"᾿Εγώ εἰμί τὸ Α καὶ τὸ Ω, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος" (᾿Αποκ. κβ΄, 13)

Κείμενα γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα στή διαχρονική της μορφή, ἄρθρα ὀρθοδόξου προβληματισμοῦ καί διδαχῆς, ἄρθρα γιά τήν ῾Ελλάδα μας πού μᾶς πληγώνει...


Τετάρτη 21 Απριλίου 2010

Χρήσιμες Γλωσσικὲς Παρατηρήσεις

100 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΣΩΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΚΑΘΟΤΙ ΠΛΟΥΣΙΑ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΗ...


Σύνταξη: Δ. Κρασανάκης, καθηγητής 1ου Ενιαίου Πειραματικού Λυκείου Αθηνών


1. Δεν είναι ζήτημα απλώς προσωπικό, αλλά μας αφορά όλους (και όχι: απλά). Απλώς = μόνο. Συμπεριφέρεται απλά (=με απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο).

2. Η υπόθεση δεν τον αφορά άμεσα (αλλά έμμεσα) (τροπικό επίρρημα). Να παρουσιαστεί αμέσως (και όχι: άμεσα) (χρονικό επίρρημα).

3. Πιθανώς ή πιθανόν, προηγουμένους, συγχρόνως, κυρίως, ολογράφως, ενδεχομένως, αυτοδικαίως, επομένως (και όχι σε-α).

4. 15 Σεπτεμβρίου ή 15 του Σεπτέμβρη (και όχι: 15 Σεπτέμβρη).

5. Το ουσ. λάθος δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός: λανθασμένη άποψη (και όχι: λάθος άποψη).

6. Κακώς χρησιμοποιούνται αδόκιμες λέξεις όπως: νεολαίος, πισωγύρισμα, αντιπαλότητα κλπ.

7. Αποφεύγουμε κατάχρηση δημιουργίας ουσ. σε -ποίηση: ελαχιστοποίηση, ανωτατοποίηση κλπ.

8. Πρόσκληση σε συγκέντρωση (και όχι: κάλεσμα σε μάζωξη).

9. Τα προπαροξύτονα ουδ. ουσ. σε -ο κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γεν. εν. και πλ. (πανεπιστημίου, -ίων, πολέμου, θριάμβου) εκτός από τις λαϊκές λέξεις (σίδερου, αλλά: σιδήρου).

10. Καθιερωμένες λέξεις και φράσεις στην καθαρεύουσα δε μεταγλωττίζονται: Μικρά Ασία, Ερυθρά θάλασσα, Μέλας Δρυμός, η Αριστερά, Λευκός Οίκος, βαρύ ύδωρ, εκδοτικός οίκος, χειμερία νάρκη, Μικρά Άρκτος, η μάστιγα (του αιώνα), η πτέρυγα (της Βουλής), κλάδος (της επιστήμης), σινική μελάνη, δαμόκλειος σπάθη κλπ.

11. Διατηρούμε αναλλοίωτες τις τουλάχιστον 2000 αρχαϊστικές φράσεις και λέξεις που χρησιμοποιούμε στο γραπτό (χωρίς να θέτουμε εισαγωγικά) και προφορικό λόγο, όπως: εν πάση περιπτώσει, συν τοις άλλοις, και ούτω καθ' εξής, εκ του σύνεγγυς, εν κρύπτω και παραβύστω, χάρμα ιδέσθαι, εν τω μεταξύ, παραδείγματος χάριν, εξ άλλου, εκ των ων ουκ άνευ, αυτός καθ΄ εαυτόν, εκ προοιμίου, τοις μετρητοίς, αφ΄ ενός μεν - αφ΄ ετέρου δε, υπ΄ όψιν, φερ΄ ειπείν, εν γένει, αυθωρεί και παραχρήμα, ειρήσθω εν πάροδο), τύποις, είθισται, τιμής ένεκεν, εφ΄ όρου ζο)ής, εν κατακλείδι, εν μέρει, επί πληρωμή, λίαν καλώς, εν ριπή οφθαλμού, κοινή συναινέσει, αβρόχοις ποσίν, εν γνώσει, εξ αιτίας κλπ. Ορισμένες φράσεις γράφονται στη δημοτική σε μία λέξη: εξαιτίας, εξάλλου, αφενός, υπόψιν κλπ.

12. Η συνάδελφος (και όχι: συναδέλφισσα).

13. Δέσμη μέτρων (και όχι: πακέτο), εκδοχή πολιτικών εξελίξεων (και όχι: σενάριο).

14. Αποφεύγουμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, όταν υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές: ρισκάρω (διακινδύνευα)), μοντάρω (συναρμολογώ), καριέρα (σταδιοδρομία), σαμποτάζ (δολιοφθορά), ίματζ (εικόνα, εντύπωση), πρεστίζ (κύρος), γκλάμουρ (σαγήνη, αίγλη), σνόμπαρα (περιφρονώ, υποτιμώ), μίτινγκ (συνάντηση), κουλ (ψύχραιμος), πρες ρουμ (αίθουσα τύπου), πρες κόνφερανς (συνέντευξη τύπου), σπόνσορας (χρηματοδότης, χορηγός), τιμ (ομάδα), πρότζεκτ (έργο, μελέτη), ντιζάιν (σχέδιο), τάιμινγκ (συγχρονισμός) κλπ.

15. Της γραμματέως, της γιατρού, της γυμνασιάρχου.

16. Αποφεύγουμε ερμηνεύματα αγγλικών λέξεων ελληνικής προελεύσεως που οι αντίστοιχες τους ελληνικές έχουν άλλη σημασία (π.χ. φανταστικός: ο της φαντασίας, τρομερός: ο προξενών τρόμο, και όχι καταπληκτικός, υπέροχος, που σημαίνουν οι αγγλικές fantastic, terrific). Επίσης, δε μεταφράζονται αγγλισμοί: δώσε μου το πιάτο (και όχι: πέρασε μου το πιάτο), απευθείας μετάδοση (και όχι: ζωντανή μετάδοση), κάνω λάθος (και όχι: είμαι λάθος), θα σου ξανατηλεφωνήσω (και όχι: θα σε πάρω) πίσω).

17. Πριν από την έναρξη (και όχι: πριν την έναρξη).

18. Τριάμισι κιλά, τρεισήμισι μέρες.

19. Πτώσεις επιθ. σε -ής/ης: ο/η διεθνής, του/της διεθνούς, τον/τη διεθνή, το διεθνές, τα διεθνή, ο/η συνήθης, του/της συνήθους, τον/την συνήθη, το σύνηθες, τα συνήθη, των συνήθων. Προσοχή (μόνο για αρσ.): Του ευγενούς αγώνα, αλλά: του ευγενή (=αριστοκράτη) (επίθ. το α΄, ουσ. το (Γ). Επιστήμη συγγενούς (επίθ.) κλάδου. Είναι φίλος ενός στενού μου συγγενή (ουσ.).

20. Ο τόνος των προπαροξύτονων επιθ. σε -ος κατεβαίνει στην παραλήγουσα της γεν. εν. και γεν. και αιτ. πλ., όταν αυτά χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά: συμπεριφορά βάρβαρων ανθρώπων, αλλά: οι επιδρομές των βαρβάρων.

21. Ευχαριστούμε όλους όσοι μας συμπαραστάθηκαν (και όχι: όσους, διότι είναι υποκ. στο ρ. που ακολουθεί), ή: ευχαριστούμε όσους ...

22. Οι αναδιπλασιασμοί των παθ. μτχ. άλλοτε διατηρούνται και άλλοτε όχι: συγκαλυμμένος, αποκομμένος, διαλυμένος, παραταγμένος, συμφωνημένος, μυημένος κλπ. (και όχι πια: συγκεκαλυμμένος, αποκεκομμένος, διαλελυμένος, παρατεταγμένος, συμπεφωνημένος, μεμυημένος), αλλά μόνο: παρατεταμένος, πεπειραμένος, διακεκριμένος, επιτετραμμένος(=αναπληρωτής πρεσβευτή), καταβεβλημένος, βεβιασμένος, αποδεδειγμένος, δεδηλωμένος, τα πεπραγμένα, η πεπατημένη, αναμεμιγμένος, μεμονωμένος κλπ. Προσοχή: θεωρώ δεδομένη την εκλογή του. Ενήργησα βάσει των δεδομένων που είχα στη διάθεση μου. Αλλά: Είμαι δοσμένος στον αγώνα. Μίλησε με τετριμμένες φράσεις. Αλλά: Φοράει τριμμένα ρούχα κλπ.

