"᾿Εγώ εἰμί τὸ Α καὶ τὸ Ω, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος" (᾿Αποκ. κβ΄, 13)

Κείμενα γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα στή διαχρονική της μορφή, ἄρθρα ὀρθοδόξου προβληματισμοῦ καί διδαχῆς, ἄρθρα γιά τήν ῾Ελλάδα μας πού μᾶς πληγώνει...


Κυριακή 25 Απριλίου 2010

Μητροπολίτης Ναυπάκτου ῾Ιερόθεος, Λειτουργία μέ ὅλες τις αισθήσεις


Παναγιώτης Τελεβάντος είπε...

Η φωνή του Αγίου Ναυπάκτου είναι από τις πιο αξιόλογες φωνές επί πανορθόδοξου επιπέδου και οι θέσεις του για το Νεοβαρλααμισμό επί της ουσίας και αποστομωτικές.


Ἡ μετάφραση τῶν λειτουργικῶν εὐχῶν, δηλαδὴ τῶν εὐχῶν τῆς θείας Λειτουργίας καὶ τῶν ἄλλων Μυστηρίων, ἀπασχόλησε τελευταῖα τὸν ἐκκλησιαστικὸ καὶ θεολογικὸ χῶρο καὶ ὅπως ἦταν ἑπόμενο ἀσχολήθηκε ἡ Διαρκὴς Ἱερὰ Σύνοδος, ἡ ὁποία, ὕστερα ἀπὸ μελέτη διαφόρων κειμένων, ἔλαβε ὁμοφώνως μιὰ συγκεκριμένη ἀπόφαση, ποὺ διακρίνεται γιὰ τὴ σοβαρότητα, τὴν ὑπευθυνότητα καὶ τὴ σύνεση, ἡ ὁποία ἔχει δημοσιευθῆ. Τὸ θέμα αὐτό εἶναι σοβαρὸ καὶ χρειάζεται μελέτη ἀπὸ πολλὲς πλευρές. Ἔχουν διατυπωθῆ πολλὰ ἐπιχειρήματα ἔνθεν κἀκεῖθεν, ἀλλὰ στὸ παρόν ἄρθρο θὰ ἤθελα νὰ ἐκθέσω πολὺ σύντομα μερικὲςἀπὸ τὶς ἀπόψεις μου.


1. Γίνεται σύγχυση μεταξύ τῆς μετάφρασης τοῦ πρωτοτύπου κειμένου τῆς θείας Λειτουργίας σὲ ἄλλες γλῶσσες (ἀγγλική, γαλλική, ἀραβική, σλαβονική κ.λπ.) καὶ τῆς μεταγλώττισης στὴν ελληνική δημοτική γλώσσα. Ἀλλά πρέπει νὰ ληφθῆ σοβαρῶς ὑπ΄ ὄψη ὅτι δεν ὑπάρχει ἀντιστοιχία, γιατί ἡ δημοτικὴ γλώσσα δὲν μπορεῖ νὰ νοηθῆ ὡς ξένη γλώσσα.

Ἡ ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα καὶ ἡ κοινή ἑλληνιστική δεν εἶναι νεκρές γλῶσσες. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὅσοι χειρίζονται πολύ καλά τὴ δημοτικὴ γλώσσα, γνωρίζουν ἐξ ἴσου καλά καὶ τὴν ἀρχαία, ἀπὸ την ὁποία προσλαμβάνουν γλωσσικές μορφές καὶ εμπλουτίζουν την ὁμιλουμένη γλῶσσα. Ὡς παραδείγματα δε ἀναφέρω τοὺς μεγάλους ποιητές μας Κωστή Παλαμά, Ὀδυσσέα Ἐλύτη κ.ά.

2 Σίγουρα δὲν πιστεύουμε στὴν θεωρία τῶν τριῶν ἱερῶν γλωσσῶν (ελληνική, εβραϊκή, λατινική), ἀλλὰ θεωροῦμε ὅτι ἡ γλῶσσα τῆς λατρείας ἔχει μιὰ ἱερότητα, γιατί χρησιμοποιείται ὡς προσευχή στὸν Θεό. Ἀκόμη καὶ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ὅπως φαίνεται στὶς ὠδές τοῦ Πινδάρου, χρησιμοποιοῦσαν μιὰ ἀνώτερη γλωσσική μορφή κατά τὴν λατρεία τους.

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δεν συνέταξαν τὶς εὐχές που διαβάζονται στὴν θεία Λειτουργία ἁπλῶς στὴν μορφή τῆς κοινῆς ἑλληνιστικῆς γλώσσας ποὺ ὁμιλεῖτο στὴν ἐποχή τους, ἀλλά χρησιμοποίησαν την «αττικιστική γλώσσα», που εἶναι ἡ λογία γλῶσσα, την οποία μιλούσαν οι μορφωμένοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καὶ αὐτή καθιερώθηκε ὡς γλῶσσα τῆς λατρείας.

3 Ἡ μετοχή στὴν θεία Λειτουργία καὶ τα Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας δὲν πρέπει νὰ ταυτισθῆ ἀπόλυτα με την λογική κατανόηση τῶν λέξεων καὶ τῆς γλώσσας ποὺ χρησιμοποιεῖται. Βεβαίως, ἡ γλῶσσα ἔχει σημαντική συνεισφορά στὴν ἐπικοινωνία μεταξύ μας, ἀλλὰ δὲν εἶναι καθοριστικό γνωσιολογικό στοιχεῖο, ἀφοῦ ὐπάρχουν καὶ άλλοι τρόποι μεταδόσεως τῆς γνώσεως, ὅπως εἶναι τὸ συναίσθημα, ἡ φαντασία, ἡ διαίσθηση, δηλαδή οι λειτουργίες εκείνες που κινούνται πέραἀπὸτην λογική.

Ἡ ἐπιστήμη ἔχει ἀποδείξει ὅτι δεν ἰσχύει ἀπολύτως τὸ ἀπόφθεγμα «cogito, ergo sum», δηλαδή, σκέπτομαι ἄρα ὑπάρχω. Οἱ θεωρίες γύρω ἀπὸ την συναισθηματική νοημοσύνη, ἡ ψυχανάλυση καὶ ἡ ψυχολογία, ὁ ρομαντισμός, ὁ υπαρξισμός καὶ ἡ νεωτερικότητα κλόνισαν τὰ θεμέλια τῆς ἀπόλυτης κυριαρχίας τῆς λογικῆς στὸν γνωσιολογικό τομέα. Ἔτσι, στὴν θεία Λειτουργία δεν μετέχουμε μόνον με την λογική, ἀλλὰκαὶ με όλες τὶς άλλες λειτουργίες τῆς ψυχής.

4 Ἐπειδή ἡ κοινή ἑλληνιστική γλώσσα δεν εἶναι ξένη ὡς προς τὴν ἀρχαία ἀττική διάλεκτο καὶ ἐπειδή πολλὲς ἐκφράσεις τῆς χρησιμοποιοῦνται στὴν καθημερινή ἐπικοινωνία μεταξύ μας, γι΄ αὐτό καὶ δεν εἶναι δύσκολη ἡ προσαρμογή τῶν ανθρώπων στο ἰδίωμα τῶν λειτουργικῶν εὐχῶν. Ὅποιος ἐκκλησιάζεται τακτικά ἔχει τὴν δυνατότητα νὰ ἀντιλαμβάνεται τὸ νόημα τῶν λειτουργικῶν προτροπῶν.

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος για τον οποίον ὁ καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης εἶναι εναντίον τῆς μεταγλωττίσεως τῆς λειτουργικής γλώσσας. Το βασικό επιχείρημά του εἶναι ὅτι ἡ θεία Λειτουργία «ἔχει τελετουργικό χαρακτήρα», «είναι μυστήριο», γι΄ αυτό δεν πρέπει «νὰ ἀντικαθίσταται ἐξ ὁλοκλήρου ἀπὸμεταφράσεις», ἀφοῦ «οἱ λέξεις στὸ πέρασμα ἀπὸ τὴ μια γλῶσσα στὴν ἄλλη γλῶσσα χάνουν σὲ σημαντικό βαθμό τὸ σημασιολογικό τους περιεχόμενο καὶ τὸ βιωματικό τους φορτίο, στοιχεῖα ἀπαραίτητα στὸν μυστηριακό χαρακτήρα τῆς Θ. Λειτουργίας», ὁπότε ἂν μεταφράση κανείς αὐτό τὸ μυστηριακό στοιχεῖο, «τὸ εὐτελίζει».

Γενικά, θεωρῶ ὅτι ἡ γλώσσα μὲ τὴν ὁποία εἶναι γραμμένες οἱ εὐχές τῆς θείας Λειτουργίας καὶ τῶν Μυστηρίων δὲν ἀποτελεῖ ἐμπόδιο γιὰ τὴν μέθεξη τοῦ Μυστηρίου, ἀκόμη καὶ γιὰ τὴν λεκτική κατανόηση. Ἀντίθετα μάλιστα ἡ λειτουργική γλώσσα μπορεῖ νὰ βοηθήση ἀποτελεσματικά τοὺς ἀνθρώπους στὴν εποχή μας, στὴν ὁποία παρατηρεῖται «γλωσσική ἀνεπάρκεια» καὶ «γλωσσική πενία» νὰ βελτιώσουν τὸν γραπτό καὶ προφορικό τους λόγο. 25 Απριλίου 2010 9:40 μ.μ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου