Για την εγκράτεια
Είναι αληθινά μακάριος και τρισμακάριος εκείνος που τηρεί εγκράτεια, διότι πραγματικά η εγκράτεια είναι μεγάλη αρετή. Αλλά ας ως ποιο σημείο και σε πόση έκταση και σε ποια θέματα αναφέρεται ή θεωρείται ή εξετάζεται η εγκράτεια.
Είναι λοιπόν εγκράτεια στη γλώσσα το να μην παρασύρεται κανείς σε λόγια πολλά και ανώφελα, το να συγκρατεί κανείς τη γλώσσα του και να μην κακολογεί , το να μην μιλάει υβριστικά, το να μην καταριέται, το να μην λέει χωρίς σκοπό αυτά που δεν πρέπει, το να συγκρατεί τη γλώσσα του και να μη συκοφαντεί τον ένα στον άλλο, να μην κατηγορεί τον αδελφό, το να μην ξεσκεπάζει τα μυστικά των άλλων, το να μην ασχολείται με ξένες υποθέσεις.
Είναι εγκράτεια και στην ακοή το να την ορίζει κανείς και να μην παρασύρεται από ανώφελα ακούσματα. Είναι εγκράτεια και στους οφθαλμούς το να ορίζει κανείς την όραση του και να μην κοιτάζει ή να περιεργάζεται όλα τα ευχάριστα, και αυτά που δεν πρέπει. Είναι εγκράτεια στο θυμό το να νικά κανείς την οργή του και να μην ανάβει γρήγορα. Είναι εγκράτεια στη φιλοδοξία το να ορίζει κανείς το νου του και να μη θέλει να δοξάζεται, το να μην επιδιώκει τη δόξα, να μην υψώνει τον εαυτό του, να μην επιδιώκει την τιμή, ώστε να φουσκώνει από υπερηφάνεια, να μην υπερηφανεύεται από τους επαίνους.
Είναι εγκράτεια των λογισμών, και αυτούς χρειάζεται να τους κατακρίνει κανείς με το φόβο του Θεού, το να μη συγκατατίθεται κανείς ή να τέρπεται από λογισμό που θέλγει ή ερεθίζει τον άνθρωπο. Είναι εγκράτεια στις τροφές το να ορίζει κανείς τον εαυτό του και να μην επιδιώκει τροφές υπερβολικές ή φαγητά πανάκριβα, το να μην τρώγει κανείς πριν από τον κατάλληλο καιρό ή πριν από την ώρα, το να μην κυριεύεται από το πνεύμα της γαστριμαργίας, το να μην είναι αχόρταγος στα ωραία φαγητά, το να μην επιθυμεί το ένα φαγητό ύστερα από το άλλο.
Είναι εγκράτεια στο ποτό το να ορίζει κανείς τον εαυτό του και να μην κάθεται μαζί με άλλους σε οινοποσίες ή σε απολαύσεις οίνων, το να μην πίνει οίνο άφοβα, το να μην επιδιώκει τις ποικιλίες των ποτών και τις απολαύσεις των παρασκευασμένων κραμάτων, το να μην πίνει χωρίς μέτρο, όχι μόνο το κρασί, αλλά αν είναι δυνατό, ακόμη και το νερό.
Είναι εγκράτεια στην πονηρή επιθυμία και ηδονή, το να ορίζει κανείς τις αισθήσεις του και να μην συμπαρασύρεται από τις επιθυμίες που παρουσιάζονται, το να μην συγκατατίθεται στους λογισμούς που υποκινούν το πάθος της φιληδονίας, το να μην ευχαριστιέται κανείς με την ιδέα ότι κάνει τη βδελυγμία, το να μην κάνει το θέλημα της σαρκός, αλλά αντίθετα να χαλιναγωγεί τα πάθη με το φόβο του Θεού. Διότι αληθινά εγκρατής είναι εκείνος, που επιθυμεί εκείνα τα αθάνατα αγαθά, και ατενίζοντας με το νου του προς αυτά αρνείται αυτή την επιθυμία. Τις συναναστροφές τις αποφεύγει σαν να είναι κάποιο σκοτεινό μέρος· δε χαίρεται με τη θέα γυναικείων προσώπων· με τη θέα γυναικείων σωμάτων δεν τέρπεται· δεν παρασύρεται από την ομορφιά τους· δεν ευχαριστείται από τα μεθυστικά αρώματα· δεν παραπλανάται από τα κολακευτικά τους λόγια. Με γυναίκες, και μάλιστα ασεβείς, δεν συναναστρέφεται· σε συντροφιές γυναικών δεν παραμένει πολύ χρονικό διάστημα.
Ο αληθινά ανδρείος και εγκρατής, ο οποίος και φυλάτει άγρυπνα τον εαυτό του για κείνη την άμετρη ανάπαυση (την ανάπαυση στη βασιλεία των ουρανών), σε κάθε λογισμό εγκρατεύεται, σε κάθε επιθυμία ορίζει τον εαυτό του, και κάνει αυτό από επιθυμία για τα πνευματικά, και από φόβο για τη μέλλουσα ζωή.
Για την έλλειψη εγκράτειας
Ο ακρατής όμως άνθρωπος, που του λείπει η εγκράτεια, εύκολα κυριεύεται από κάθε άπρεπη πράξη· ο ακρατής μάλιστα είναι φιλήδονος. Ο ακρατής ευχαριστιέται με τα πολλά και ανώφελα λόγια· με τις αργολογίες και τις αστειότητες τέρπεται· επίσης τέρπεται με την απόλαυση των φαγητών. Για την πολυφαγία και την πολυποσία κάνει τον γενναίο, για την ανώφελη ηδονή διεγείρεται. Στους ακάθαρτους λογισμούς συγκατατίθεται, για την ηδονή μωραίνεται· για την κενοδοξία ανοίγει η επιθυμία του, για την τιμή ανάβει η φαντασία του, σαν πραγματικά να του αποδόθηκε τιμή. Στις συναντήσεις με γυναίκες λάμπει από χαρά, από τα κάλλη των γυναικών παρασύρεται, από το χρώμα των σωμάτων τρέφεται, με τις περιποιήσεις θέλγεται, στις συναναστροφές γυναικών και γελωτοποιών έχει αδυναμία· από την ανάπλαση των οπτικών παραστάσεων ανάβει η φαντασία του, από την ανάμνησή τους κυριεύεται· αναπλάθει στη σκέψη του πρόσωπα γυναικών, αγγίγματα χεριών, εναγκαλισμούς σωμάτων, περιπτύξεις μελών, λόγους εμπαθείς, γέλια γοητευτικά, νεύματα ματιών, στολισμό φορεμάτων, χρώματα σωμάτων, κολακευτικές φωνές, συστολές των χειλέων, γλυκύτητα του σώματος, σκηνές κινημάτων του σώματος, στιγμές και τόπους συναναστροφών, και όλα όσα οδηγούν σε ηδονή. Αυτά αναπλάθει στη σκέψη του ο φιλήδονος, ο οποίος και δεν είναι εγκρατής, συγκατανεύοντας στους λογισμούς του.
Ένας τέτοιος άνθρωπος, αν δει να διαβάζεται λόγος για την σωφροσύνη, κατσουφιάζει. Αν δει κάποια ωφέλιμη σύναξη πατέρων, την αποφεύγει και την θεωρεί άχρηστη. Αν δει αυστηρότητα πατέρων, αισθάνεται αηδία. Αν ακούσει λόγο για τη νηστεία, ταράζεται. Σε σύναξη αδελφών δεν τέρπεται. Αν δει γυναίκες, λάμπει από χαρά· τρέχει επάνω-κάτω βοηθώντας να γίνουν οι εξυπηρετήσεις. Τότε γίνεται ζωηρός και στην ψαλμωδία, γίνεται ζωηρός στο να χαριτολογήσει, για να προκαλέσει το γέλιο, ώστε να κάνει ευχάριστο τον εαυτό του και να τον παρουσιάσει χαριτολόγο και διασκεδαστικό στις γυναίκες που τυγχάνει να είναι παρούσες. Στην ησυχία είναι σκυθρωπός και ασθενής.
