια) αναπτύσσονται οι αντίθετες, σε μια πλήρη στήλη (που καλύπτει όλο το πλάτος της σελίδας) οι άλλες έννοιες.
Ο αριθμός μπροστά από κάθε λέξη είναι ο αριθμός με τον οποίο θα αναζητήσουμε στη συνέχεια τη λέξη / κεφάλαιο, π.χ. το Εγώ, στο κύριο μέρος του βιβλίου, θα το αναζητήσουμε στον αριθμό 7.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου είναι το Αντιλεξικό.
Προτάσσεται μια σελίδα με οδηγίες για τον τρόπο χρήσης του και με εξήγηση των συντομογραφιών. Σ’ αυτές προσθέτω και τις λίγες δικές μου παρατηρήσεις, επεξηγήσεις, με την ελπίδα ότι θα κάνω ακόμα πιο εύκολη τη χρήση του σε όποια / όποιον αποφασίσει να το δει, για να το γνωρίσει και ενδεχόμενα να το χρησιμοποιήσει.
Πρώτα ας δούμε την οργάνωση του υλικού κατά κεφάλαιο, που , όπως είπαμε, το βρίσκουμε με τον αριθμό. Η δεύτερη έκδοση έχει 1500 κεφάλαια.
Στα κεφάλαια δίνει , όπου είναι ανάγκη, ένα σύντομο, το βασικό μόνο ορισμό της έννοιας και μετά παραθέτει το υλικό του με την εξής σειρά:
Ουσιαστικά, Ρήματα αμετάβατα, Ρήματα μεταβατικά, Ρήματα τριτοπρόσωπα, Επίθετα , Επιρρήματα και, όπου υπάρχουν και πρέπει, φράσεις.
Παραθέτει π.χ. τα ουσιαστικά, τα συνώνυμα και συγγενικά και όχι μόνα τους, απλά, (ύπαρξις, υπόστασις, είναι, οντότης) αλλά και συνοδευόμενα από ένα επίθετο (αντικειμενική-, πραγματική-, υλική-, ιδανική –υπόστασις) ή σε περίφραση (αφ’εαυτής-ύπαρξις), όπου αμέσως διαφοροποείται η βασική έννοια και έτσι έχουμε μια άλλη διατύπωση και μια δυνατότητα ακριβολογίας. Την ίδια τακτική ακολουθεί και για τις άλλες κατηγορίες λέξεων.
Και κάτι για κάποια σύμβολα που βρίσκουμε στα κεφάλαια: Λέξεις που συναντούμε μέσα σε
< > και με αριθμό δηλώνουν παραπομπή σε άλλο κεφάλαιο, αυτό που δείχνει ο αριθμός, όπου η λέξη έχει στο λόγο, στη φράση, ιδιαίτερη σημασία. Παράδειγμα: στη λέξη ύπαρξις και μάλιστα στην έννοια [ταυτόχρονος ύπαρξις] υπάρχουν οι λέξεις <συμπαρομάρτησις,91>, <συμβάδισις, 52> ,<συνεύρεσις 1194>. Εκεί μπορούμε να τις αναζητήσουμε και να δούμε την ιδιαίτερη σημασία τους. Με την πολύπλευρη αυτή αναζήτηση / διερεύνηση είναι σίγουρο ότι ενισχύουμε το λεξιλόγιό μας και τον εννοιολογικό πλούτο μας.
Φράσεις που βρίσκουμε μέσα σε [ ] π.χ .[ ταυτόχρονος ύπαρξις] έχουν μια ιδιαίτερη σημασία και αμέσως δίνεται και η μονολεκτική απόδοσή τους, εδώ συνύπαρξις.
Εδώ υπάρχει και η καινοτομία του Αντιλεξικού σε σχέση προς άλλα λογικά λεξικά. Μας λέει πάλι (στα προλεγόμενα, σελ. ε΄): «Προτάσσονται οι επιμέρους έννοιες μέσα σε αγκύλες και παρατίθενται αμέσως κατόπιν οι αντίστοιχες συνώνυμες και συγγενικές λέξεις της γλώσσας. Με το σύστημα αυτό μπορεί κανείς να κάνει την επιλογή των εκφραστικών μέσων που του χρειάζονται με σιγουριά, χωρίς να είναι υποχρεωμένος κάθε τόσο να συμβουλεύεται άλλα λεξικά».
Και στη συνέχει δίνει ένα πολύ καλό παράδειγμα με τις ιδιαίτερες σημασίες της λέξης θάρρος σε αγκύλες και δίπλα τους τις αντίστοιχες κάθε φορά συνώνυμες και συγγενικές λέξεις:
[έλλειψη φόβου] θάρρος, αφοβία , αδειλία, τόλμη…….
[το να μην είναι κανείς δειλός] ανδρεία, ανδρισμός ανδραγαθία, ….
[θαρραλέα αντιμετώπισις δεινών] ευψυχία, καρτεροψυχία, …..
[μεγάλη γενναιότης] ηρωισμός, κ. παλικαριά…..
[επίδειξις ανυπάρκτου γενναιότητος] δονκιχωτισμός, ταρταρινισμός...


Το δεύτερο μέρος της ενότητας Αντιλεξικό είναι το Ευρετήριο. Είναι ευδιάκριτο, γιατί το χαρτί του έχει διαφορετικό χρώμα. Από αυτό ξεκινούμε την αναζήτησή μας για μια συγκεκριμένη λέξη που μας απασχολεί.. Εδώ οι λέξεις καταγράφονται αλφαβητικά και δεξιά τους αναγράφεται ο αριθμός του κεφαλαίου στο οποίο θα την αναζητήσουμε. Π.χ. τη λέξη αβαείο θα την αναζητήσω στο 1495 κεφ. και μάλιστα ξεκινώ από τα ουσιαστικά, τη λέξη αγοράζω στο 1230, και την αναζητώ στα ρήματα του κεφαλαίου αυτού.
Αν δεν έχω συγκεκριμένη λέξη να αναζητήσω και απλά με απασχολεί μια γενική έννοια π.χ. η έννοια του χρόνου, τότε ξεκινώ από το μέρος: Συνοπτικός Πίνακας Εννοιών και κύρια από τη Διάταξη κεφαλαίων, όπου θα δούμε το πλάτος και το βάθος της έννοιας και θα επιλέξουμε τι μας απασχολεί.

Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το Αντιλεξικό.
Με βοήθησε ιδιαίτερα όταν στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου δίδασκα το μάθημα της Γλώσσας. Σ’ αυτό με άνεση εύρισκα τις απαντήσεις στις ερωτήσεις των γλωσσικών ασκήσεων.
Σήμερα καταφεύγω σ’ αυτό, όταν πρέπει να βρω την καταλληλότερη έκφραση, για να ακριβολογήσω .
Είναι πλουσιότατο. «Εκείνο που επιχειρήθηκε στη δεύτερη έκδοση του αντιλεξικού είναι μια γενική απογραφή του λεκτικού πλούτου της νεοελληνικής γλώσσας, καθαρεύουσας και δημοτικής και μια λογική διάταξη της ύλης με τρόπο που εφαρμόζεται, νομίζω, για πρώτη φορά», μας πληροφορεί ο συντάκτης.
Είναι πλουσιότατο στην παράθεση συνωνύμων, αντιθέτων, (μονολεκτικών και περιφραστικών στη διατύπωση) και κάποιος ίσως θα πει ότι γι’ αυτό είναι δύσκολο ή κουραστικό. Νομίζω συμβαίνει το αντίθετο, γιατί σου ανοίγει τέτοιο πεδίο αναζήτησης, ώστε χαίρεσαι να βρίσκεις κάτι με τη βοήθειά του, και δεν το κλείνεις εύκολα.

Το αρνητικό του είναι τα πολύ μικρά γράμματα (θυσία στην ανάγκη το βιβλίο να είναι ένα και εύκολο στο να το έχεις δίπλα σου , στο γραφείο σου) και λιγότερο η γλώσσα (καθαρεύουσα) που βέβαια δεν σε ενοχλεί τόσο, δε σε δυσκολεύει γιατί δεν έχεις να κάνεις με κείμενο συνεχές, αλλά με λέξεις μεμονωμένες και περιφράσεις κατανοητές και εύχρηστες.

Πηγή:http://ellinikiglossa-lexarithmoi.blogspot.com

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΦΙΛΕΥΣΠΛΑΧΝΟ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ -ἱερομονάχου Γρηγορίου




Μετά την απόφαση για επιστροφή αρχίζει η πορεία της μετανοίας: «Με τα έργα πρέπει να δείξουμε την θέληση» μας για μετάνοια. Στην πορεία αυτή θα συναντήσουμε πολλούς πειρασμούς και εμπόδια, και για να την βαδίσουμε με επιτυχία χρειαζόμαστε έμπειρο οδηγό. Τέτοιος είναι ο ιερός Χρυσόστομος, ο οποίος λέγει: «Είναι πολλοί και ποικίλοι οι δρόμοι της μετανοίας, και όλοι οδηγούν στον ουρανό»(ι. Χρυσ.).

α. Ό πρώτος δρόμος μετανοίας είναι ή αυτοκαταδίκη και η ομολογία των αμαρτιών. Η πράξη αυτή συνιστά την ουσία του μυστηρίου της ιεράς Εξομολογήσεως και είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την συγχώρηση των αμαρτιών μας. Καταδικάζεις τον εαυτό σου, ομολογείς την ευθύνη σου για την πράξη της αμαρτίας, και ο Θεός σε απαλλάσσει από την αμαρτία. «Εξομολογήθηκες με ειλικρίνεια την αμαρτία, εξάλειψες την αμαρτία» (ι. Χρυσ.).

β. Δεύτερος δρόμος μετανοίας ισάξιος του πρώτου είναι η συγχωρητικότητα και η αγάπη προς τους αδελφούς μας. Συγχωρούμε τους αδελφούς και "συνδούλους" μας για τα μικρά που μας έφταιξαν, για να συγχωρεθούν τα μεγάλα που φταίξαμε στον Κύριο μας. Έτσι μας βεβαιώνει ο Χριστός: Εάν αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, αφήσει και υμίν ο Πατήρ υμών ο ουράνιος(Ματθ.6,14).

γ. Το πένθος και τα δάκρυα για τις αμαρτίες μας είναι τρίτος δρόμος: «Αμάρτησες; Πένθησε και εξαλείφεις την αμαρτία... Μικρό κόπο θέλει από σένα, κι Εκείνος σου δίνει τα μεγάλα. Αφορμή ζήτα από σένα για να σου δώσει θησαυρό σωτηρίας. Πρόσφερε δάκρυα και ο Χριστός σου δίδει την συγχώρηση» (ι. Χρυσ.).

δ. Η ταπεινοφροσύνη είναι τέταρτος δρόμος μετανοίας. Ο άγιος Ιωάννης αναφερόμενος στην παραβολή του Τελώνου γράφει: «Με την ταπεινοφροσύνη που έδειξε ο Τελώνης δικαιώθηκε, ενώ ο Φαρισαίος κατέβηκε από τον ναό στερημένος την δικαίωση... Τα λόγια του Τελώνου νίκησαν τα έργα του Φαρισαίου... Ώστε, εάν ομολογήσεις τις αμαρτίες σου στον Θεό και ταπεινοφρονήσεις, γίνεσαι δίκαιος». «Ταπεινώσου και έλυσες τα δεσμά των αμαρτιών».

ε. Πέμπτος δρόμος είναι η ελεημοσύνη, «η βασίλισσα των αρετών, η οποία ανεβάζει αμέσως τους ανθρώπους στις αψίδες των ουρανών... Η ελεημοσύνη είναι λύτρον της ψυχής» (ι. Χρυσ.). Είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις αμαρτωλών που εξιλεώθηκαν με την ελεημοσύνη.

στ. Πέμπτος δρόμος είναι η θερμή προσευχή που πηγάζει από το βάθος της καρδιάς: «Να προσεύχεσαι κάθε ώρα χωρίς να αποκάμνεις προσευχόμενος,... και ο Θεός δεν θα αποστραφεί την επιμονή σου, αλλά θα σου συγχώρηση τις αμαρτίες».

Ο Θεός «μας έδωσε πολλούς δρόμους μετανοίας, για να διευκολύνει την ανάβαση μας στον ουρανό» (ι. Χρυσ.). Ο καθένας μας επομένως, μπορεί να διάλεξη τον δρόμο πού του ταιριάζει καλύτερα για να αρχίσει την επιστροφή στον πατρικό Οίκο. Στην πορεία θα διαπίστωση ότι οι δρόμοι αυτοί συχνά διασταυρώνονται μεταξύ τους, διότι όλες οι αρετές είναι αλληλένδετες. Καλλιεργώντας λοιπόν την αρετή που διάλεξε ως δρόμο ζωής, μετέχει και σε όλες τις άλλες.

Ο τρόπος με τον οποίο ενεργεί η αγάπη του Θεού, για να επαναφέρει κοντά Του κάθε αμαρτωλό, περιγράφεται στην παραβολή του ασώτου.

Ο άσωτος απομακρύνθηκε από τον φιλότεκνο Πατέρα και πορεύθηκε εις χώραν μακράν. Η πατρική αγάπη όμως απλώνεται τόσο μακράν όσο είχε φθάσει το αγαπημένο Του παιδί. Και όταν είδε την απόφαση για επιστροφή, συνήργησε ο ίδιος για να την πραγματοποίηση: «Έτι αυτόν μακράν απέχοντος, είδεν αυτόν ο πατήρ αυτού και έσπλαγχνίσθη, και δραμών επέπεσεν επί τον τράχηλον αυτού και κατεφίλησεν αυτόν». Ο λόγος ετι μακράν αυτού απέχοντος, αποκαλύπτει «την απερίγραπτη φιλοστοργία του ουράνιου Πατέρα και πόση και τι λογής συμπάθεια επιδεικνύει σ’ εκείνους που επιστρέφουν κοντά Του». Ο στοργικός Πατέρας δεν περιμένει να φθάσει το παιδί Του. Τρέχει πρώτος να το υποδεχθεί.

Ο φιλόστοργος Πατέρας δέχθηκε τον άσωτο «με ανοιχτή αγκαλιά επειδή ήταν πατέρας και όχι δικαστής. Στήθηκαν τότε χοροί και συμπόσια και πανηγύρια και όλο το σπίτι ήταν εύθυμο και χαρούμενο... Ο μεγαλύτερος αδελφός αγανάκτησε με αυτά, άλλα ό Πατέρας τον έπεισε λέγοντας του με πραότητα: Όταν χρειάζεται να σώσεις τον χαμένο, δεν είναι καιρός δικαστηρίων, άλλα φιλανθρωπίας και συγγνώμης μόνον... Και αν χρειαζόταν να τιμωρηθεί, τιμωρήθηκε αρκετά ζώντας στην ξένη χώρα... Αδελφό βλέπεις, όχι ξένο. Στον πατέρα του επέστρεψε που δεν μπορεί να θυμηθεί τίποτε από τα περασμένα. Ή καλύτερα, θυμάται εκείνα μόνο που μπορούν να τον οδηγήσουν σε συμπάθεια και έλεος και στοργή και ευσπλαχνία πατρική. Γι’ αυτό ο Πατέρας δεν είπε εκείνα που έπραξε ο άσωτος, αλλά εκείνα που έπαθε. Δεν θυμήθηκε το ότι κατέφαγε την περιουσία Του, αλλά ότι περιέπεσε σε αμέτρητες συμφορές» (ι. Χρυσ.). Ο μεγαλύτερος αδελφός της παραβολής σκεπτόταν σύμφωνα με την ανθρώπινη δικαιοσύνη, αλλά ο Πατέρας ενεργούσε σύμφωνα μέ την πατρική Του καρδιά.

Οι άγιοι Πατέρες τονίζουν ότι και η δική μας θέση απέναντι στον Θεό είναι παρόμοια με του ασώτου, «και με τέτοιο τρόπο ο φιλάγαθος Θεός δέχεται και αγαπά εκείνους που μετανοούν. Ο Πατέρας περιμένει την επάνοδο σου από την πλάνη. Μόνον επίστρεψε και ενώ θα είσαι ακόμη μακριά, θα τρέξει και θα πέσει στον τράχηλο σου και θα αγκαλιάσει με φιλικούς ασπασμούς την καθαρισμένη ήδη από την μετάνοια ψυχή σου. Θα ενδύσει με την πρώτη στολή την ψυχή που εξεδύθη τον παλαιό άνθρωπο,... θα τοποθέτηση δαχτυλίδι στα χέρια... και θα βάλει υποδήματα στα πόδια πού επέστρεψαν από την κακή οδό στον δρόμο του Ευαγγελίου της ειρήνης. Θα αναγγείλει ήμερα ευφροσύνης και χαράς στους δικούς Του, αγγέλους και ανθρώπους, και σα εορτάσει με κασέ τρόπο την σωτήρια σου» (ο. Συμεών Θεολ.).

Αυτή η χαρά του ουρανού για την επιστροφή του μετανοούντος είναι το κυρίαρχο στοιχείο στις παραβολές του χαμένου προβάτου, της χαμένης δραχμής και του ασώτου. Ο καλός Ποιμένας χαίρων επιτίθησιν επί τους ώμους αυτόν το χαμένο πρόβατο και ελθών εις τον οίκον συγκαλεί τους φίλους και τους γείτονας λέγων αυτοίς• συγχάρητέ μοι ότι εύρον το πρόβατον μου το απολωλός. Και στις τρεις παραβολές ο Κύριος μας βεβαιώνει ότι χαρά γίνεται ενώπιον των αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι .

Η αγάπη Του μας συγκαλεί όλους στο πανηγύρι της χαράς του ουρανού και μας κάμνει κοινωνούς της θείας ευφροσύνης. Ο Θεός Πατέρας θέλει να επιστρέψουμε αγαπητικά προς Αυτόν εξ όλης της καρδίας και εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της διανοίας μας, ώστε ολόκληρους να μάς αγκαλιάσει με την πατρική Του αγάπη.

Ιερομ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ

Από την "Πηγή Ζωής" ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 114 - 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2006

Πηγή:http://www.invisionplus.net/

᾿Εφυγα μακριά- ποίηση ἁγίου Συμεών Νέου Θεολόγου


Κι ένα υπέροχο ποίημα από το βιβλίο "Ύμνοι Θείων Ερώτων" του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου:

Έφυγα μακριά....


ΕΦΥΓΑ ΜΑΚΡΙΑ Φίλε του ανθρώπου, είχα τη σκηνή μου στην έρημο,
από Σένα, τόν γλυκό μου Κύριο έφυγα και κρύφτηκα,
κάτω απ’ τη νύχτα χώθηκα της αγωνίας να επιβιώσω.
από κει γέμισα πολλές δαγκωματιές και τραύματα.
Γύρισα, ήρθα σε Σένα, και στην ψυχή μου όμως πολλές οι πληγές. …

Το έλεος της χάρης Σου στάλαξε, Θεέ μου,
τις πληγές μου άλειψε, εξάλειψε τα έλκη,
τα μέλη μου συνάρμοσε και σύσφιξε —παράλυσαν—
αφάνισε τις ουλές, μη μείνει ούτε μία, Σωτήρα,
τέλεια γιάτρεψέ με ολόκληρο, κάνε με όπως πρίν,
όταν δεν είχα μολυσμό ούτε μώλωπα
ούτε πληγή να αιμορραγεί, ούτε κηλίδα, Θεέ μου,
είχα γαλήνη, χαρά, ειρήνη και πραότητα,
την άγια ταπείνωση και μακροθυμία,
τον φωτισμό της υπομονής και πράξεις όμορφες,
σε όλα υπομονή και δύναμη ανίκητη. …

Χάζεψα, Κύριε, αποβλακώθηκα, σε μένα ελπίζοντας,
με πλάκωσε και μ’ έσυρε η αγωνία για τα υλικά
η μέριμνα για τα βιωτικά, ο ταλαίπωρος, καταξέπεσα,
ψυχράθηκα σαν το σίδερο κι έγινα μαύρος
πολύ καιρό, ώσπου έπιασα σκουριά.
Κι έτσι φωνάζω πάλι εσένα,
Φιλάνθρωπε, θέλω να καθαρίσω
να υψωθώ στην πρώτη μου Ομορφιά
το Φώς Σου τέλεια ν’ απολαύσω
Τώρα κι αδιάκοπα σ’ όλους τους αιώνες.


[Ύμνος ΜϚ’, στ. 1-5, 11-21, 41-49]
Μετάφραση: Γ. Βαλσάμης
url : www.ellopos.net/gr/symeon/default.asp

῾Η ἐπιστροφή τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν εξορία" (Παραβολή ἀσώτου)


"Αυτό και μόνο αυτό, είναι μετάνοια, νά αποκτήσω ξανά το χαμένο σπίτι" (δηλ. στήν ᾿Εκκλησία)








Ενα απόσπασμα ακόμη απ΄το βιβλίο του ALEXANDER SCHMEMANN "ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ -ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΣΧΑ".

"Διαβάζουμε από το Ευαγγέλιο την παραβολή του Ασώτου Υιού (Λουκ.15, 11-32). Η παραβολή αυτή μαζί με τους ύμνους της ημέρας, μας παρουσιάζουν τη μετάνοια σαν επιστροφή του ανθρώπου από τη εξορία. Ο άσωτος γιός, πήγε σε μια μακρινή χώρα και εκεί σπατάλησε ό,τι είχε και δεν είχε. Μια μακρινή χώρα. Είναι ο μοναδικός ορισμός της ανθρώπινης κατάστασης που θα έπρεπε να αποδεχτούμε καθώς αρχίζουμε την προσέγγισή μας στό Θεό. Ένας άνθρωπος που ποτέ δεν είχε αυτή την εμπειρία, έστω και για λίγο, που ποτέ δεν αισθάνθηκε ότι είναι εξόριστος από το Θεό και από την αληθινή ζωή, αυτός ποτέ δεν θα καταλάβει τι ακριβώς είναι ο Χριστιανισμός. Αυτό το αίσθημα της αποξένωσης απο το Θεό, απο την μακαριότητα της κοινωνίας μαζί Του, από την αληθινή ζωή όπως τη δημιούργησε και μας την έδωσε Εκείνος. Να παραδεχθώ ότι έχω αμαυρώσει και έχω χάσει την πνευματική μου ομορφιά, ότι είμαι πολύ μακριά από το πραγματικό μου σπίτι, την αληθινή ζωή.
Έλαβα από το Θεό θαυμαστά πλούτη: πρώτα απ' όλα τη ζωή και τη δυνατότητα να τη χαίρομαι, να την ομορφαίνω με νόημα, αγάπη και γνώση. Ύστερα - με το Βάπτισμα - έλαβα τη νέα ζωή από τον ίδιο το Χριστό, τα δώρα του Αγίου Πνεύματος, την ειρήνη και τη χαρά της ουράνιας Βασιλείας. Και όλα αυτά τα έχασα, τα χάνω καθημερινά, όχι μόνο με τίς αμαρτίες, τις παραβάσεις, αλλά με την αμαρτία όλων των αμαρτιών: την απομάκρυνση της αγάπης μου από το Θεό, προτιμώντας την μακρινή χώρα από το όμορφο σπίτι του Πατέρα.
Η Εκκλησία όμως είναι εδώ παρούσα για να μου θυμίζει τι έχω εγκαταλείψει, τι έχω χάσει.
Και, καθώς αναλογίζομαι, βρίσκω μέσα μου την επιθυμία της επιστροφής και τη δύναμη να τη πραγματοποιήσω. Αυτό και μόνο αυτό, είναι μετάνοια, να αποκτήσω ξανά το χαμένο σπίτι. <<Θα σηκωθώ και θα πάω στον πατέρα μου και θα του πω. Πατέρα, αμάρτησα στον ουρανό και σε σένα, και δεν είμαι πλέον άξιος να ονομασθώ γιός σου>>.
_______________________
(ALEXANDER SCHMEMANN-ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
-ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΣΧΑ- ΕΚΔΟΣΕΙΣ <<ΑΚΡΙΤΑΣ>> )

Περί της θεωρίας της δι' εξελίξεως καταγωγής του ανθρώπου (Γέροντας Παϊσιος ο Αγιορείτης).




᾿Οδυσσεύς τοῦ Klision:᾿Επειδή τό θέμα τῆς θεωρίας τοῦ Δαρβίνου" ἔρχεται καί ἐπανέρχεται, εὐκαίρως ἀκαίρως ἀπό ὁρισμένους ἐπιτηδείους ἀρθρογράφους καί "ψευδοεπιστήμονες, θεωρήσαμε καλό νά θυμηθοῦμε τή διαφωτιστική θέση τοῦ Γέροντος Παϊσίου ἐπί τοῦ θέματος. Οὁ φωτογραφίες δεξιά ἔχουν ὅπως καταλαβαίνετε χιουμοριστική διάθεση, γιατί μόνο ἔτσι μποροῦμε νά τό ἀντιμετωπίσουμε, διαφορετικά, ἄν τούς πάρουμε στά σοβαρά (ἐνν. τούς ψευδοεπιστήμονες), εἴμαστε γιά κλάματα!







Μικρή περιγραφή

Από το βιβλίο 'Μαρτυρίες Προσκυνητών. Γέροντας Παϊσιος ο Αγιορείτης. 1924-1994', Εκδόσεις 'ΑΓΙΟΤΟΚΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ', Επιμέλεια: Νικόλαος Δ. Ζουρνατζόγλου, Επισμηναγός Ε.Α., Κεφ. Γ': Μαρτυρίες Αγιορείτου Μοναχού Η., σελ. 113-118.

Κύριο περιεχόμενο

Ως γνωστόν η θεωρία αυτή (όντως θεωρία, υπόθεσις και όχι αποδεδειγμένο συμπέρασμα) έχει υποστεί από της εμφανίσε­ώς της μέχρι σήμερα άπειρες αναθεωρήσεις. Εκείνο, όμως, που δεν μπορεί να γίνη ανεκτόν είναι το γεγονός ότι αρκετές φορές υπερβαίνοντας τα όριά της -και με όχι τίμια μέσα- προσπάθησε να περιβληθή τον τίτλο αποδεδειγμένης αρχής, και ως τοιαύτη -τό και χειρότερον- να γίνη υλικόν εκμεταλλεύσε­ως και όπλον στα χέρια αθέων και υλιστών, για να πολεμή­σουν την σχετική αγιογραφική διδασκαλία.

Στις αρχές της δεκαετίας του '80, εξ αφορμής κάποιων ευρημάτων, αλλά και λόγω συμπληρώσεως εκατονταετίας από τον θάνατον του Καρόλου Δαρβίνου (1882), του πρώτου συστηματικού υποστηρικτού της, επανήλθε στο προσκήνιο και στην δημοσιότητα.

Στον Ελλαδικό χώρο την προπαγάνδιζε δυστυχώς κά­ποιος κληρικός, ο οποίος, ούτε λίγο ούτε πολύ, έφθανε να υποστηρίζη την εκ του πιθήκου δι' εξελίξεως καταγωγήν του ανθρώπου! Προσπάθησε μάλιστα, δια να αποφύγη τις απο­δοκιμασίες των πιστών και την ενδεχομένην επίπληξιν ή και καταδίκην του από την Εκκλησίαν, με (παρ)ερμηνευτικά τε­χνάσματα να συμβιβάση τις πεποιθήσεις του με την διήγησιν της Παλαιάς Διαθήκης.

Ο μακαριστός Γέροντας Παϊσιος πόνεσε πολύ με το ολί­σθημά του, αλλά και διότι, λόγω της ιδιότητός του και της σοφιστικής ικανότητός του, κινδύνευαν να οδηγηθούν εις την πλάνην αστήρικτες ψυχές. Αντέδρασε απαντώντας και ανα­σκευάζοντας τις παρερμηνείες, αλλά και προτρέποντας και άλλους αρμοδίους -κληρικούς, θεολόγους- να λάβουν θέσιν, ώστε να προφυλαχθούν οι πιστοί. Είχε μάλιστα και σε φω­τοτυπίες συγκεντρωμένα κατάλληλα αποσπάσματα από την Παλαιά Διαθήκη ή από σχετικές Πατερικές ερμηνείες και τα έδιδε στους προσερχομένους δια να υποβοηθούνται και να μην παρασύρωνται. Όταν πληροφορήθηκε ότι ο εν λόγω κλη­ρικός παρέμενε αμετανόητος, χρησιμοποίησε πολύ αυστηρή γλώσσα και προειδοποίησε ότι, αν συνεχίση, θα δεχθεί την παιδαγωγική επέμβασιν του Θεού.

Ακολούθως θα παρατεθούν ενδεικτικώς λίγες περιπτώσεις που διασώσαμε στην μνήμη μας, για να φανή πιο συγκεκρι­μένα η στάσις του Γέροντος.

α. Πήγε να συνεορτάση την νύκτα της Αναστάσεως (μάλλον το έτος 1983 ή 1984) με γνωστούς του πατέρες σε κελλί που πανηγύριζε. Πριν αρχίση η ανάγνωσις των Πράξεων των Απο­στόλων, ανεφέρθη εκτενώς και με έντονο τρόπο στο εν λόγω θέμα, που ήτο τότε πρόσφατον.

Υπογράμμισε ιδιαιτέρως το εξής ευστοχώτατον δια την περίστασιν απόσπασμα από την προ διημέρου αναγνωσθείσα, κατά την Θείαν Λειτουργίαν της μεγάλης Πέμπτης, περικοπήν εκ του βιβλίου του Ιώβ, το οποίον, παρά την επικαιρότητά του, είχε διαφύγει της προσοχής όλων των παρευρισκομένων: «η συ λαβών γην πηλόν έπλασας ζώον και λαλητόν αυτόν έθου επί γης;» (Ιώβ, λη', 14). Τόνισε κυρίως τα εξής δύο σημεία, «γην πηλόν» και «ζώον... αυτόν» (αρσενικού γένους), δια των οποίων σαφέστατα εμφαίνεται η απ' ευθείας εκ «γης πηλού» δημιουργία του ανθρώπου.

β. Του μετεφέρθη από κάποιον το ακόλουθο προβαλλόμε­νο σοφιστικό επιχείρημα:

- Η εκ του πιθήκου προέλευσις του ανθρώπου δεν αντι­τίθεται στην διήγησιν της Γενέσεως, αφού μπορούμε στο σχε­τικό χωρίον «και έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον χουν από της γης» (Γεν. β', 7) να εννοήσωμεν ότι ο «χους από της γης», που εχρησιμοποίησεν ο Θεός δια την πλάσιν του ανθρώπου, ήτο ο πίθηκος (!)

Και ο Γέροντας απάντησε αμέσως, αποστομωτικά και με ιερή αγανάκτησιν με τα εξής τρία επιχειρήματα:

(1) - Δεν είχε ανάγκη ο Θεός από ανταλλακτικά!

(2) - Αλλωστε ο τρόπος δημιουργίας του ανθρώπου -«ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημετέραν...» (Γεν. α', 26) και «έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον» (Γεν. β’, 7)- δια­φέρει κατά πολύ από τον τρόπον δημιουργίας των ζώων -«Και είπεν ο Θεός· εξαγαγέτω τα ύδατα ερπετά... εξαγαγέτω η γη... τετράποδα...» (Γεν. α', 20-25)- και η διαφορά αυτή δείχνει την ιδιαίτερη μέριμνα του Θεού για το πλάσμα Του (τον άνθρωπον).

(3) - Ο Λόγος του Θεού, όταν σαρκώθηκε, έλαβε σάρκα ανθρώπου και όχι σάρκα πιθήκου!!!

Πέραν τούτων, ο Γέροντας, προορώντας και τις επιπτώσεις από την αποδοχήν του ανωτέρω πονηρού σοφίσματος, λίγες ημέρες μετά από αυτήν την συζήτησιν, εν ιερά αγανακτήσει επεξήγησε σε δύο Πατέρες:

«Τώρα στην αρχή, για να μην υπάρχουν αντιδράσεις, λένε: "Δεν αρνούμαστε τον Θεό, ούτε την Αγία Γραφή. Απλά, για να μην φαίνεται ότι πάμε αντίθετα σε όσα λένε μεγάλοι επιστή­μονες, παίρνουμε συμβολικά τον 'χουν' και λέμε ότι ο Θεός πήρε πίθηκο για σώμα και του 'ενεφύσησε' την ψυχή.

Να δήτε όμως, στη συνέχεια, όταν το δεχθούνε αυτό πολ­λοί χριστιανοί, που τα ερμηνεύουνε με το μυαλό, μετά θα μας πούνε: "Ε, καλά τώρα... Ενεφύσησε ψυχή... Για ένα 'φου', για αέρα, θα συζητάμε; Είναι σοβαρά πράγματα αυτά; Αφού ο πίθηκος ήταν ζωντανός! Είχε 'πνοή ζωής'. Αυτή είναι η ψυχή. Η ζωή". (!!!)

Και μετά μερικά χρόνια, αφού το δεχθούνε κι αυτό [= οι χριστιανοί'], θα μας πούνε: "Ποιός Θεός του Αδάμ και της Εύας;... Εντάξει· δεν λέμε ότι γίνανε όλα από μόνα τους. Υπάρχει μία ανωτέρα Δύναμις. Η Φύσις" (!!!)

Δηλαδή τελικά εκεί πέρα θα το πάνε: "Ούτε ψυχή, ούτε Θεός"!!!»

γ. Γνωστός του θεολόγος είχε τιτλοφορήσει ένα βιβλίο του αναφερόμενο στον άνθρωπον με τον τίτλο «Ζώον θεούμενον». Ο Γέροντας είχε στενοχωρηθή πολύ και είχε εκφράσει την αντίθεσίν του. Οι δύο λέξεις, φυσικά, προέρχονται από σχε­τικό χωρίο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, αλλά είναι αποσπασματικά παρμένες από αυτό. Ο πατήρ Παϊσιος εξή­γησε σχετικά ότι, όπως είναι ξεκομμένες οι λέξεις από το χω­ρίο και ενωμένες μεταξύ τους, "μπορεί να τις εκμεταλλευθούν για να υποστηρίξουν αυτές τις χαμένες θεωρίες, που διαδί­δουν στις ημέρες μας". Και πρόσθεσε: "Ο Αγιος Γρηγόριος, αν ζούσε σήμερα, αλλοιώς θα εκφραζόταν" (ενν: για να μην δώση αφορμή για παρερμηνείες).

δ. Κάποιος νεαρός μοναχός είχε διαβάσει μερικές ορθο­λογιστικές απόψεις, όσον αφορά την αγιογραφική διήγησιν περί δημιουργίας, οι οποίες εμμέσως έθεταν εν αμφιβόλω την θεοπνευστία της. Συγκεκριμένα, υπεστηρίζετο ότι ο προ­φήτης Μωϋσής χρησιμοποίησε διάφορες παλαιότερες προ­φορικές παραδόσεις και τις γνώσεις της εποχής του, για να καταγράψη την εν λόγω διήγησιν. Επειδή ο συγγραφεύς ήταν κληρικός, ο οποίος εφημίζετο δια τις κατά τα άλλα, ως επί το πλείστον, ορθόδοξες και παραδοσιακές θέσεις του, ο μοναχός επηρεάστηκε. Σε σχετική συζήτησιν ανέφερε στον πατέρα Παΐσιο αυτές τις απόψεις. Ο Γέροντας εμφανώς στενοχωρημένος απάντησε:

- Βρέ παιδάκι μου!... «Θείω καλυφθείς ο βραδύγλωσσος γνόφω...!!!» Καλά, απορώ! Τα ψέλνετε [σημειωτέον ότι ήταν ημέρες Πεντηκοστής, που εψάλετο η ανωτέρω καταβασία] και δεν προσέχετε τι ψέλνετε!

ε. Αλλοτε, περιπαίζοντας με εύθυμο, αλλά και ευφυέστα­το, τρόπο τις σχετικές θεωρίες περί δημιουργίας του ανθρώ­που δια της αυτομάτου αυτοεξελίξεως των οργανισμών από τους ατελέστερους σε τελειότερους, ανέφερε: "Αν η δεκαο­χτούρα πη δεκαεννιά, θα της βάλω είκοσι (άριστα)"· προφανώς υπογραμμίζοντας την διαφοράν μεταξύ αλόγων ζώων και λογικού ανθρώπου. [Ενώ, δηλαδή, η δεκαοχτούρα -όπως και όλα τα άλογα ζώα- από της δημιουργίας της από τον Θεό μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να προοδεύση και εξελιχθή έστω και ελά­χιστα (από το 18, που έλεγε, να πη 19), εν αντιθέσει ο λογικός άνθρωπος έλαβε από τον Θεό την δυνατότητα να προοδεύη και εξελίσσεται διαρκώς.]

Πηγή:http://www.ixthis.gr/show-content.php?conid=663



"Νὰ ἐξομολογούμαστε σὲ γέροντες πνευματικοὺς ποὺ ἔχουν τὸ χάρισμα τῆς διάκρισης"- Ἅγιος Κασσιανὸς ὁ Ρωμαῖος


Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ εἶπε: “ἀποτελεῖ συνήθως πρόφαση γιὰ τὴ ντροπή μας καὶ ἀφορμὴ γιὰ βλαβερὴ εὐλάβεια τὸ γεγονὸς ὅτι συχνὰ μερικοὶ πατέρες ἐξομολόγησαν ἀδελφούς μας καὶ ὄχι μόνο δὲν τοὺς ἔκαναν καλὸ ἀλλὰ καὶ τοὺς κατηγόρησαν καὶ τοὺς ὁδήγησαν στὴν ἀπόγνωση, ὅπως τὸ περιστατικὸ ποὺ εἴδαμε κι ἐμεῖς μὲ τὰ μάτια μας στὴ Συρία. Ἕνας ἀδελφὸς ἐξομολογήθηκε σὲ κάποιον ἀπὸ τοὺς ἐκεῖ γέροντες· μὲ ὅλη τὴν ἁπλότητα καὶ τὴν εἰλικρίνεια ξεγύμνωσε χωρὶς ντροπὴ τὰ κρυφὰ τῆς καρδιᾶς του. Καλὰ καλὰ δὲν εἶχε τελειώσει καὶ ὁ γέροντας ἄρχισε ν᾽ ἀγανακτεῖ καὶ νὰ θυμώνει μὲ τὸν ἀδελφὸ ἐκεῖνο κατηγορώντας τον γιὰ τὶς ἄσχημες σκέψεις του. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ μαθεύτηκε καὶ πολλοὶ ντρέπονταν νὰ ἐξομολογηθοῦν στοὺς γέροντες.”

Ὁ ἀββᾶς Μωϋσῆς εἶπε: “ὅπως εἶπα καὶ πρὶν εἶναι καλὸ νὰ φανερώνουμε τὶς σκέψεις μας στοὺς πατέρες, ἀλλὰ ὄχι στοὺς τυχόντες· νὰ ἐξομολογούμαστε σὲ γέροντες πνευματικοὺς ποὺ ἔχουν τὸ χάρισμα τῆς διάκρισης, ὄχι σ᾽ ἐκείνους ποὺ ἁπλῶς ἄσπρισαν ἀπὸ τὴν ἡλικία. Ἐπειδὴ πολλοὶ ἀδελφοὶ ποὺ ἔδιναν σημασία μόνο στὴν ἡλικία πλανήθηκαν καὶ ὅταν ἐξομολογήθηκαν, ἀντὶ νὰ βροῦν γιατρειὰ ἦρθαν σὲ ἀπόγνωση ἀπὸ τὴν ἀπειρία τῶν γερόντων.