23. Ασχολούμαστε, ασχολούμασταν (και όχι: ασχολιόμαστε κλπ. διότι το ρ. είναι ασχολούμαι και όχι ασχολιέμαι).

24. θορυβώδης, ογκώδης, θυελλώδης, ενστικτώδης κλπ. (και όχι: σε -ωδικός).

25. Το σαν χρησιμοποιείται για παρομοίωση και ως σύνδεσμος χρονικός ή αιτιολογικός: Ψηλός σαν κυπαρίσσι. Σαν έρθεις με το καλό. Εσύ σαν συγγενής έπρεπε να επέμβεις. Το ως συνοδεύει κατηγορούμενα: Υπηρετεί ως καθηγητής. Το κατηγορούμενο μπαίνει στην ίδια πτώση με τη λέξη στην οποία αναφέρεται: Η εκλογή του ως καθηγητή (και όχι: ως καθηγητής).

26. Το πάνω και το κάτω στη δημοτική είναι μόνο τοπικά επιρρ. και κακώς μεταγλωττίζονται τα επί και υπό της καθαρεύουσας σε περιπτώσεις όπως οι εξής: Μίλησε πάνω στο θέμα που μας απασχολεί (σωστό: για το θέμα ή επί του θέματος), θα προσπαθήσουμε κάτω) απ΄ αυτές τις συνθήκες (σωστό: με αυτές ή υπ΄ αυτές).

27. Το ρ. προοιωνίζομαι είναι αποθετικό, δηλ. δε διαθέτει ενεργητική φωνή.

28. Ανενημέρωτος (και όχι: ανημέρωτος), κοινολογώ (και όχι: κοινωνιολόγο)), δε θα προετίθεσθε (και όχι: προετίθεσθο), τίθενται (και όχι: τίθονται.), κοινότοπος, κοινοτοπία (και όχι: κοινότυπος, κοινοτυπία), μεγεθύνω, μεγέθυνση (και όχι: μεγενθύνω, μεγένθυση), εμβάθυνση (και όχι: εμβάνθυνση), απαθανατίζω (και όχι: αποθανατίζω), αντεπεξέρχομαι (και όχι: ανταπεξέρχομαι), μελαψός (και όχι: μελαμψός), Οκτώβριος (και όχι: Οκτώμβριος), χειρουργός (και όχι: χειρούργος), παρεισφρέω (και όχι: παρεισφρύω), παρεμπιπτόντως (και όχι: παρεπιπτόντως), έχω απαυδήσει (και όχι: έχω απηυδήσει), λιποβαρής (και όχι: ελλιποβαρής), υποθάλπω, περιθάλπω (και όχι: υποθάλπτω, περιθάλπτω), ακατονόμαστος (και όχι: ακατανόμαστος), αθυρόστομος (και όχι: ανθηρόστομος).

29. Τα ρήματα των προτάσεων που ακολουθούν συντάσσονται με αιτ. και όχι με γεν. Δεν επιδέχεται αναβολή. Δε χρειάζεται περαιτέρω συστάσεις. Διέφυγε την προσοχή μου. Στερούμαι τα απαραίτητα. Απεκδύομαι τις ευθύνες μου.

30. Τα άρθρα τον, την και τα μόρια δεν, μην διατηρούν το ν όταν ακολουθεί λέξη που αρχίζει από φωνήεν, από στιγμιαίο σύμφωνο (κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ) και από τα διπλά ξ, ψ. Το ίδιο συμβαίνει και με την προσ. αντων. την, ενώ η αντων. τον διατηρεί το ν πάντοτε: τον άνθρωπο, την πόλη, το δρόμο, δε φοβάμαι, μην περάσεις, τη βλέπω, τον βλέπω.

31. Οι τύποι της ερωτηματικής αντων. ποιος είναι μονοσύλλαβοι και δεν τονίζονται: ποιες, ποιοι, ποιους κλπ.

32. Οι μτχ. σε -ντας γράφονται με ω όταν αυτό τονίζεται και με ο όταν δεν τονίζεται: κάνοντας, τραβώντας.

33. Γι’ αυτό (και όχι: γιαυτό).

34. Η έγκλιση τόνου στο μονοτονικό διατηρείται: ο άνθρωπός τους.

35. Που (αναφ. αντων.), πού (ερωτημ. επίρρ.), πως (ειδ. σύνδ.), πώς (ερωτημ. επίρρ.): ρώτησα αυτόν που ήταν υπεύθυνος πού μπορούσα να σε βρω. Πώς μπορούσα να πω πως δε σε ξέρω;

36. Μία, μια (=μιά), δύο, δυο (=δυό).

37. Κλητική: κυρία Πρόεδρε (και όχι: κυρία Πρόεδρος).

38. Η αναπληρώτρια διευθύντρια / υπουργός (και όχι: η αναπληρωτής διευθυντής / υπουργός).

39. Δίνω, αλλά: παραδίδω, αναδίδω, αποδίδω κλπ. / δείχνω, αλλά: αναδεικνύω, επιδεικνύω, αποδείκνυα) κλπ. / ρίχνω, αλλά: απορρίπτω, καταρρίπτω, επιρρίπτω κλπ. / λύνω, αλλά: επιλύω, διαλύω κλπ. / στέλνω, αλλά: αποστέλλω, διαστέλλω κλπ. / κλείνω, αλλά: αποκλείω, περικλείω κλπ. / κόβω, αλλά: αποκόπτω, διακόπτω κλπ.

40. Γίνονται όλοι δεκτοί ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου (και όχι: ανεξαρτήτου ηλικίας ...).

41. Απολαύει της εμπιστοσύνης (και όχι: απολαμβάνει).

42. Των (πρώην) τριτόκλιτων θηλυκών ουσιαστικών να προτιμάται η γενική σε -έως αντί σε -ης μετά από λόγιες προθέσεις ή λόγιες ή μη λόγιες τυποποιημένες φράσεις: προ της αποφάσεως, υπέρ της λύσεως, περί της σχέσεως, σχέδιο πόλεως, πρώτης τάξεως, οδηγίες χρήσεως, ημερομηνία λήξεως, ομάδα κρούσεως, κρίση συνειδήσεως, χαίρω εκτιμήσεως, πάσης φύσεως, πορεία πλεύσεως, έτος ιδρύσεως κλπ.

43. Δε χρειάζονται εισαγωγικά όταν χρησιμοποιούμε μεταφορική σημασία λέξεων: η ρίζα του προβλήματος, τραβάω την προσοχή (και όχι: η «ρίζα» ..., «τραβάω» ...) κλπ. Χρησιμοποιούμε εισαγωγικά, εκτός από τις γνωστές περιπτώσεις των αυτολεξεί επαναλαμβανόμενων, των γνωμικών και των τίτλων έργων, ονομάτων πλοίων, ιδρυμάτων κλπ., όταν μια λέξη ή φράση τη λέμε ειρωνικά, εννοώντας την ακριβώς αντίθετη σημασία, η οποία στο γραπτό λόγο δεν μπορεί αλλιώς να αποδοθεί, ενώ, αντίθετα, στον προφορικό η φωνή παίρνει την ανάλογη χροιά: μου επιφύλαξε «θερμή» υποδοχή (δηλ. ψυχρή).

44. Υπέρ το δέον (και όχι: υπέρ του δέοντος).

45. Τα ρ. διαρρέω και λειτουργώ είναι αμετάβατα: διέρρευσε από πολιτικούς κύκλους η πληροφορία ότι... ή: πολιτικοί κύκλοι φρόντισαν να διαρρεύσει η πληροφορία ότι ... (και όχι: πολιτικοί κύκλοι διέρρευσαν την πληροφορία ότι ...). θα θέσω το μηχάνημα σε λειτουργία (και όχι: θα το λειτουργήσω).

46. Εξελέγην, εξεπλάγην, προήχθης, συνέβη, επλήγη, συνελήφθησαν, διεξήχθησαν κλπ., κατά τους παθ. αορ. β΄ της αρχαίας (και όχι: εκλέχτηκα, εκπλάγηκα, προάχθηκες, συνέβηκε, πλήχτηκε, συλλήφθηκαν, διεξάχθηκαν κλπ).

47. Αυτός καθ΄ εαυτόν, αυτού καθ΄ εαυτόν, αυτόν καθ΄ εαυτόν, αυτοί καθ΄ εαυτούς, αυτών καθ΄ εαυτούς κλπ. (και όχι: αυτού καθ΄ εαυτού, αυτής καθ΄ εαυτής, αυτοί καθ΄ εαυτοί κλπ.).

48. Όσο αφορά το θέμα αυτό (και όχι: όσο αφορά στο θέμα αυτό, διότι αποτελεί μεταγλώττιση της λόγιας σύνταξης: όσον αφορά εις το θέμα αυτό).

49. Όταν, δύο συνήθως, συνεχόμενα επίθετα αποτελούν επιθετικούς προσδιορισμούς ουσιαστικού που ακολουθεί, αλλά το τελευταίο αποδίδει μια ουσιώδη έννοια σ΄ αυτό, δε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα: ελαφρό δίτροχο μόνιππο, είδος ιταλικού αφρώδους κρασιού, ολόσωμο γυναικείο μαγιό.

50. Τα επίθετα σε -ειος / -ιος που προέρχονται από κύρια ονόματα πραγματικών προσώπων γράφονται με ει (αριστοτέλειος), ενώ αυτά που προέρχονται από τοπωνύμια με ι (μετσόβιο). Όσα προέρχονται από κύρια ονόματα μυθικών προσώπων, μπορούν να γράφονται και με τους δύο τρόπους (απολλώνιος, απολλώνειος).

51. Σε πολλά ρήματα η χρονική αύξηση διατηρείται: ήλεγξα, διηύθυνα, διενήργησα, απέκτησα κλπ. (και όχι: έλεγξα, διεύθυνα κλπ).

52. Ειδωλολατρία, πρωτοπορία κλπ. (και όχι σε -εία), διότι προέρχονται από ουσιαστικά (ειδωλολάτρης κλπ.) και όχι από ρήματα.

53. Προσοχή στις προστακτικές αορίστων: παρήγγειλα ένα ποτό / παράγγειλε μου ένα ποτό, αυτός αντέγραψε τις σημειώσεις / αντίγραψε μου τις σημειώσεις, αυτός απέρριψε την πρόταση του / εσύ απόρριψε την πρόταση του.

54. Οι μέθοδοι αυτές (και όχι: οι μέθοδοι αυτοί).

55. Η φράση «εξ απαλών ονύχων» σημαίνει παιδιόθεν, από την παιδική ηλικία (και όχι: αδρομερώς, ακροθιγώς).

56. Οποιοσδήποτε, οτιδήποτε (και όχι: ο οποιοσδήποτε, το οτιδήποτε).

57. Τέως βασιλιάς: ο μέχρι προ τίνος βασιλιάς. Πρώην βασιλιάς: ο πριν από πολύ καιρό βασιλιάς.

58. Χιλιετία: περίοδος χιλίων ετών. Χιλιετηρίδα: η επέτειος χιλίων ετών.

59. Ο κύριος Κοντολέων, του κ. Κοντολέοντος, η κυρία Κοντολέοντος, της κ. Κοντολέοντος κλπ. (και όχι του κ. Κοντολέων, η κ. Κοντολέων).

60. Συμμετέχω, πρτ. συμμετείχα, μέλλ. εξακολ. θα συμμετέχω όλο το χρόνο στις εκδηλώσεις, μέλλ. στιγμ. Θα συμμετάσχιυ στην εκδήλωση, αόρ. συμμετέσχον, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα συμμετάσχει.

61. Δεν αποφάσισα ακόμη, γιατί δεν έχω τα απαιτούμενα στοιχεία (και όχι: Δεν αποφάσισα ακόμη. Και αυτό γιατί...).

62. Ανήκα, ανήκες, ανήκε κλπ. (και όχι: άνηκα, άνηκες, άνηκε κλπ.)

63. Παρατατικός συνηρημένων ρημάτων σε -ούμαι: Σχολική γραμματική δημοτικής: στερούμουν (!), στερούσουν (!), στερούνταν, στερούμασταν, στερούσασταν (!), στερούνταν. Γραμματική καθαρεύουσας: εστερούμην, εστερείσο, εστερείτο, εστερούμεθα, εστερείσθε, εστερούντο. Προτεινόμενη κλίση: (ε)στερούμην, (ε)στερείσο, (ε)στερείτο, στερούμασταν, (ε)στερείσθε, στερούνταν.

64. Ποιούμαι την νήσσαν (κοινώς: κάνω την πάπια) (και όχι: ποιώ την νήσσαν).

65. Το επιχείρημα που προβλήθηκε είναι υπέρ αυτού (και όχι: υπέρ του).

66. Επιταχύνω / προωθώ / επισπεύδω το θέμα / πρόγραμμα κλπ. (και όχι: τρέχω το θέμα / πρόγραμμα).

67. Ορισμένα αφηρημένα ουσιαστικά, όπως: πολιτική, λογική, πρακτική, συμπεριφορά,υποδομή κλπ.δε χρησιμοποιούνται στον πλ.: η πολιτική που θα ακολουθηθεί σε πολλούς τομείς (και όχι:οι πολιτικές που ...) κλπ.

68. Δρώμενα= α. τελετουργίες β. όσα παριστάνονται σε θεατρική σκηνή. Τεκταινόμενα= μηχανορραφίες Είναι λανθασμένο το ερμήνευμα: διαδραματιζόμενα (π.χ. τα δρώμενα / τεκταινόμενα της πολιτικής ζωής).

69. Αποτείνομαι, μέλλ. θα αποταθώ (και όχι: αποτανθώ).

70. Χρόνοι συνθέτων του άγω: ενστ. εξάγω, πρτ. εξήγα, μέλλ. εξακολ. κάθε χρόνο θα εξάγω, μέλλ. στιγμ. η χώρα φέτος θα εξαγάγει εσπεριδοειδή, αόρ. εξήγαγα, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα εξαγάγει.

71. Χρόνοι των ρημάτων σε -λλω: ενστ. επιβάλλω, πρτ. επέβαλλα, μέλλ. εξακολ. θα καταβάλλω κάθε μήνα το ενοίκιο, μέλλ. στιγμ. θα σου καταβάλω το αντίτιμο (άπαξ), αόρ. επέβαλα, πρκ.-υπρσ. έχω-είχα επιβάλει.

72. Ρήματα που στον αόρ. λήγουν σε -ησα, -ίσα, -υσα, -οισα στο β΄ πλ. πρστ. ενεργ. αόρ. διατηρούν την ορθογραφία της παραλήγουσας: κρατήστε, καθαρίστε, λύστε, αθροίστε.

73. Ορθογραφία λέξεων: βιοτικός, βίωμα, βιωματικός, βιώσιμος / άμεσος, έμμεσος / εκμεταλλεύομαι, εκμετάλλευση / ωφελώ, (αφέλεια, ωφέλημα, ωφέλιμος, ωφελιμιστής, οφείλω, οφειλή, όφελος, οφειλέτης / επιρροή, επηρεάζω, επήρεια / διάλειμμα, διάλυμα (χημικό), δίλημμα / έλλειψη, έλλειμμα, ελλιπής / εννέα, εννιακόσια, ένατος, ενενήντα / βορράς, βοριάς / υπερηφάνεια, περηφάνια / ποικίλλω, ποικίλος, ποικιλία / γέννηση, γένεση, γενέθλια / αλλιώς, αλλιώτικος, αλλοιώνω, αλλοίωση / αμείβω, αμοιβή / αλείφω, αλοιφή / αναστήλωση, υποστύλωση / δυσφήμηση, διαφήμιση / μέσω, λόγω: το έστειλα μέσω του κοινού μας φίλου, δεν πήγα λόγω της βροχής / ποιο, πιο: δεν ξέρω ποιο είναι πιο καλό / κατάληξη ρ. σε -τε (β΄ πλ. ενεργ. φ.) και -ται (γ΄ εν. παθ. φ.): να μη θεωρείτε αναγκαστικά σωστό ό,τι θεωρείται γενικά αποδεκτό / έδωσα, θα δώσω, δόθηκα, θα δοθώ / σάτιρα, σατιρίζθ3, σατιρικό ποίημα, Σάτυρος (μυθ. ακόλουθος του Διονύσου), σάτυρος (ασελγής), σατυρικός (ο του Σατύρου), σατυρικό δράμα (το αρχαίο λογοτεχνικό είδος) / Κέκροψ, Χέοψ / συνείδηση, συνειδητοποίηση / μήνυμα, μήνυση / κηρύσσω, κήρυγμα / μονώροφος, διώροφος, πολυώροφος / παραλήφθηκε σήμερα το εμπόρευμα (< παραλαμβάνω), παραλείφθηκε μια γραμμή απ΄ το κείμενο (< παραλείπω) / έλεγχος, άγχος, μελαγχολία / ότι, ό,τι: είπε ότι θα πάει, πάρε ό,τι θέλεις / τυραννία, απόρροια, ειλικρίνεια, κοιτάζω, συνεννοούμαι, δεισιδαιμονία, συνδύαζα:), ανακαίνιση, ελάττωμα, πλατειασμός, συνδαιτυμόνας, μεγαλεπήβολος, βεβαρημένος, επανειλημμένος, συνωμοσία, ορκωμοσία, φτώχεια, ώσμωση, διαπίδυση, Ευριπίδης, Θουκυδίδης, Ιάσονας, απόρριμμα, συνημμένος, εισιτήριο, ανταλλάσσω, διακεκριμένος συγκεκριμένος, εγκεκριμένος, καταχώριση, δικλίδα, δουλειά, δωσίλογος, εγχείρηση, διατεθειμένος, εκτεθειμένος, έλκηθρο.

74. Νέα ορθογραφία λέξεων: αβγό, αλίμονο, ανιψιός, αντικρίζω, Αράχοβα, αφήνω, βαθιά, βεζίρης, βρεμένος, βρικόλακας, βρόμα, γαβγίζω, γαρίφαλο, γλιτώνω, γόμα, δυόμισι κλπ., ζήλια, καβγάς, καημένος, καινούριος, καμιά, κόκαλο, κολόνα, κοπέλα, κρεβάτι, Λάρισα, λιμέρι, λιώνω, μακελιό, μακριά, Μανόλης, μαντίλι, μόλος, Μοριάς, μπίρα, Ναβαρίνο, νηστίσιμος, νιώθω, ξίδι, ξιπάζω, παλικάρι, πρίγκιπας, σάκος, σβήνω, σινάφι, σιντριβάνι, σιρίτι, Σλάβος, στάβλος, συγνώμη, συμπάθιο, τάλιρο, τρελός, Τρίκαλα, φιντάνι, φλιτζάνι, φτήνια, χλομός, χνότο, χρεοκοπία. Τα ξένα προσηγορικά και κύρια ονόματα γράφονται με τον απλούστερο τρόπο: τρένο, Σέξπιρ.

75. Να διαβάσετε μέχρι τη σελίδα 69 (και όχι: μέχρι και τη σελίδα 69).

76. Λανθασμένη γενική ή λανθασμένος τονισμός ονομασιών οδών της Αθήνας: λεωφόρος Κηφισιάς (και όχι: Κηφισίας), οδός Μάρνη (και όχι: Μάρνης), οδός Τράλλεων (και όχι: Τραλλέων), οδός Βατάτζη (και όχι: Βατατζή), οδός Κοροίβου (και όχι: Κοροϊβου), οδός Χερσώνος (και όχι: Χέρσωνος), οδός Χάρητος (ο Χάρης, -ητος) (και όχι: Χάριτος), οδός Αλκυονίδων (και όχι: Αλκυονίδων), οδός Ατθίδων (και όχι: Ατθίδων), οδός Σημαχιδών (Σημαχίδαι: αρχαίος αττικός δήμος) (και όχι: Συμμαχιδών).

77. Του Σικάγου, της Νικαράγουας, του Μιλάνου, του Μεξικού, της Καλιφόρνιας, της Ριβιέρας κλπ. (και όχι: του Σικάγο, της Νικαράγουα κλπ.).

78. Η λέξη αυτή απαντά συχνά στον Όμηρο (και όχι: απαντάται).

79. Ορθογραφία μερικών ομόηχων λέξεων: το τείχος, ο τοίχος / έχω κλίση στη μουσική (<κλίνω), πήρα κλήση από το δικαστήριο (<καλώ) / σύγκλιση απόψεων, σύγκληση συνεδρίου, σύγκλειση δοντιών / ετερόκλιτο ουσιαστικό, ετερόκλητο πλήθος / κλείνω την πόρτα, κλίνω το ρήμα / η εξάρτηση από τα ναρκωτικά (<εξαρτώ), η εξάρτυση του στρατιώτη (<εξαρτύω), η εξάρτιση του πλοίου (<εξαρτίζω) / η σορός του θα εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα, ο σωρός από ξύλα / τι μέλλει γενέσθαι;, δε με μέλει τι θα γίνει / ο στίχος του ποιήματος, να παραταχθείτε σε τρεις στοίχους / φύλλο του δέντρου, το αρσενικό φύλο / ψηλή γυναίκα, ψιλή κυριότητα | κλωστή | φωνή κλπ. / εφορ(ε)ία Οικονομική Αρχαιοτήτων, ευφορία της γης | πνευματική | ψυχική / κόλλημα χαρτιών, νομικό κώλυμα / πολιτικό κόμμα, έπεσε σε κώμα / απευθύνω έκκληση, έκλυση ηθών / σύγχυση νοημάτων (<συγχέω), ψυχική σύγχιση (<συγχίζω) / ιωνική φιλοσοφία (<Ιωνία), Ιονική Τράπεζα (<Ιόνιο) / λιμός (=πείνα), λοιμός (=λοιμώδες νόσημα, πανώλης).

80. Βρέχει επί δικαίους και αδίκους (και όχι: επί δικαίων και αδίκων).

81. Ανέκαθεν (και όχι: από ανέκαθεν), μακρόθεν (και όχι: εκ του μακρόθεν).

82. Επί τούτω (και όχι: επί τούτου).

83. Οι στύλοι του Ολυμπίου Διός (και όχι: οι στήλες).

84. Ορθογραφία ή / και σημασία μερικών παρωνύμων: τεχνικός, τεχνητός / άλλοτε, άλλωστε / πηλήκιο, πηλίκο / παίρνω δώρο, περνώ το δρόμο / βρόχος (=θηλιά), βρόγχος (των πνευμόνων) / εγκύπτει στη μελέτη της φιλοσοφίας, ενσκήπτει κακοκαιρία / κυκλαδικό ειδώλιο, εδώλιο του κατηγορουμένου / τον κατατρέχουν οι εχθροί του, τον κατατρύχουν οι αρρώστιες / κληροδοτώ το σπίτι στο γιο μου, κληρονομώ το σπίτι από τον πατέρα μου / η αυγή υποφώσκει, ο κίνδυνος του πολέμου υποβόσκει / κυκλοφοριακή συμφόρηση σ΄ όλην την πόλη, το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος / το μείγμα συνίσταται από τα εξής υλικά, συνιστάται η ανάπαυση του ασθενούς / ψυχική οδύνη, (οδίνες (=πόνοι της γέννας) / οι εμπειρίες από τις αποτυχίες μας μάς παρέχουν πολύτιμη πείρα / οι κάτοικοι της υπαίθρου, βγήκα στο ύπαιθρο για να ξεμουδιάσω / απαιτείται η νοσηλεία του σε κλινική, η ασφαλιστική του εταιρία θα καταβάλει τα νοσήλια.

85. Επαναλαμβάνω (και όχι: ξαναεπαναλαμβάνω).

86. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ΄ αρχήν (=στα βασικά σημεία). Κατ΄ αρχάς (=αρχικά) νόμιζα πως ήταν σωστό, αλλά μετά άλλαξα γνώμη.

87. Αψίκορος = αυτός που χορταίνει εύκολα (και όχι: οξύθυμος).

88. Πρέπει να συνεισφέρουν όλοι στον έρανο και δη και οι πλούσιοι (και όχι: και δη οι πλούσιοι).

89. Στο βιβλίο του πραγματεύεται το θέμα των κοινωνικών θεσμών (και όχι: διαπραγματεύεται). Αλλά: Ο Υπουργός Εξωτερικών διαπραγματεύεται τους όρους της ειρήνης.

90. Ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κλπ.

91. Καλύτερος ή πιο καλός (και όχι: πιο καλύτερος).

92. Καμία αλλαγή δεν επέφερε ο νέος κανονισμός, ή: ουδεμία αλλαγή επέφερε ο νέος κανονισμός (και όχι: καμία αλλαγή επέφερε ο ..., ή: ουδεμία αλλαγή δεν επέφερε ο ...).

93. Ο ευθύς, του ευθύ ή ευθέος (και όχι σε: -ως) κλπ.

94. Τα σύνθετα με προθέσεις ρήματα στον πρτ. και στον αόρ. άλλοτε έχουν εσωτερική συλλαβική αύξηση και άλλοτε όχι: εξέφρασα (και όχι: έκφρασα), εξέφρασαν (και όχι: έκφρασαν) ή: εκφράσανε, συνέθεσα (και όχι: σύνθεσα), συνέθεσαν (και όχι: σύνθεσαν) ή: συνθέσανε, εισέπραξα (και όχι: είσπραξα), εισέπραξαν (και όχι: είσπραξαν) ή: εισπράξανε κλπ., αλλά μόνο: διαχώρισα, μεταβίβαζα, εκφώνησα, εκλιπάρησα κλπ.

95. Ενήργησα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου (και όχι: στα πλαίσια).

96. Στη συνέλευση ζήτησα το λόγο για να διατυπώσω / εκφράσω / εκθέσω την άποψη μου (και όχι: για να τοποθετηθώ).

97. Τα τελευταία γεγονότα φοβάμαι πως θα ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου (και όχι: τους ασκούς).

98. Τα ονόματα ελληνικών πόλεων και νομών πρέπει να χρησιμοποιούνται στο λόγιο τύπο τους σε ονομασίες ιδρυμάτων, οργανισμών, κτιρίων κλπ. και σε καθιερωμένες ονομασίες αγροτικών προϊόντων: 1° Πειραματικό Λύκειο Αθηνών, Δήμος Πειραιώς, Πανεπιστήμιο Πατρών, Σταθμός Λαρίσης, νομός Πέλλης, Δημοτική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, Μητρόπολη Πρεβέζης, Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Κεφαλληνίας, πιπεριές Φλωρίνης, ελιές Αμφίσσης, φιστίκια Αιγίνης κλπ.

99. Λάθη στη στρατιωτική ορολογία: η περίπολος (και όχι ουδ.), ο γεμιστήρας, ο τελαμώνας, ο αορτήρας, ο ζωστήρας (και όχι θηλ.), οι λοχίες (και όχι: οι λοχίοι), στρατιώτης προσκεκολλημένος σε άλλη μονάδα (και όχι: προσκωλυόμενος).

100. Ο προβλήτας του λιμανιού (και όχι: η προβλήτα).
Η χρήση του αρχικού κεφαλαίου γράμματος

Σύνταξη: Αριστοτέλης Αναγνώστου δ.φ. καθηγητής 1ου Ενιαίου Πειραματικού Λυκείου Αθηνών


Γράφονται με αρχικό κεφαλαίο:

1. οι λέξεις που βρίσκονται μετά από τελεία, ερωτηματικό και θαυμαστικό, εκτός εάν μετά από τα δύο τελευταία η φράση συνεχίζεται: «πότε θα σε ξαναδούμε;» με ρώτησε. Ζήτω! φώναξαν όλοι.

2. τα κύρια ονόματα: Αριστοτέλης, Αθήνα, Λυκαβηττός.

3. τα εθνικά: Έλληνας, Αθηναίος.

4. τα ονόματα των μηνών, ημερών και εορτών: Ιανουάριος, Δευτέρα, Πάσχα, των Τριών Ιεραρχών, Ελευσίνια. Επίθετα που παράγονται από τις περιπτώσεις 2,3,4 γράφονται με μικρό: ομηρικά έπη, ελληνική σημαία, μαρτιάτικη λιακάδα.

5. τα σύνθετα τοπωνύμια: Νέα Σμύρνη, Γη του Πυρός, Αγία Παρασκευή, Μαγνησία επί Σιπύλω, Αλεξάνδρεια η παρά την Ισσόν. Όταν η δεύτερη λέξη είναι γεωγραφικός όρος, γράφεται και αυτή με αρχικό κεφαλαίο: Μεσόγειος Θάλασσα, Αιγός Ποταμοί, Λευκά Όρη. Εάν ο γεωγραφικός όρος προηγείται έναρθρος και η επόμενη λέξη είναι αυθυπόστατο τοπωνύμιο, γράφεται με μικρό: ο ποταμός Αμαζόνιος, η λίμνη της Γενεύης. Αλλά: το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, τα Λουτρά της Ωραίας Ελένης, ο Κόλπος των Χοίρων.

6. τα σημεία του ορίζοντα, όταν σημαίνουν καθιερωμένες γεωγραφικές περιοχές: η Ανατολή, η Μέση Ανατολή, ο Δυτικός Κόσμος, η Βόρεια Ελλάδα, η Κεντρική Αμερική. Αλλά: ταξίδεψα στη νότια Ισπανία.

7. οι ονομασίες περιόδων της γεωλογίας και της ιστορίας και σημαντικών ιστορικών γεγονότων ή μύθων: ο Καινοζωικός αιώνας, το Πλειστόκαινο, ο Μεσαίωνας, η Αναγέννηση, ο Χρυσούς Αιών, η Αργοναυτική Εκστρατεία, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Ψυχρός Πόλεμος, η Άλωση (της Κων/πολης μόνο), η Κατοχή (1941-44 στην Ελλάδα), η Δεύτερη Σταυροφορία, η Συνθήκη των Βερσαλλιών.

8. όσα έχουν σχέση με τη χριστιανική θεότητα: Θεός, Κύριος, Βασιλεύς, Πατήρ, Υιός, ¶γιο Πνεύμα, Παναγία, Θεοτόκος, Εσταυρωμένος. Οι ονομασίες θρησκειών, δογμάτων, αιρέσεων και των οπαδών τους γράφονται με αρχικό μικρό: χριστιανισμός, χριστιανός.

9. τα επίθετα άγιος και όσιος, όταν συνοδεύουν κύριο όνομα και δηλώνουν μαζί μ? αυτό τόπο λατρείας: ο ¶γιος Δημήτριος (ως ναός). Αλλά: ο άγιος Δημήτριος (ως πρόσωπο), η αγία τράπεζα.

10. οι προσωνυμίες χριστιανών αγίων και αρχαίων θεοτήτων: Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Δωδωναίος Ζευς, Αθηνά Νίκη.

11. οι ονομασίες μαθημάτων, επιστημών και τεχνών ως επίσημοι τίτλοι: το μάθημα των Μαθηματικών, του Συνταγματικού Δικαίου, της Βυζαντινής Ιστορίας, η επιστήμη της Χημείας. Αλλά: σπουδάζω φυσική.

12. οι επωνυμίες επιστημονικών και καλλιτεχνικών σχολών, ρευμάτων, κινήσεων κτλ.: η Αθηναϊκή Σχολή, το Νέο Κύμα, το Επικό Θέατρο. Οι μονολεκτικές, όμως, γράφονται με μικρό, αν δεν μπορεί να δηλωθεί τίποτε άλλο (ιμπρεσιονισμός, μαρξισμός) και με κεφαλαίο, αν έχουν και άλλες σημασίες (Συμβολισμός, Ρομαντισμός).