Είναι λοιπόν ελεεινός και ταλαίπωρος, αυτός που δεν έχει εγκράτεια σε κάθε συμπεριφορά και πράξη. Γι’ αυτό αδελφοί, εφόσον πληροφορηθήκαμε τους καρπούς της εγκρατείας και τα δράγματα της ακράτειας, ας απομακρυνθούμε απ’ αυτήν, και ας προσκολληθούμε στην εγκράτεια, διότι είναι μεγάλη η αμοιβή της εγκράτειας, και δεν έχει τέλος το μεγαλείο της. Είναι λοιπόν πραγματικά μακάριος αυτός που απέκτησε την εγκράτεια. Είναι μακάριος αυτός που σε κάθε αρετή τακτοποίησε τον εαυτό του και φρόντισε να διακριθεί στα έργα της ευσεβείας. Και είναι μακάριος αυτός που δεν έκανε κρυφή πράξη, η οποία δεν αρέσει στον Θεό, αλλά με όλη την ειλικρίνεια εργάσθηκε τις εντολές του Θεού, και όλες οι πράξεις του έγιναν στο φως, και μακάριος αυτός που δε συμμορφώθηκε με οποιοδήποτε λογισμό, ο οποίος συμβουλεύει ανώφελα έργα.
Και τι να κάνω εγώ που επαίνεσα κάθε αρετή, και δεν ασχολήθηκα ούτε με μία από αυτές, αλλά σπατάλησα τα χρόνια μου σε όλες τις κακίες; Και εκπληρώνεται στην περίπτωσή μου αυτό που έχει γραφεί. «Φορτώνετε στους ανθρώπους φορτία δυσβάσταχτα, και με ένα από τα δάχτυλά σας δεν τα αγγίζετε». (Λουκ. 11,46) Γι αυτό παρακαλώ την αγάπη όλων σας, ευλογημένοι του Χριστού και μέτοχοι του Παραδείσου, φροντίστε όλοι να αρέσετε στον Χριστό, ο οποίος σας στρατολόγησε, μήπως συμβεί να αποβληθεί κανείς από σας, επειδή έδειξε αδιαφορία ή αμέλεια. Όσοι με τη χάρη του Χριστού βρίσκεσθε κάτω από ζυγό υπακοής, προσέχετε να μην κάνετε τα θελήματα της σαρκός, για να μη βρεθούμε αναπολόγητοι μπροστά στο φοβερό εκείνο βήμα, στο οποίο θα γίνει η ανταμοιβή του καθενός, είτε κανείς έκανε καλό είτε έκανε κακό. Αλίμονο σε μένα τότε, διότι πρόκειται να παρουσιαστώ χωρίς παρρησία· και τι θα κάνω την ώρα της αδυσώπητης ανάγκης; Θα είναι μακάριοι όσοι τότε θα παρουσιασθούν στον Κριτή με παρρησία· αυτοί πρόκειται να λάβουν τον άγιο μισθό από το χέρι του Κυρίου. Αλίμονο όμως σ’ αυτούς που θα ντρέπονται τότε για πράξεις ασήμαντες και τιποτένιες. Ως παράδειγμα αναφέρω· ποια απολογία θα υπάρχει σ’ αυτόν που κατακρίνεται για φιλοδοξία ή για αυταρέσκεια ή για παρακοή ή για ανυπακοή ή για γαστριμαργία ή για απερισκεψία ή για πολυλογία ή για υπερηφάνεια ή για αυταρχικότητα ή για θρασύτητα ή για φθόνο ή για φιλονικία ή για οργή ή για κακολογία ή για συκοφαντία; Ποια αιτιολογία θα έχει αυτός που πρόκειται να κατακριθεί γι αυτά τα τιποτένια; Ποιο κέρδος ή ποια απόλαυση κερδίζεις μ’ αυτά; Και ποια δυσκολία υπάρχει να τα αποφεύγεις;
Γι’ αυτό σας παρακαλώ, αδελφοί, κανείς από σας να μην κατακριθεί για κανένα απ’ αυτά. Διότι στα βαριά αμαρτήματα, ξέρω καλά ότι προσέχετε, αλλά αυτά, με την ιδέα ότι τάχα είναι ασήμαντα, ο καθένας τα περιφρονεί, νομίζοντας ότι δε θα γίνει εξέταση γι’ αυτά. Και όμως με αυτά μα κυριεύει ο διάβολος, διότι κάνει τον καθένα μας να τα περιφρονεί, με την ιδέα ότι τάχα είναι τιποτένια. Λοιπόν φροντίστε να μην κυριεύεσθε απ’ αυτά· απεναντίας, φυλάξτε τους εαυτούς σας με κάθε τρόπο, για να δοξασθείτε μαζί με τον Χριστό· διότι σ’ αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων . Αμήν.
Ο ρακοσυλλέκτης υπέστη σοκ από το θέαμα, αλλά μόλις συνήλθε ειδοποίησε την αστυνομία.