- Πρὸς Λεόντιον ἡγούμενον: περὶ τῶν κατὰ τὴν σκήτην πατέρων καὶ περὶ διακρίσεως λόγος ὠφελείας πολλῆς ἀνάμεστος

http://www.ellopos.g

Η πρόταση των Τριών Ιεραρχών για την παιδεία της Ευρώπης (Πρωτοπρ. Γεώργιος Μεταλληνός Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών)



᾿Οδυσσεύς τοῦ Klision: ῾Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός σέ ἐποχές ἐκκλησιαστικῆς ξηρασίας ὑπῆρξε πραγματικά μιά νησίδα ἐλπίδας. Συνεπής σέ ὅσα κήρυτε, δέν δίστασε νά παραιτηθεῖ ἀπό "θῶκους πνευματικοῦ γοήτρου καί ἐξουσίας",-δέν τοῦ ἔλειπαν ἄλλωστε,-γιά νά διαφυλάξει ἔτσι "ἤσυχη τή συνείδησή του. Δέν ἔχει βέβαια τό ἀλάθητο στίς ἀπόψεις του, ἔχει ὅμως τήν ταπείνωση νά "ἀκροᾶται"τόν λόγο τῶν ἁγίων Πατέρων, σέβεται τήν ἱερά Παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας μας καί δίδει πάντοτε λόγο ἀληθείας. ῾Ο Θεός νά μᾶς τό διατηρεῖ ἐπί πολύ: "σῷον, ἔντιμον, ὑγιᾶ , μακροημερεύοντα καί ὀρθοτομοῦντα τόν λόγο τῆς ἀληθείας".



1. Η αποκτηθείσα εμπειρία από την προενταξιακή διαδικασία (από το 1958) και την μετέπειτα ένταξή μας στην Ενωμένη Ευρώπη, οδήγησε σε κάποιες α¬ξιωματικές αρχές, ως σταθερές της πορείας μας μέσα σ' αυτήν. Η πρώτη αρχή είναι, ότι το πρόβλημα δεν είναι η Ευρώπη, όπως δεν υπήρξε ποτέ πρόβλημα κά¬θε αναγκαστικός αναπροσανατολισμός της εθνικής μας πολιτικής σ' όλη την ιστορική μας διάρκεια. Το πρόβλημα είμαστε εμείς, η δική μας δηλαδή παρου¬σία μέσα στην Ευρώπη. Η δεύτερη αρχή είναι, ότι το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι πρώτιστα πολιτικό ή οικονομικό, αλλά πνευματικό και πολιτιστικό. Διό¬τι το αμείλικτο ερώτημα είναι, ποιον άνθρωπο και ποια κοινωνία μπορεί να παραγάγει η Ενωμένη Ευ¬ρώπη, και τελικά ποιον πολιτισμό.

Είναι πράγματι γεγονός, ότι μέσα στην νέα μεγά¬λη μας Πατρίδα κρίνεται η ταυτότητά μας, αλλά και η ιστορική μας συνέχεια και συνεπώς η ιστορική (με ό,τι σημαίνει αυτό) επιβίωσή μας. Η αποτίμηση όμως της Ευρώπης, ως μητέρας του Δυτικού Κόσμου, είναι θέμα προοπτικής. Υπάρχουν δύο προοπτικές: η ελλη¬νορθόδοξη και η ουνιτίζουσα των ευρωπαϊστών μας. Οι πρώτοι διαπιστώνουν στον πολιτισμό διαφοροποι¬ήσεις και αποστασιοποίηση. Οι δεύτεροι, συμπτώσεις και ταύτιση. Το tertium comparationis, το σημείο ανα¬φοράς, είναι ο πολιτισμός. Και είναι γνωστό, ότι καρ¬διά του πολιτισμού είναι η παιδεία, ως καλλιέργεια και διάπλαση του όλου ανθρώπου, ο οποίος στην συλ¬λογική πραγμάτωσή του παράγει τον πολιτισμό, ως οργάνωση και διευθέτηση του κοινωνικού χώρου, σύμφωνα με το περιεχόμενο της ψυχής του. Διότι, ό¬πως είπε ο γνωστός ιστορικός των πολιτισμών και διακεκριμένος διπλωμάτης Arnold Toynbee «ψυχή του πολιτισμού είναι ο πολιτισμός της ψυχής»! Ακρι¬βώς το περιεχόμενο της ψυχής διαμορφώνεται με την Παιδεία, την όλη αγωγή δηλαδή του ανθρώπου.

2. Η Ευρώπη, της προκαρλομάγνειας περιόδου, ξεκίνησε με τρία βασικά θεμέλια: τον Ρωμαϊκό Κρατι¬κό φορέα, που βαθμιαία εκχριστιανίσθηκε (όσο μπο¬ρεί να εκχριστιανισθεί το Κράτος). τον ελληνικό πο¬λιτισμό, με σταθερό φορέα του την ελληνική γλώσσα. και τον Χριστιανισμό, ως αποστολικοπατερική Ορθοδοξία. Οι παράγοντες αυτοί, με την σύνθεσή τους, παρήγαγαν τον πολιτισμό της Ενωμένης Ευρώπης της πρώτης χιλιετίας. Η Ευρώπη, στην οποία ζούμε και κινούμεθα σήμερα, προήλθε από την διαλεκτική διαφόρων ιδεολογικοφιλοσοφικών συστημάτων, που διαμορφώθηκαν στον δυτικό μεσαίωνα: α) του σχολα¬στικισμού, της εκφιλοσόφησης και εκκοσμίκευσης του Χριστιανισμού και της μετατροπής του σε σύστη¬μα επιστημονικό. β) του νομιναλισμού, που εκφράζε¬ται ως δυαλισμός (φιλοσοφικά) και ατομισμός (ωφελιμισμός) κοινωνικά και είναι το DΝΑ της ευρωπαϊ¬κής ατομικής και συλλογικής συνείδησης. γ) του ουμανισμού της Αναγέννησης και δ) του διαφωτισμού, της αυτοθεοποίησης δηλαδή του ανθρώπου με όλες τις σχετικές συνέπειες. Από το «credo, ut intelligam» (πιστεύω, για να κατανοήσω) του ιερού Αυγουστίνου, έφθασε η Δυτική Ευρώπη στο «cogito, ergo sum» του Καρτεσίου, την απολυτοποίηση της διάνοιας και της λογικής, ως απόλυτου κριτηρίου των ανθρωπίνων. Η ολοκλήρωση της διαφωτιστικής συγκρότησης της Ευρώπης εκφράσθηκε με μια συμβολική πράξη του Ροβεσπιέρου: Μία κοινή γυναίκα τοποθετήθηκε γυ¬μνή στην «αγία Τράπεζα» της Παναγίας των Παρι¬σίων και λατρεύθηκε ως Θεά Λογική (Raison).
Η ελληνορθόδοξη Ανατολή και ως ένα σημείο ό¬λη η αρχαία Ενωμένη Ευρώπη, με εντελώς διαφορετι¬κές παιδευτικές προϋποθέσεις, έφθασαν σε έναν πολι¬τισμό, που βιώνεται ως σήμερα στους υπαρκτικούς θύ¬λακες της παράδοσής μας, κυρίως στα μοναστήρια.


3. Θεμελιακά συστατικά του ενιαίου αυτού ευρω¬παϊκού πολιτισμού είναι:

α) Η ισορροπία των σχέσε¬ων με τον Θεό, τον συνάνθρωπο και τον εαυτό μας, σε ένα τρισορθογώνιο σύστημα βιωματικής αναφοράς, που συνιστά την ακεραιότητα και ενότητα του ανθρω¬πίνου προσώπου, όπως φαίνεται στην περίπτωση του «Αγίου», που είναι το βιοκοινωνικό πρότυπο της ορ¬θοδοξίας. Οι λειτουργικές φράσεις «άνω σχώμεν τας καρδίας», «εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα», ή «αγαπήσωμεν αλλήλους, ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν. Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα...», είναι οι συντεταγμένες αυτής της συνείδησης, που οδηγεί σε ανάλογο ήθος.

β) Η υπέρβαση της θρησκείας και της θρησκειοποίησης της πίστεως, ως τρόπου υπάρξεως και αναφοράς όλου του ανθρώπου στον Θεό με συνεχή ζήτηση της Χάρης Του. Όχι φυσικά με την θρησκευτική έννοια της δοσοληψίας, (do ut des), αλλά ως βίωση και έκ¬φραση της συνειδήσεως, ότι «εν αυτώ ζώμεν και κι¬νούμεθα και εσμέν» (Πράξ. 17, 28) και ότι «χωρίς Αυ¬τού ου δυνάμεθα ποιείν ουδέν» (Ιω. 15, 5).

γ) Η προτεραιότητα της καρδιάς, όχι μόνο ως πηγής των συ¬ναισθημάτων, αλλά ως κέντρου της υπάρξεως, στο οποίο συντελείται η κοινωνία με την θεϊκή Χάρη, που παράγει το Χριστοειδές ήθος. Η κάθαρση της καρ¬διάς από τα πάθη δεν είναι μόνο η αφετηρία του αγώ¬να για την θέωση, τον απόλυτο σκοπό της ύπαρξης, αλλά και για την δυνατότητα σχέσης ανιδιοτέλειας με τους συνανθρώπους. Στο πανηγύρι ή το γλέντι του ο Έλληνας εύχεται: «καλή καρδιά», που παραπέμπει στον αναστάσιμο ύμνο «εν καθαρά καρδία Σε δοξάζειν». Χωρίς «καθαρή»-«καλή»-φιλόθεη δηλαδή και φιλάνθρωπη καρδία, δεν είναι δυνατόν να συγκροτη¬θεί αυθεντική διανθρώπινη κοινωνία. Το πνεύμα της ανιδιοτέλειας εκφράζει η μοναδική στον κόσμο ελληνική παροιμία: «κάμε το καλό και ρίξ' το στον γυαλό», που δεν είναι παρά νεώτερη από¬δοση του ευαγγελικού λόγου: «μακάριόν εστιν διδόναι μάλλον ή λαμβάνειν» (Πράξ. 20, 25). Αυτή είναι η πνευματική μήτρα, που γεννά στους αιώνες το ελληνορθόδοξο ολοκαύτωμα, ως εκούσια αυτοθυσία για τους άλλους. Θερμοπύλες, Αλαμάνα, Μανιάκι, Κούγκι, Ζάλογγο, Αρκάδι είναι οριακές στιγμές του ελλη¬νικού ολοκαυτώματος. Αυθεντικός άνθρωπος στην κοινή ευρωπαϊκή παράδοση είναι ο Άγιος, ο εν Χριστώ αναγεννημένος άνθρωπος, το αρχετυπικό πρότυπο της αρχαίας Ενωμένης Ευρώπης. Είναι ο άνθρω¬πος, που ζει χαρισματικά τον λόγο του Χριστού προ του πάθους Του: «μείζονα ταύτης αγάπην ουδείς έχει, ίνα τις θη την ψυχήν αυτού υπέρ των φίλων αυτού» (Ιωάν. 15, 13).


4. Αυτό το φρόνημα καλλιεργούσαν οι Άγιοι της προσχισματικής Ευρώπης και αυτός ήταν ο καρπός της παιδείας και αγωγής, που προσφερόταν από τους αγίους της Ανατολής και Δύσεως, με πρωτοπόρους τους τιμώμενους σήμερα Τρεις Ιεράρχες. Η επιλογή και κοινή εορταστική τιμή τους την 30η Ιανουαρίου από τον 11ο αιώνα, συνιστά αναγνώρισή τους ως αυ¬θεντικών μαρτύρων της σώζουσας πίστης και προβολέ¬ων της γνήσιας ελληνοχριστιανικής αγωγής, αλλά προπάντων της παιδείας της παράδοσής μας. Το ίδιο νόημα είχε και η συνέχιση της σημερινής Εορτής στα Ανώτατα Πνευματικά μας Ιδρύματα, ήδη από το 1826 στο πρώτο ελληνικό Πανεπιστήμιο, την περίλαμπρη «Ιόνιο Ακαδημία» (Κέρκυρα) και από το 1842 στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Ο λόγος και η πράξη των τριών Ιεραρχών είναι το παιδευτικό και παιδαγωγικό Εγκόλπιο, όχι μόνο του Έθνους μας, αλλά και σύνολης της Ορθοδοξίας, που τιμά εξ ίσου με μας σήμερα τους Μεγάλους αυτούς Πατέρες και Διδασκάλους.


5. Το πρόβλημα της παιδείας επικεντρώνεται στην νοηματοδότηση των ανθρωπίνων και του προορισμού του ανθρώπου. Έτσι προβάλλεται στον λόγο και την ποιμαντική διακονία των τριών Ιεραρχών, που συνο¬ψίζονται στα ακόλουθα σημεία:

α) Δεν είναι απλή εκπαίδευση, μύηση δηλαδή του ανθρώπου σε μία αναπαραγόμενη γνώση, που τον καθιστά γρανάζι της κρατικής μηχανής (ον παραγωγι¬κό). Στην περίπτωση αυτή το κύριο ενδιαφέρον είναι για την τελειοποίηση των μηχανών και ΟΧΙ του αν¬θρώπου. Η χριστιανική παιδεία είναι αγωγή του αν¬θρώπου με μορφωτικό πρότυπο όχι τον καλόν καγαθόν άνθρωπο, αλλά τον Θεάνθρωπο. Αυτό είχε κατά νουν ο ιερός Χρυσόστομος, όταν έλεγε: «Πάντα δεύτε¬ρα έστω της προνοίας των παίδων» (ΡG 62, 151). Αυ¬τή η παιδεία συνδέεται άμεσα πρώτα με τον χώρο της οικογένειας. Οι Τρεις Ιεράρχες γνώρισαν στα πρόσω¬πα των γονέων τους, και μάλιστα των μητέρων τους, απαράμιλλα πρότυπα αγωγής. Ο Μέγας Βασίλειος ο¬μολογεί, ότι η διαμόρφωση της προσωπικότητάς του δεν ήταν παρά εποικοδομή στις καταβολές, που έθε¬σαν η μητέρα του Εμμέλεια και η γιαγιά του Μακρίνα: «ην εκ παιδός, γράφει, έλαβον έννοιαν περί Θεού παρά της μακαρίας μητρός μου και της μάμμης μου Μακρίνης, ταύτην αυξηθείσαν έσχον εν εμαυτώ» (32, 825). Στο σημείο αυτό συναντώνται οι Πατέρες μας με τον τραγικό Ευριπίδη: «αν κρηπίς μη καταβληθή γέ¬νους ορθώς, ανάγκη δυστυχείν τους εκγόνους» (Ηρα¬κλής μαινόμενος, 1261). Η διαχρονικότητα δε αυτής της νοηματοδότησης της παιδείας στην ελληνική πα¬ράδοσή μας φαίνεται από τον λόγο του Πατροκοσμά του Αιτωλού προς τους γονείς: «Αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε (δηλ. τα παιδιά σας) αγράμματα και τυ¬φλά, και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήνετε πλού¬τη και υποστατικά, και μετά τον θάνατόν σας να τα τρων και να σας πισολογούν (να σας τα ψέλνουν) κι όλας. Καλύτερα να τα αφήνετε πτωχά και γραμματι¬σμένα, παρά πλούσια και αγράμματα»!

β) Η παιδεία συνδέεται όμως και με το πρόσωπο του διδασκάλου. Στο σημείο αυτό γίνεται ταύτιση ποιμαντικής και παιδαγωγίας. Το δυαδικό σχήμα της πνευματικής μας παράδοσης: πνευματικός πατέρας - πνευματικό τέκνο εκφράζεται εξ ίσου και με την δυάδα: Διδάσκαλος - Μαθητής. Ναός και σχολείο στον πολιτισμό μας βρίσκονται σε σχέση αμοιβαιότητας και συμπληρωματικότητας, ως χώροι διαποίμανσης και διαμόρφωσης του ανθρώπου. Το βάρος πέφτει ό¬μως στο ήθος και το παράδειγμα του διδάσκοντος. «Ο γαρ μη ποιών και διδάσκων (πρβλ. Ματθ. 6, 19) α¬ναξιόπιστός εστιν εις ωφέλειαν», κατά τον Μ. Βασί¬λειο (ΡG 30, 497), ο οποίος δεν παραλείπει να διατυ¬πώσει τον σκεπτικισμό του για τους διδασκάλους της εποχής του: «Πολλών μεν ακήκοα λόγων ψυχωφελών, πλην παρ' ουδενί (!) των διδασκάλων εύρον αξίαν των λόγων την αρετήν» (ΡG 32, 358).

γ) Είναι παιδεία θεοκεντρική. O σκοπός της παι¬δευτικής λειτουργίας είναι κατά τoν Μ. Βασίλειο «oμοιωθήναι Θεώ κατά τo δυνατόν ανθρώπου φύσει. Ομοίωσις δε ουκ άνευ γνώσεως, η δε γνώσις ουκ εκτός διδαγμάτων» (ΡG 32, 69). Σ' αυτό το σημείο αναδύεται η προβληματική της στοχοθεσίας των εκπαιδευτικών προγραμματισμών. Η προτεραιότητα του οικονομι¬σμού και μιας ενδοκοσμικής εσχατολογίας, μέσα σε χιλιαστικά οράματα ευημερίας, οδηγεί στο ανθρωποείδωλο του «homo oeconomicus». Η παιδεία των Τριών Ιεραρχών πρωταρχικά αποβλέπει στην εν Χρι¬στώ τελείωση του ανθρώπου. Προεκτείνοντας τον λό¬γο του Μενάνδρου («ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άν¬θρωπος η») ο Χρυσόστομος διακηρύσσει: «άνθρωπον γαρ εκείνον αν καλέσαιμι τον την εικόνα του Θεού διασώζοντα... Το ταις εντολαίς του Δεσπότου κατακολουθείν, τούτο άνθρωπος» (ΡG 53, 201). Κάθε άνθρω¬πος, κατά τον Μ. Βασίλειο είναι «Θεός κεκελευσμένος», έχει δηλαδή μέσα του την εντολή να γίνει Θεός κατά χάρη. Η αξία, συνεπώς, ή απαξία του αν¬θρώπου ορίζεται από την σχέση του με τον Θεό. «Ψυχής δε ανθρωπίνης ουδέν ούτω τεκμήριον ως των θείων εράν λογίων» (Ιω. Χρυσοστόμου, ΡG 51, 113). Σ' αυτή την πραγματικότητα ζούμε μόνιμα οι Έλλη¬νες, όταν, αξιολογώντας τον άνθρωπο, διερωτώμεθα «αν έχει Θεό μέσα του» και δεν είναι «αθεόφοβος» ή «θεομπαίχτης». Κατά τον Χρυσόστομο, «ει τους παίδας επαιδεύομεν φίλους είναι τω Θεώ, πάντα αν ανεπήδησε τα λυπηρά και μυρίων απηλλάγη κακών ο βίος ο παρών» (ΡG 51, 327).

δ) Σκοπός της παιδείας δεν είναι η πολυμάθεια, αλλά η εν Χριστώ μόρφωση του νέου ανθρώπου. Αυ¬τό βέβαια δεν οδηγεί στην αμάθεια. Με το να σας προτρέπω, λέγει ο Χρυσόστομος, να διδάσκετε στα παιδιά σας την Αγία Γραφή, «μη νομιζέτω με νομοθετείν αμαθείς τους παίδας γίνεσθαι. Ου κωλύων παιδεύειν ταύτα λέγω, αλλά κωλύων εκείνοις μόνοις προσέχειν» (ΡG 47, 368). Στον Πλάτωνα, άλλωστε, αποδίδε¬ται ο παράλληλος λόγος: «επιστήμη χωριζομένη αρε¬τής, πανουργία ου σοφία».

ε) Η παιδεία των τριών Ιεραρχών βοηθεί στην ιε¬ράρχηση των ανθρωπίνων και την δημιουργία ρεαλι¬στικής φιλοσοφίας ζωής. Αρχή γίνεται με την αυτο¬γνωσία. Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Μικρός ειμί και μέ¬γας, ταπεινός και υψηλός, θνητός και αθάνατος, επί¬γειος και ουράνιος» (ΡG 35, 785). Ο άνθρωπος με την μετοχή του στο Άκτιστο, γίνεται «μέγας κόσμος εν μικρώ» (ΡG 36, 524). Τότε μόνο ακολουθεί η εύστοχη ιεράρχηση των ανθρωπίνων: «Υπεροράν μεν σαρκός -προτρέπει ο Μ. Βασίλειος- παρέρχεται γαρ. επιμελείσθαι δε ψυχής, πράγματος αθανάτου» (ΡG 31, 204). Και ο Χρυσόστομος συχνά επαναλαμβάνει: «Αποδη¬μία ο παρών βίος... οδίτης ει... Πανδοχείον εστιν ο παρών βίος» (ΡG 52, 401). Είναι η συνείδηση, που φθάνει μέχρι τους νεώτερους Πατέρες μας, όπως ο Πατροκοσμάς: «Ημείς, Χριστιανοί μου, έλεγε, δεν έχομεν εδώ πατρίδα. Δια τούτο και ο Θεός μας έβαλε τον νουν μας εις το επάνω μέρος, δια να στοχαζώμεθα πάντοτε την ουράνιον βασιλείαν, την αληθινήν πατρί¬δα μας».

ς) Η ευρύτητα της σκέψης των τριών Ιεραρχών φαίνεται από την θετική αξιολόγηση της τεχνικής παιδείας, της οποίας δέχονται την χρησιμότητα και σπουδαιότητα. Σε εποχή που οι χειρωνακτικές τέχνες ονομάζονταν «βάναυσοι», θα πει ο Χρυσόστομος: «Μη καταφρονώμεν των από χειρών τρεφομένων, αλ¬λά μάλλον αυτούς μακαρίσωμεν δια τούτο» (ΡG 51, 193). Προτρέπει μάλιστα, να θαυμάζουμε τον λασπω¬μένο και μουτζουρωμένο εργάτη (ΡG 61, 1017). Εντροπή πρέπει να προκαλούν μόνο «οι εική τρεφόμενοι και αργούντες», όσοι χρησιμοποιούν υπηρέτες και ζουν με τον κόπο των άλλων (ΡG 61, 47).

ζ) Η παιδεία κατά τους Τρεις Ιεράρχες είναι ζή¬τηση της Αλήθειας και μύηση σ' αυτήν. Αυτό σημαί¬νει και ο ελληνικός όρος φιλοσοφία. Η ζητούμενη δε σοφία είναι κατ' αυτούς ο Ιησούς Χριστός ως ένσαρκη Παναλήθεια. Η επιστήμη θεραπεύεται ως λειτουρ¬γία ψηλάφησης των θείων ενεργειών μέσα στην Κτί¬ση. Οι τέχνες ασκούνται ως πραγμάτωση της ψυχής του ανθρώπου και αλληλοδιακονία. Η ζήτηση της Αλήθειας (φιλοσοφία), η αγάπη για το ωραίο (φιλο-καλία), η θεραπεία του δικαίου, αστασίαστα συστατικά της ανθρώπινης ύπαρξης, καταφάσκονται από τους Πατέρες μας και κυρίως από τον Μ. Βασίλειο, που κατείχε σε υπέρτατο βαθμό όλες τις επιστήμες στην ε¬ποχή του (ΡG 31, 389-392. 416).

η) Ο απώτερος όμως σκοπός της παιδείας είναι κατά τους Πατέρες μας η ολοτελής ένταξη του ανθρώ¬που στο συλλογικό-κοινωνικό σώμα. Είναι, συνεπώς, παιδεία κοινωνική, ανατρεπτική κάθε πραγματικής ή υποθετικής σύγκρουσης προσώπου και κοινωνίας. Ο Μ. Βασίλειος είναι ο οργανωτής του κοινοβίου, ως συνέχειας των αρχαίων ελληνικών «κοινών», τα οποία εθαύμαζε («αιδεσθώμεν τα των Ελλήνων κοινά», έλεγε).
Η παιδεία που ενσάρκωσαν και υπηρέτησαν οι Τρεις Ιεράρχες θεμελιώνει και υποστασιώνει ένα πο¬λιτισμό, που βρίσκεται στα πνευματικοκοινωνικά θε¬μέλια της αρχαίας Ευρώπης. Το ερώτημα όμως, που προκύπτει είναι, ποια σχέση έχει η σημερινή Ευρώ¬πη, σ' όλο το φάσμα της, με την πολιτιστική αυτή πα¬ράδοση. Φοβούμαι ότι, ενώ εμείς οι ορθόδοξοι διασώ¬ζουμε ακόμη απτά ίχνη αυτού του ήθους, στον δυτικό κόσμο η Παιδεία αυτή έχει πια χαθεί.

6. Η Ευρώπη, σχεδόν στο σύνολό της, έχει χάσει τον Θεό των πατέρων της. Ο Θεός είναι το πρόβλημα της Ευρώπης. Εντασσόμενος μέσα σε δικανικά και φιλοσοφικά σχήματα, έγινε αγνώριστος. Μετά την έ¬ξωση του Θεού από τον κόσμο (Deismus), έφθασε ο δυτικός κόσμος τον 20ο αιώνα στην «θεολογία του θανάτου του Θεού» (του νεκρού Θεού), ενός Θεού που δεν έχει πια σχέση με τον άνθρωπο και τον κόσμο. Μαζί όμως με τον Θεό χάθηκε και ο άνθρωπος και η δυνατότητα σύμπηξης αδελφικής κοινωνίας, παρά την καύχηση για την ανάπτυξη της επιστήμης, που καταν¬τά επιστημοπληξία. Διότι, όπως παρατήρησε ο Μα¬κρυγιάννης: «Αυτείνοι ( = οι Ευρωπαίοι) είναι άνθρω¬ποι χωρίς ηθική και πίστη, και κρίμα στα φώτα τους. ότι ο άνθρωπος κάνει τα φώτα και όχι τα φώτα τον άνθρωπο»!
Όπως ευστοχότατα έχει επισημάνει και ο μακαρι¬στός π. Ιουστίνος Πόποβιτς, Σέρβος ορθόδοξος Θεο¬λόγος και πρώην Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βε¬λιγραδίου: «Ιδού εις τι μετεβάλλετο και τελικώς μετε¬βλήθη από την Αναγέννησιν έως σήμερον η Ευρώπη. εις εργαστήριον ρομπότ. Το δε ρομπότ είναι ο αθλιώτερος τύπος ανθρώπου. Όστις έχει οφθαλμούς δια να βλέπη, ας ίδη. δεν υπήρξεν επί του πλανήτου αθλιώτερος, ασχημότερος και απανθρωπότερος άνθρωπος από το ευρωπαϊκό ρομπότ... Άνθρωπος χωρίς Θεό και χω¬ρίς ψυχήν... Αφού εφόνευσε τον Θεόν και την ψυχήν μέσα του ο τύπος κάθε ευρωπαίου ανθρώπου... βαθμηδόν αυτοκτονεί. Διότι η αυτοκτονία είναι ο αναπόφευ¬κτος ακόλουθος της Θεοκτονίας». Ο άνθρωπος αυτός διεκτραγωδήθηκε από τον μεγάλο Charly Chaplin, ως ο «ανθρωπάκος του εργοστασίου» στην πρωτοπορια¬κή ταινία του «Modern Times» (Μοντέρνοι καιροί). Μετά την αυτοϋποδούλωσή του στην τεχνολογία του ο δυτικός άνθρωπος, αυτοϋποδουλώνεται σήμερα και στην επιστήμη του (λ.χ. την Βιοτεχνολογία ή την Γε¬νετική Μηχανική).
Έτσι όμως φθάσαμε στον «ανθρωπισμό» της Pax Americana και του ΝΑΤΟ και την «ανθρωπιστική βοήθεια» των Νεοεποχιτών. Αυτός είναι ο δρόμος, που πέρασε από την φραγκική φεουδαρχία, την κρατικοποίηση του Χριστιανισμού, την Ιερά Εξέταση, τους Σταυροφόρους, τον Ναπολέοντα, τον Χίτλερ και τον Στάλιν. Είναι το παράγωγο μιας παιδείας, που έ¬χασε την πνευματική λειτουργία της καθαρής καρ¬διάς, δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στον κατ' επί¬φαση «ορθό λόγο» (την Raison), που παρουσιάζει την σχιζοφρένεια να διανοείται μεν βαθυστόχαστα ή να δημιουργεί στην Τέχνη, αλλά παράλληλα να κατεργά¬ζεται την εξόντωση αθώων, όπως συνέβαινε με τους χιτλερικούς στρατιωτικούς-καλλιτέχνες και όπως συμβαίνει σήμερα με τις ληστρικές επεμβάσεις στο Κόσοβο, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και όπου αλλού.

7. Τα συστατικά της αγωγής των τριών Ιεραρχών, που συνοπτικά εξεθέσαμε παραπάνω, ήταν κοινή κλη¬ρονομιά Ανατολής και Δύσης την πρώτη χιλιετία. Η Ανατολή επί αιώνες ήταν η πνευματική μητέρα και τροφοδότρια της δυτικής ευρωπαϊκής κοινωνίας (ex Oriente lux). Με την αρχή όμως της «μετακένωσης» του Αδαμαντίου Κοραή μάθαμε στους τελευταίους αιώνες να θαυμάζουμε τα «φώτα της Ευρώπης» (ex Occidente lux). Η μανία του εξευρωπαϊσμού, μάλιστα, μας μετέβαλε σε αξιοθρήνητους ουραγούς της Ευρώπης, όχι μόνο πολιτικά και στρατιωτικά, αλλά και πνευματικά και πολιτιστικά.
Η παιδεία, συνεπώς, των τριών Ιεραρχών, που σώζει την πεμπτουσία της ελληνικής και της ορθόδο¬ξης κληρονομιάς, είναι η παιδεία, που χρειάζεται η Ε¬νωμένη Ευρώπη σήμερα, για να ξαναβρεί τα υπαρκτικά και πνευματικά θεμέλιά της. Ο νομπελίστας του 2002 Ίμρε Κέρτες, ο συγγραφέας του «μυθιστορήμα¬τος ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο», ο άνθρωπος που επέζησε από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Ναζί, αλλά πιστεύει ότι τραγωδίες σαν αυτές του ολοκαυτώματος και των γκουλάκ μπορούν να επαναλη¬φθούν, υπεστήριξε πρόσφατα ότι «πρέπει να δημιουρ¬γήσουμε νέες αξίες, ένα νέο σύστημα, για να υπερα¬σπιστούμε την Ευρώπη και τις ευρωπαϊκές ιδέες (εφημ. «Ελευθεροτυπία» 9.1.2008). Η σκέψη όμως ότι ευρωπαϊκές ιδεολογικές συλλήψεις ήταν και οι τρα¬γωδίες, που αυτός δίκαια καταδικάζει, με κάνει να πι¬στεύω, ότι αυτό που χρειάζεται σήμερα η Ευρώπη, δεν είναι νέες ιδέες, αλλά επανανακάλυψη του πα¬λαιού εαυτού της, με βάση την παλαιά πνευματική και πολιτιστική ενότητά της.
Το κρίσιμο όμως ερώτημα είναι, αν χωρά σήμερα η παιδευτική πρόταση των Τριών Ιεραρχών στο αξιο¬λογικό σύστημα του ενωμένου ευρωπαϊκού χώρου. Διότι υπάρχουν δύο ουσιαστικές παρακωλύσεις, που προέρχονται από τις ομάδες, που εξουσιάζουν την Ευ¬ρώπη και κατευθύνουν την παιδεία, αλλά και σύνολη τη ζωή της:

Α) Είναι οι Ευρωπαίοι φορείς του καρλομάγνειου επεκτατικού και εξουσιαστικού πνεύματος και της σχετικής με αυτό νοοτροπίας. Από τα ευρωπαϊκά κεί¬μενα, που αναφέρονται σε θέματα παιδείας, διαπιστώ¬νεται η επιδίωξη βαθμιαίας καθολικής ενιαιοποίησης, για την δημιουργία ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής, πολιτισμικής και ιστορικής συνείδησης. Αυτό επιβε¬βαιώνεται από τα υποστηριζόμενα από τον εκφραστή της Νέας Εποχής καθηγητή Samuel Hantington και την κυρίαρχη θέση για νέα ανάγνωση, κατανόηση και γραφή της Ιστορίας. (Εδώ ακριβώς ανήκει και ο βα¬θύτερος προβληματισμός του διαβόητου εγχειριδίου της ΣΤ' Δημοτικού). Η πολιτιστική πρόταση, συνεπώς, των Τριών Ιεραρχών, που ταυτίζεται με τον πο¬λιτισμό της αρχαίας Ευρώπης, δεν γίνεται ευχάριστα δεκτή, διότι αναιρεί και ανατρέπει αυτόχρημα όλες τις ευρωπαϊκές πραγματώσεις κατά την β' χιλιετία. Γι' αυτό η Ορθοδοξία της Ανατολής μόνον ως ουνιτίζουσα γίνεται δεκτή στον διαχριστιανικό Διάλογο με την «Δύση», πρόθυμη δηλαδή να αναγνωρίσει τον δυτικό πολιτισμό σ' όλο το φάσμα του και να υποταχθεί σ' αυτόν, αυτοαναιρούμενη φυσικά. Ο προβληματισμός αυτός δεν είναι θεωρητικός, όπως δείχνουν τα ίδια τα πράγματα. Το 1996 τέθηκε το θέμα δημιουργίας του «Μουσείου» της Ευρώπης της μετακαρλομάγνειας περιόδου και αποκλείσθηκε σ' αυτό όχι μόνον η Ορθοδοξία, αλλά και η Ελληνι¬κή αρχαιότητα. Αλλά και ο Hantington μας συγκατατάσσει με το Ισλάμ, αρνούμενος την σχέση μας με τον δυτικό πολιτισμό. Και ναι μεν σ' αυτό έχει δίκιο, το τραγικό όμως είναι, ότι φθάσαμε σε σημείο να λυπούμεθα για την στάση αυτή της Ευρώπης απέναντί μας και να διαμαρτυρόμεθα κι' όλας. Η απάντηση ό¬μως, σε ανάλογη στιγμή, του Μακρυγιάννη προς τον Γάλλο Μαλέρμπ, δείχνει την επιβίωση του πνεύματος των Τριών Ιεραρχών: Όταν ο ευρωπαίος Μαλέρμπ του είπε: «Ένα θα σας βλάψη εσάς, το κεφάλαιον της θρησκείας, όπου είναι αυτήνη η ιδέα σ' εσάς πολύ τυ¬πωμένη», εκείνος απάντησε: «Πράγμα τζιβαϊρικόν πο¬λυτίμητο, οπού το βαστήξαμεν εις την τυραννία του Τούρκου, δεν το δίνομεν τώρα, ούτε το καταφρονούμε οι Έλληνες... Και τί έχεις εσύ δια μένα τί δοξάζω ε¬γώ; ...Και όχι του λόγου σου να μου το ειπής, δεν σ' ακούγω, αλλά κι ο Θεός ο δικός σου να μου το ειπή, δεν σαλεύει το μάτι μου»...

Β) Η δεύτερη παρακώλυση προέρχεται από τους δικούς μας αθεράπευτα ευρωπαϊστές. Οι ευρωπαϊστές, συνεχίζοντας την παράδοση των Ενωτικών της ύστε¬ρης βυζαντινής περιόδου και της δουλείας, θεωρούν την απόλυτη ταύτιση (και την πολιτιστική) με την δυ¬τική Ευρώπη ως σωτηρία. Σ' αυτούς όμως απάντησε ήδη ο αείμνηστος ελληνομαθής και ελληνολάτρης, αυστριακός διανοούμενος Λαυρέντιος Γκεμερέϋ (†1992), που βλέποντας την ελλαδική υστερία για την ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη, έγραψε: «Νομίζω πως τώρα, που η Ελλάδα θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, μπορεί να είναι χρήσιμο για τον Έλληνα να δει τον περίφημο Ευρωπαϊκό πολιτισμό με πιο κρι¬τικό μάτι, για να χάσει λίγο από τον σεβασμό του προς αυτόν τον πολιτισμό, που ακόμα του λείπει. Ε¬γώ εύχομαι να τον γλυτώσει...» (Λ. Γκεμερέϋ, Η δύση της Δύσης - η απομυθοποίηση της Ευρώπης και ο Ελ¬ληνισμός, Αθήνα 1977, σ. 12).Βέβαια υπάρχει και μια άλλη Ευρώπη, που έχει συνειδητοποιήσει τα παραπάνω και αναγνωρίζει την σημασία γι' αυτήν του πολιτισμού της ορθόδοξης Α¬νατολής. Όταν το 1981 έγινε η επίσημη ένταξη της Χώρας μας στην Ενωμένη Ευρώπη, η έγκριτη γαλλι¬κή εφημερίδα Le Monde έγραφε με πηχυαία γράμμα¬τα: «Η Χώρα της Φιλοκαλίας εισήλθε στην Ευρώ¬πη». Φιλοκαλία είναι η πεμπτουσία της ελληνορθόδο¬ξης παράδοσης. Πιστεύω ότι το έλεγαν ειλικρινά και για να μας τιμήσουν.Προς αυτή την Ευρώπη οφείλουμε πρωταρχικά να στραφούμε ως Έθνος για την πολιτιστική ολοκλήρω¬ση του ευρωπαϊκού χώρου, και αυτό είναι ευκολότερο σήμερα, όταν χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, με ζωντανή την παράδοση των Τριών Ιεραρχών, ανήκουν πλέον στα τακτικά μέλη της. Αυ¬τή η Ευρώπη, που νοσταλγεί την αρχαία ταυτότητά της, μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα πολιτιστική για μια τελεσφόρα και γόνιμη συνάντηση όλων των Κρατών-Μελών της στο έδαφος της κοινής κληρονο¬μιάς και ενότητας.

* * *

Βιβλιογραφική επισημείωση:

Διεύρυνση της παραπάνω θεματικής βλέπε στις α¬κόλουθες μελέτες του ιδίου συγγραφέως:

1. Ελληνορθόδοξη παιδεία και πολιτισμική ταυ¬τότητα στους Τρεις Ιεράρχες, στο: Ιχνηλασία πνευ¬ματικής σχοινοβασίας (ψηλάφηση καίριων στιγμών στην πορεία του Χριστιανικού Ελληνισμού), Τέρτιος, Κατερίνη 1999, σ. 23-44.

2. Για την Ευρώπη μας με αγάπη, Ακρίτας, Αθή¬να 2003.



(«ΟΦΕΙΛΗ ΑΓΑΠΗΣ», π. Γ. Δ. Μεταλληνού ομοτ. Καθ. Πανεπ. Αθηνών, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»)


(Πηγή ηλ. κειμένου: «Ιερά Μονή Παντοκράτορα Μελισσοχωρίου»)

alopsis