13. οι τίτλοι λογοτεχνικών ή μη βιβλίων και έργων τέχνης: Ελεγεία και Σάτιρες, η Καινή Διαθήκη, η Νίκη της Σαμοθράκης, Χορός Μεταμφιεσμένων. Οι σε εισαγωγικά έναρθροι τίτλοι στο εσωτερικό μιας φράσης διατηρούν το σε ονομαστική με κεφαλαίο άρθρο τους μέσα στα εισαγωγικά, εφόσον ο τίτλος είναι υποκείμενο της φράσης. Εάν, όμως, η πτώση του άρθρου αλλάζει, τότε αυτό τίθεται έξω από τα εισαγωγικά με αρχικό μικρό: το καλύτερο έργο του Μυριβήλη είναι «Η Ζωή εν Τάφω». O Μυριβήλης στη «Ζωή εν Τάφω» περιγράφει ...

14. οι ονομασίες γνωστών αθλητικών αγώνων: Ολυμπιακοί Αγώνες, Βαλκανικοί Αγώνες, Ίσθμια, Νέμεα.

15. οι επίσημες ονομασίες των κρατών: Ελληνική Δημοκρατία, Πριγκιπάτο του Μονακό.

16. οι τίτλοι αξιωματούχων της Πολιτείας και της Εκκλησίας, όταν εννοείται συγκεκριμένο πρόσωπο: ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δέχθηκε σε ακρόαση τον πρέσβη της Ιορδανίας. Ο Βασιλιάς θα απευθύνει διάγγελμα στο λαό. Την υπόθεση εξετάζει ο Εισαγγελέας Εφετών Αθηνών. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης συναντήθηκε χθές με τον Πάπα. Γράφονται, όμως, με μικρό, όταν λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί σε κύρια ονόματα ή αναφέρονται απλώς με τη θεσμική τους σημασία: ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Ο εκάστοτε πρωθυπουργός της Ελλάδος. Προήχθη σε εισαγγελέα εφετών. Ο θεσμός του οικουμενικού πατριάρχη. Ο πάπας Λέων Ι΄. Σημ.: η λέξη Δημοκρατία γράφεται πάντοτε με αρχικό κεφαλαίο, όταν σημαίνει τη χώρα που έχει τέτοιας μορφής πολίτευμα: ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρακολούθησε την παρέλαση. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας στις περισσότερες χώρες έχει περιορισμένες εξουσίες.

17. οι επωνυμίες κρατικών υπηρεσιών, οργανισμών, ιδρυμάτων κτλ. και οι ονομασίες θεσμών και κτιρίων δημόσιας χρήσεως: Βουλή των Ελλήνων, Συμβούλιο Επικρατείας, Πολεμικό Ναυτικό, Υπουργείο Πολιτισμού, Ιερά Σύνοδος, η Ανατολική Εκκλησία, η Δικαιοσύνη, 1ο Πειραματικό Λύκειο Αθηνών, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Μέγαρο Μουσικής, Κεντρικό Ταχυδρομείο. Αλλά: η ελληνική βουλή. Επιδιώκει να αναλάβει υπουργείο. Είναι καθηγητής πανεπιστημίου.

18. οι λέξεις Ήλιος, Γη, Σελήνη, όταν αναφέρονται ως ονόματα ουρανίων σωμάτων: οι κηλίδες του Ήλιου, η διάμετρος της Γης, οι κρατήρες της Σελήνης. Ειδάλλως: ο ήλιος καίει σήμερα, καλλιεργώ τη γη, υπό το φως της σελήνης.

19. οι τιμητικοί τίτλοι: Εξοχότατος, Μακαριότατος.

20. λέξεις μετά από διπλή τελεία, εάν τα επόμενα αρχίζουν μετά από εννοούμενη τελεία ή έχουν αυτοτέλεια. Ειδάλλως, το συνηθέστερο, αρχίζουν με μικρό: οι αρχαίοι έλεγαν: «Το σιγάν κρείττόν εστιν του λαλείν». Δάκρυσα και είπα: Κρίμα που δεν πρόλαβα να τον αποχαιρετήσω. Πολλοί λόγοι με παρακίνησαν: η ευκαιρία, οι ανάγκες μου, οι συμβουλές του κ.ά.

21. λέξεις μετά από αποσιωπητικά, εφόσον μετά την αποσιώπηση θα μπορούσε να υπάρχει τελεία. Ειδάλλως, αρχίζουν με μικρό: σηκώνομαι, που λέτε, και ... Πάψε! Τον αποπήρα άγρια. Αχ, τι μου θυμίζεις ... αλλά ας μη συνεχίσω.
Η επιβίωση χαρακτηριστικών εκφράσεων της αρχαίας Ελληνικής στη Νέα Ελληνική Γλώσσα

Δημήτρης Ρεντζέλος, καθηγητής 1ου Ενιαίου Πειραματικού Λυκείου Αθηνών


Στον καθημερινό λόγο, προφορικό και γραπτό, χρησιμοποιούμε συχνά εκφράσεις προερχόμενες από την αρχαία Ελληνική και την κοινή Ελληνιστική, τη γλώσσα της Αγίας Γραφής.
Καθώς είναι διάσπαρτες, σπαράγματα, δίνουν στο λόγο σφρίγος και ζωντάνια, ενώ η άγνοιά τους δημιουργεί μερικές φορές αμηχανία. Με αυτές ερχόμαστε σ΄ επαφή με παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, σε μικρή ηλικία με φυσικό και αβίαστο τρόπο έτσι ώστε η γνώση της σημασίας, της χρήσης και προέλευσής τους να αποτελεί ένα καλό πνευματικό και γλωσσικό εφόδιο για το μαθητή.

- Αιδώς Αργείοι: Ντροπή σας, δεν ντρέπεστε καθόλου;
Όλα όσα είπατε στην αγόρευσή σας ήταν ψέματα. Γιατί τόση υποκρισία;
Αιδώς Αργείοι.
Φράση που φώναξε ο Στέντορας στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Αργείους να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη.
Ιλιάδα, Ε,787

- Αντίπαλον δέος: Αντίπαλος, αντίπαλη παράταξη. Ισορροπία προερχόμενη από το φόβο των δυο αντιπάλων.
Τώρα που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και χάθηκε το αντίπαλο δέος η Αμερική συμπεριφέρεται αλαζονικά.
Η φράση χρησιμοποιείται κυρίως από το Θουκυδίδη, Γ,11

- Από μηχανής θεός: Απροσδόκητη βοήθεια από άνθρωπο ή κάποιο γεγονός που εμφανίζεται απροσδόκητα και βγάζει από τη δύσκολη θέση δίνει λύση στο πρόβλημα.
Βρισκόταν σε απελπιστική οικονομική κατάσταση, αλλά το λαχείο που κέρδισε ήρθε σαν από μηχανής θεός και τον έβγαλε από τη δύσκολη θέση.
Η φράση προέρχεται από το θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα, κατά το οποίο οι τραγικοί ποιητές εμφάνιζαν στη σκηνή πάνω σ΄ ένα είδος γερανού ένα θεό που έδινε λύση στην αδιέξοδη πλοκή του έργου.

- Αρχή άνδρα δείκνυσι: Η εξουσία αποκαλύπτει τις δυνατότητες του ανθρώπου δείχνει τις ικανότητες και το χαρακτήρα του.
Τώρα που είναι στην αντιπολίτευση κατηγορεί το δήμαρχο για ανικανότητα. Να δούμε τι θα κάνει όταν εκλεγεί αυτός, αρχή άνδρα δείκνυσι.
Η φράση αποδίδεται στο Βίαντα, αρχαίο Έλληνα σοφό, παρόμοια άποψη εκφράζεται στην Αντιγόνη του Σοφοκλή.
Σοφοκλή Αντιγόνη, 62

- Ασκοί του Αιόλου: Λέγετε, όταν εμφανίζονται πολλά κακά, σύμφορες.
Αν η γειτονική χώρα εξαπολύσει επίθεση εναντίον μας θα γίνει μεγάλο κακό, θα ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου.
Η φράση είναι από την Οδύσσεια. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα από περιέργεια άνοιξαν ένα ασκί δοσμένο από τον Αίολο στον Οδυσσέα και αμέσως πετάχτηκαν οι άνεμοι και καθώς ήταν απομάκρυναν το καράβι τους από την πατρίδα και του έφερε στον νησί των Λαιστρυγόνων.
Οδύσσεια, κ, 1-56

- Άχθος αρούρης:Βάρος της γης άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε.
Συνέχεια ζητά δανεικά για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα κατάντησε άχθος αρούρης.
Ο Αχιλλέας στο διάλογό με τη μητέρα του αναφέρει ότι αισθάνεται άχθος αρούρης (βάρος της γης) μετά από μεγάλο διάστημα απραξίας και αποχής από τη μάχη.
Ιλιάδα,Σ,104

- Αχίλλειος πτέρνα:Το αδύνατο σημείο
Είναι σοβαρός και μετρημένος άνθρωπος, αλλά στο ποδόσφαιρο παθιάζεται και συμπεριφέρεται απρεπώς η αγάπη του για την ομάδα αποτελεί και την αχίλλειο πτέρνα του.
Η φράση προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, κατά τον οποίο η μητέρα του Θέτις, όταν τον βάφτισε στο αθάνατο νερό, τον κράτησε από τη φτέρνα με αποτέλεσμα το σημείο εκείνο να μη βραχεί και να μείνει το μόνο απροστάτευτο. Μόνο στη φτέρνα μπορούσε να πληγωθεί.

- Βίος αβίωτος:Ζωή ανυπόφορη.
Τον απείλησε ότι θα του κάνει το βίο αβίωτο.
Η φράση αποδίδεται στο Χίλωνα, ένα από τους εφτά σοφούς της αρχαιότητας.

- Γαία πυρί μειχθήτω: Ας καταστραφούν όλα, ας γίνουν όλα τα πάνω κάτω.
Εμείς να πετύχουμε το στόχο μας και γαία πυρί μειχθήτω.
Η φράση αποδίδεται σε αρχαίο Έλληνα ποιητή.

- Γερανοί του Ιβύκου: απροσδόκητη αποκάλυψη του ενόχου.
Ο δράστης του εγκλήματος παρέμεινε για αρκετό διάστημα άγνωστος, έως ότου ήρθαν οι γερανοί του Ιβύκου, η κατάθεση του τελευταίου μάρτυρα αποκάλυψε τον ένοχο.
Γύρω στα 550 π. Χ. ληστές επιτέθηκαν και τραυμάτισαν θανάσιμα τον ποιητή Ίβυκο. Τη στιγμή εκείνη πέρασαν από πάνω του ένα κοπάδι γερανοί (πουλιά) και τους παρακάλεσε να εκδικηθούν το θάνατό του. Λίγο αργότερα σ΄ ένα ανοικτό θέατρο της Κορίνθου κατά την παράσταση εμφανίστηκαν οι γερανοί και ένας θεατής ακούστηκε να λέει πανικόβλητος:
Οι γερανοί του Ιβύκου: Οι εκδικητές .Έτσι οι θεατές κατάλαβαν ότι αυτός ήταν ο ένοχος.

- Γη και ύδωρ: Σύμβολα υποταγής, πλήρης υποχώρηση.
Οι αντίπαλοι μας αντιστάθηκαν για λίγο, στο τέλος όμως παραδόθηκαν και μας έδωσαν γην και ύδωρ.
Η φράση προέρχεται από τον Ηρόδοτο, κατά τον οποίο οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες γήν και ύδωρ ως σύμβολο υποταγής σ΄ αυτούς.
Ηροδότου Ιστορία, V, 17-18

- Γόρδιος δεσμός: Δύσκολο πρόβλημα, άλυτο πρόβλημα.
Η υπόθεση ήταν τόσο μπερδεμένη που αποτελούσε γόρδιο δεσμό για τους δικαστές.
Η φράση λέγεται για δύσκολη κατάσταση σαν και αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα μπερδεμένο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό», που σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας.
Αρριανού, 11,3

- Δαμόκλειος σπάθη: Απειλητικό πράγμα, απειλή.
Το ένταλμα που εκδόθηκε κρεμόταν ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι του.
Η φράση προέρχεται από το επεισόδιο του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου, ο οποίος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο του, ενώ από πάνω του κρεμόταν από μια αλογότριχα ένα μεγάλο σπαθί.

- Διέβην τον Ρουβίκωνα: πήρα μια παράτολμη απόφαση.
Ο στρατηγός βρισκόταν σε δίλημμα τι να κάνει, στο τέλος όμως διέβη τον Ρουβίκωνα και εξαπόλυσε σφοδρή επίθεση εναντίον των εχθρών.
Η φράση αναφέρεται στον Ιούλιο Καίσαρα που το 49 π.Χ. πήρε την παράτολμη, απόφαση να κηρύξει τον εμφύλιο πόλεμο στην Ιταλία και γι΄ αυτό πέρασε με το στρατό του τον ποταμό Ρουβίκωνα, κατευθυνόμενος προς την Ρώμη.
Ηροδότου Ιστορία,V,17-18

- Δούρειος Ίππος: Προσφορά επικίνδυνη. Ό,τι φαίνεται σαν δώρο, ενώ στην πραγματικότητα είναι επικίνδυνο, δόλιος και επικίνδυνος.
Η πρόταση για συμφωνία που διατυπώνουν οι αντίπαλοι για να δείξουν τις καλές τους προθέσεις αποτελεί δούρειο ίππο, γιατί έτσι θέλουν να εξυπηρετήσουν μόνο τα συμφέροντά τους.
Η φράση είναι παρμένη από τον Όμηρο. Οι Έλληνες χάρισαν στους Τρώες ένα ξύλινο άλογο ως αφιέρωμα στους Θεούς, ενώ μέσα βρισκόταν ο Οδυσσέας με τους συντρόφους τους και πρώτοι άρχισαν την καταστροφή της Τροίας.
Οδύσσεια, λ,529

- Δρακόντεια μέτρα: αυστηρά μέτρα, σκληρά μέτρα.
Η αστυνομία πήρε δρακόντεια μέτρα για να αποτρέψει βίαια επεισόδια στο κέντρο της πόλης.
Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα, αρχαίο νομοθέτη της Αθήνας που ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε τον 7ο αιώνα π.Χ.

- Εξ απαλών ονύχων: από μικρό παιδί, από νηπιακή ηλικία.
Είμαστε πολύ φίλοι και γνωριζόμαστε εξ απαλών ονύχων.
Η φράση χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος μαλακά νύχια.

- Έξεστιν Κλαζομενίοις ασχημονείν: Επιτρέπεται στους Κλαζομενίους να φέρονται με απρέπεια.
Η φράση χρησιμοποιείται υποτιμητικά για όσους συμπεριφέρονται με απρέπεια και δηλώνει ότι η απρέπεια είναι δικό τους γνώρισμα.
Την φράση είπαν οι Έφοροι της Σπάρτης για τους Κλαζομένιους, κατοίκους των Κλαζομενών, πόλης της αρχαίας Ιωνίας, όταν οι αντιπρόσωποί τους λέρωσαν τους θρόνους τους στη γερουσία.
Αιλιανού Ποικίλαι Ιστορίαι,2,15

- Έπεα πτερόεντα: Λόγια του αέρα.
Θέλω αποδείξεις γι΄ αυτό το ζήτημα, γιατί όσα λες είναι «έπεα πτερόεντα» και δεν με πείθεις.
Ποιητική Ομηρική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια, όταν βγαίνουν από το στόμα μας τα παίρνει ο αέρας και πετούν.
Ιλιάδα,Α,201

- Επί ξυρού ακμής: στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση, σε κρίσιμο σημείο.
Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη, είναι επί ξυρού ακμής και πρέπει να πάρουμε ορθές και ταχύτατες αποφάσεις.
Ομηρική φράση, ειπώθηκε από το Νέστορα στο Διομήδη στην προσπάθειά του να τον ξεσηκώσει για πόλεμο εναντίον των Τρώων.
Ιλιάδα,Κ,173

- Εκατόμβη: Τεράστια θυσία πολλά θύματα.
Στη διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου υπήρξαν Εκατόμβες, πράγμα που δεν πρέπει να ξεχάσει η ανθρωπότητα.
Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία, προσφορά προς τους θεούς από εκατό βόδια.

Υπάρχει πολλές φορές στον Όμηρο. Ιλιάδα, Α,65

- Ες αύριον τα σπουδαία: Αύριο θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά.
Έλα τώρα ας διασκεδάσουμε σήμερα, έχουμε καιρό γι΄ αυτά. Ες αύριο τα σπουδαία.
Τη φράση είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν πήρε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα.
Πλουτάρχου Πελοπ.,10

- Η ταν ή επί τας: Η να την φέρεις νικητής ή να σε φέρουν πάνω της νεκρό, ή θα καταφέρουμε ή θα αποτύχουμε, ό,τι θέλει ας γίνει.
Ο αγώνας είναι δύσκολος αλλά πρέπει να αγωνιστούμε μέχρι τέλους, ή ταν ή επί τας.
Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο.
Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16

- Ήξεις αφήξεις: Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει σταθερή άποψη, αλλά αλλάζει συνεχώς γνώμη.
Πρέπει να ξέρεις ότι και εσύ έχεις ευθύνη για την κακή κατάσταση που βρίσκεσαι, γιατί δεν πήρες μια σταθερή απόφαση, συνέχεια ήσουν «ήξεις αφήξεις».
Η φράση προέρχεται από το χρησμό του μαντείου των Δελφών « ήξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω». Η θέση του κόμματος πριν ή μετά το αρνητικό μόριο ου, καθορίζει και τη σημασία του χρησμού.

- Κέρβερος Σκληρός, ανυποχώρητος.
Παρά τα παρακάλια μιας ο φύλακας δεν μας άφησε να περάσουμε. Ήταν αληθινός Κέρβερος.
Από το όνομα του τέρατος που φύλαγε τον Άδη και δεν άφηνε κανένα να μπει μέσα.

- Η κεφαλή της Μέδουσας: Λέγεται για ό,τι είναι αποκρουστικό, για ό,τι δεν αντέχει να το βλέπει κανείς.
Το θέαμα ήταν αποκρουστικό και ανυπόφορο, όπως η κεφαλή της Μέδουσας.
Η φράση προέρχεται από το μύθο της Μέδουσας που απολίθωνε όποιον την κοιτούσε
Ησίοδου Θεογονία, 1270

- Κέρας Αμαλθείας Πλούτος, αφθονία

Παρόλο που ήταν τα χρόνια δύσκολα αυτός με την κληρονομιά που πήρε είχε το κέρας της Αμαλθείας.
Η φράση προέρχεται από το περιστατικό όπου η Αμαλθείας έτρεφε το μικρό δία με κέρατο κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.

- Καυδιανά δίκρανα Λέγεται στη φράση περνώ μέσα από τα καυδιανά δίκρανα αναγκάζομαι να υποστώ ταπεινώσεις.
Η φράση προέρχεται από την ταπεινωτική ήττα του ρωμαϊκού στρατού στο Καύδιο, στην Αππία οδό, όπου ο ρωμαϊκός στρατός υποχρεώθηκε να περάσει κάτω από ένα ζυγό σε σχήμα «Π» κατασκευασμένο από δόρατα (καυδιανά δίκρανα).

- Και συ τέκνον Βρούτε; Λέγεται για κάποιο άνθρωπο, που ξαφνικά στρέφεται εναντίον μας.
Τη φράση είπε ο Καίσαρας, όταν αναγνώρισε το βρούτο ανάμεσα στους δολοφόνους του.

- Κόπρος του Αυγείου: Μαζεμένες ατασθαλίες καταστάσεις που δύσκολα διορθώνονται.
Όταν έγινε έλεγχος από τον επόπτη αποκαλύφθηκαν πολλά σκάνδαλα και ο υπουργός έδωσε εντολή να καθαριστεί αμέσως η κόπρος του Αυγείου.
Η φράση προέρχεται από ένα άθλο του Ηρακλή, όταν καθάρισε την κοπριά από τους στάβλους του Αυγείου.

- Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα Λέγεται για όσους υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματά τους και καλούνται να αποδείξουν ότι λένε την αλήθεια.
Αφού είσαι τόσο δυνατός απόδειξέ το, μη λες μόνο λόγια ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα.
Η φράση προέρχεται από αισώπειο μύθο «Ανήρ Κομπαστής» σύμφωνα με τον οποίο κάποιος ισχυριζόταν ότι κάποτε στη Ρόδο έκανε ένα πολύ μεγάλο άλμα και του ζήτησαν να το επαναλάβει λέγοντά του την παραπάνω φράση.

Αισώπου Μύθοι, «Ανήρ Κομπαστής»

- Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: Μην καλοτυχίζει κανένα, πριν να δεις το τέλος του.
Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Σόλωνας τους θησαυρούς του Κροίσου, όταν ο τελευταίος τους έδειξε με υπερηφάνεια.
Ηροδότου Ι. 32. 7

- Κύκνειο άσμα Η τελευταία πράξη το τελευταίο έργο η τελευταία ενέργεια κάποιου.
Με αυτή τη διδασκαλία, που αποτελεί το κύκνειο άσμα του, ο δάσκαλος αποσύρεται και συνταξιοδοτείται. Προέρχεται από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν το θάνατο του.
Πλάτωνος, Φαίδων 84,Ε

- Ιστός της Πηνελόπης Λέγεται για έργο που δεν τελειώνει.
Χρόνια προσπαθούν να τελειώσουν τα έργα για την κατασκευή του λιμανιού και δεν το κατόρθωσαν ακόμη έχουν καταντήσει σαν τον ιστό της Πηνελόπης.
Η φράση είναι από τον Όμηρο όπου στην Οδύσσεια αναφέρεται πως η Πηνελόπη ύφαινε ένα ύφασμα την ημέρα και το ξήλωνε τη νύχτα θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες θέλοντας να ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία.
Οδύσσεια, τ,149

- Κουτί της Πανδώρας: Συνδυασμένοι επιδρομή συμφορών η εμφάνιση πολλών κακών ταυτόχρονα.
Εκείνη τη χρονιά πολλές συμφορές χτύπησαν την πόλη, λες και άνοιξε το κουτί της Πανδώρας.
Η φράση προέρχεται από τη μυθολογία, κατά την οποία ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα σαν δώρο ένα κιβώτιο γεμάτο απ΄όλες τις συμφορές έτσι μόλις το άνοιξε βγήκαν έξω τα κακά, εκτός από την ελπίδα.

- Ο κύβος ερρίφθη Η απόφαση πάρθηκε.

Ο Υπουργός υποσχέθηκε ότι το έργο θα προχωρήσει. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο κύβος ερρίφθη.
Τη φάση είπε ο Καίσαρας όταν αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο.

- Κλίνη του Προκρούστη: Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος θέλει να προσαρμόσει την πραγματικότητα σ΄ ένα αυθαίρετο σχήμα, ώστε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του.
Η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι πέρασε τον εκλογικό νόμο από την κλίνη του Προκρούστη για να έχει ίδιο όφελος.
Προέρχεται από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη που έδενε τα θύματά του στο κρεβάτι του κι έπειτα τους έκοβε ή εξάρθρωνε τα πόδια, για να τους φέρει σε μήκος ίσο με το κρεβάτι.

- Μέμνησο των Αθηναίων Μην ξεχάσεις να εκδικηθείς τους αντιπάλους σου.
Οι αντίπαλοι πρέπει να πληρώσουν τα κατά που μας έκαναν «μέμνησο των Αθηναίων».
Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στο Δαρείο υπενθυμίζοντας του ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, γιατί συμμετείχαν στην πυρπόληση των Σάρδεων.
Ηροδότου, V.105

- Μερίς του λέοντος Το μεγαλύτερο μέρος το μεγαλύτερο κομμάτι.
Η μοιρασιά δεν ήταν δίκαιη, γιατί ο μεγαλύτερος αδελφός πήρε τη μερίδα του λέοντος και στους υπόλοιπους έμειναν ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία.
Από το μύθο του Αισώπου «Λέων και αλώπηξ».

- Κομίζω γλαύκας εις Αθήνας: Λέω πράγματα πασίγνωστα, σαν να ήταν άγνωστα.
Κομίζεις γλαύκα εις Αθήνας λέγοντας μας ότι η παχυσαρκία βλάπτει την υγεία.
Η φράση λέγεται γιατί στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν πασίγνωστη, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λ.π.
Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301


Πηγή: http://www.nektarios.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου