Η «σιωπή» του Αρχιεπισκόπου

Σχόλιο ᾿Οδυσσέως: Πράγματι, κάθε ἄνθρωπος ἔχει τόν χαρακτήρα του καί κρίνεται κάθε στιγμή. Δέν μπορῶ νά πιστέψω -ὅπως ἰσχυρίζονται μερικοί- ὅτι ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος κ. ῾Ιερώνυμος παίρνει σέ πολλά ζητήματα "προδοτική στάση". Κατ᾿ ἀρχάς,  ἔφερε μέ τήν ἐκλογή του τήν  εἰρήνη στά ἐκκλησιαστικά πράγματα. Προσπαθεῖ νά διοικεῖ μέ διάκριση, σύνεση καί πατρικό ἐνδιαφέρον. Θυμίζει περισσότερο ἕναν πατέρα μέ στοργικό βλέμμα, παρά ἕναν ἐκκλησιαστικό ἡγέτη μέ ἐξουσιαστική διάθεση. Θά μποροῦσε -μιά καί πολύ τόν εἴχανε ἄδικα κατασυκοφαντήσει γιά οἰκονομικά ζητήματα -ὅταν ἀνῆλθε στόν ἐκκλησιαστικό θῶκο νά ἐπιδείξει ρεβανσιστική διάθεση. Κάθε ἄλλο ὅμως. Διατήρησε σέ θέσεις κλειδιά τούς λεγομένους "χριστοδουλικούς", καί σέ ἄλλες -ὅπως ἦταν φυσικό- ἔκανε τίς προσωπικές του ἐπιλογές. Διακρίνεται γιά τήν εὐγένειά του καί τό ἦθος του. Τό νά κάνει λάθη, πού ἀσφαλῶς καί κάνει - καί μερικά χτυπητά- δέν εἶναι λόγος γιά νά ἀκυρώνουμε ὅλο του τό ἔργο. Προσωπικά μέ ἀναπαύει πού δέν ἐπιζητεῖ ὄχι τό φαίνεσθαι, ἀλλά τό "πολύ φαίνεσθαι". Προτιμῶ ἀπό ἕναν πληθωρικό λόγο, πού ἐνέχει τόν κίνδυνο τοῦ γλωσσικοῦ σφάλματος, τήν μετρημένη σιωπή μέ διάκριση. Βλέπετε πόσο πατρικά καί μέ πόση ἀνοχή φέρεται στόν ῞Αγιο Πρεβέζης γιά τίς λειτουργικές του καινοτομίες; Διαφωνεῖ μαζί του καί τό ἔχει πεῖ καί δημόσια, ἀλλά θέλει τό ζήτημα νά λυθεῖ ἐν συνόδῳ καί μακάρι νά γίνει σύντομα, γιατί τό κακό στήν Πρέβεζα ἔχει παραγίνει. ῎Εχω πεῖ καί σέ ἄλλο μου σχόλιο:Θά προτιμοῦσα  -προσωπική μου ἐκτίμηση αὐτή- ὁ Μακαριώτατος νά ὁμιλεῖ λίγο περισότερο, ἰδίως γιά θέματα πού "καῖνε", γιατί ὁ λαός μας ἔχει ἀνάγκη ἀπό τόν λόγο τῶν ποιμένων του καί ἀπό πνευματική καθοδήγηση. Θά κλείσω μέ κάτι πού εἶχε πεῖ πεῖ κάποτε ὁ μακαριστός ᾿Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ σέ κάποια του συνέντευξη: "Εἶμαι στό πηδάλιο τῆς ᾿Εκκλησίας καί ὁ καλός κυβερνήτης πρέπει νά στρίβει τό τιμόνι τῆς ᾿Εκκλησίας πότε δεξιά καί πότε ἀριστερά, γιά νά μήν τό ρίξει σέ κανένα ὕφαλο καί συντρίψει τό σκάφος τῆς ᾿Εκκλησίας". Τόν μακαριστό Σεραφείμ -ὅσο ζοῦσε- τοῦ ἔσερναν τά ἐξ ἁμάξης. Προδότη τόν ἀνεβάζανε, προδότη τόν κατεβάζανε. ῞Ομως, ὁ Γέροντας Πορφύριος τόν ἐνθάρρυνε γιά ὁρισμένους ἐκκλησιαστικούς χειρισμούς καί τοῦ ἔλεγε χαρακτηριστικά:"κράτα γερά Σεραφείμ". ῾Ο ἴδιος ὁ μακαριστός Σεραφείμ τά τελευταῖα χρόνια συμβουλευόταν τόν Γέροντα Πορφύριο γιά πολλά σοβαρά καί κρίσιμα ἐκκλησιαστικά ζητήματα, σύμφωνα μέ τήν  ἀξιόπιστη ὁμολογία τῆς κ. Σωτηρίας Νούση στήν ᾿Εφημερίδα ᾿Ορθόδοξος Τύπος.  Κι ὅταν τό 1987 εἴχαμε τήν κρίση στίς σχέσεις ᾿Εκκλησίας-Πολιτείας μέ ἀφορμή τόν "περίφημο νόμο Τρίτση", ὁ "χωριάτης" κατά πολλούς Σεραφείμ κατάφερε νά βγάλει ἀλώβητη τήν ᾿Εκκλησία  ἀπό τό μένος ἑνός φοβεροῦ σοσιαλιστικοῦ Πασόκ τοῦ ᾿Ανδρέα Παπανδρέου. Γι᾿ αὐτό,  ἄς μήν εἴμαστε βιαστικοί καί κυρίως,  ἄς μήν κρίνουμε κατ᾿ ὄψιν. ῾Ο χρόνος ἄγει εἰς φῶς τήν ἀλήθεια.

᾿

του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου

Προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι ο Κληρικός, και μάλιστα ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος, τους χρόνους που ζούμε πρέπει να είναι θεολογικά κατηρτισμένος, να διαθέτη υγιές εκκλησιαστικό φρόνημα, να έχη σύνεση και διάκριση, να γνωρίζη πότε και πώς θα ομιλή, πότε και πώς θα σιωπά.

Στην πρόσφατη Ιεραρχία, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, ακούσθηκε η άποψη ότι ο Αρχιεπίσκοπος, και κατ' επέκταση η Ιεραρχία, δεν ομιλεί στην κρίσιμη αυτή περίοδο και περισσότερο σιωπά ή εφησυχάζει, και ότι θα πρέπει να κάνη κοινωνικές επαναστάσεις, να ηγηθή αγώνων, να κρίνη πολιτικούς κ.λπ.

Δεν συμμερίζομαι αυτήν την άποψη, γιατί η Εκκλησία, με την συνδρομή πολλών Κληρικών και λαϊκών, εξασκεί ένα μεγάλο φιλανθρωπικό έργο και κυρίως νοηματοδοτεί τον βίο πολλών ανθρώπων, έχει ένα σημαντικό πνευματικό ρόλο στην κοινωνία, δεν πρέπει να πολιτικολογή, γιατί έχει μια άλλη πνευματική και ενοποιητική αποστολή. Έχει όμως σημασία να ερευνηθή από ποιους διατυπώνομαι τέτοιες αιτιάσεις και ποιες είναι οι ιδεολογικές και «εκκλησιολογικές» προϋποθέσεις που συγκροτούν την προσωπικότητα τους και την εν γένει συμπεριφορά τους. Μερικές από τις σκέψεις μου θα εκθέσω στην ανέχεια.

1. Είναι σοφός ο αγιογραφικός λόγος ότι υπάρχει «τοις πάσι χρόνος και καιρός τω παντί πράγματι υπό τον ουρονόν», και «καιρός του σιγάν και καιρός του λαλείν» (Εκκλ. γ', 1, 7). Η μεγαλύτερη αρετή είναι η διάκριση με την οποία επιλέγει κανείς τον τρόπο της δράσεως του, ώστε να γίνη ωφέλιμος και αποδοτικός, και όχι «γραφικός». Η Εκκλησία στην ιστορία της γνώρισε και τις δύο καταστάσεις: και περιόδους λόγου, αλλά και περιόδους σιωπής. Πάντως, και όταν ομιλούσε, ο λόγος της ήταν θεολογικός, προφητικός, παρηγορητικός, και όταν σιωπούσε, η οιωπή της ήταν ισχυρότερη του λόγου. Η Εκκλησία εργάζεται μέσα στην κοινωνία και καταφατικά και αποφατικά.

Η μεγαλύτερη, πάντως, δόξα της Εκκλησίας είναι η περίοδος του διωγμού και των κατακομβών, γιατί τότε βιώνει εντονώτερα το μυστήριο του Σταυρού του Χριστού και οπωσδήποτέ τότε αποβάλλει την εκκοσμικευμένη ζωή, τα αλλότρια έργα της και αναδεικνύει τους μάρτυρες. Χαιρόμαστε την εξωτερική ειρήνη και ελευθερία, αλλά αυτά έχουν και το τίμημα τους, ενώ οι κατακόμβες είχαν δόξα και μεγαλείο, προσέγγιζαν περισσότερο στο περιεχόμενο της χριστιανικής ζωής. Η Εκκλησία ακόμη γνώρισε την δόξα της στην έρημο, μακρυά από εξουσιαστικές τάσεις, έξω από κοσμική εξουσία και κοινωνική δόξα, μέσα στην έγκαρπη σιωπή.

Πάντως, δεν μπορεί κανείς να αγνοή ούτε τον λόγο, όταν είναι καρποφόρος ούτε την σιωπή, όταν είναι αποδοτική. Κάθε επιστήμη έχει και το ερευνητικά έργο, που γίνεται στην σιωπή των εργαστηρίων, και τον λόγο-πράξη. που συνδέεται με την ουσιαστική προσφορά.

2. Στην Εκκλησία της Ελλάδος τις τελεσταίες δεκαετίες γνωρίσαμε στα πρόσωπα των Αρχιεπισκόπων και τον λόγο και την σιωπή, και την εξωτερική δραστηριότητα και την εσωτερική παραγωγικότητα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ είχε ένα χαρακτήρα που βοήθησε την Εκκλησία σε κρίσιμες στιγμές του εκκλησιαστικού και πολιτικού βίου. Η μεγαλύτερη προσφορά του, με την πηγαία και «βουνίσια» συμπεριφορά του, ήταν το να διαφύλαξη την Εκκλησία αλώβητη σε περίοδο μετάβασης από την δικτατορία στην δημοκρατία και από την μεταβίβαση της εξουσίας από ένα κομματικό σχηματισμό σε άλλον. Αντίθετα, στο παρελθόν σε τέτοιες μεταβάσεις είχαμε και αλλαγές εκκλησιαστικής ηγεσίας, με την είσοδο της Πολιτείας στα ενδότερα εκκλησιαστικά πράγματα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, με τα οράματα που είχε, τον δυναμικό του χαρακτήρα, τον χαρισματικό και εκρηκτικό λόγο του, δημιουργησε μια άλλη κινητικότητα στα εκκλησιαστικά και κοινωνικά πράγματα του τόπου αυτού. Από την αρχή της αρχιεπισκοπείας του ακουγόταν ουχνά η φράση «η Εκκλησία άλλαξε σελίδα», «ο Αρχιεπίσκοπος του εικοστού πρώτου αιώνα», «η Εκκλησία βγήκε από το περιθώριο». Φυσικά, αυτή η κινητικότητα δημιούργησε κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές αντιδράσεις, τις οποίες γνωρίσαμε όλοι μας.

Ο ιστορικός του μέλλοντος θα κρίνη αντικειμενικά τα γεγονότα αυτά, αλλά έχουμε και εμείς μια γεύση. Όλοι μπορούν να ωφελούν, αλλά πρέπει να δούμε την ποιότητα του έργου και την ουσιαστική προσφορά που αντέχει στον χρόνο, πέρα από τα συνθήματα και την επικοινωνιακή τακτική.

Προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι ο κληρικός, και μάλιστα ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος, τους χρόνους που ζούμε πρέπει να είναι θεολογικά κατηρτισμένος, να διαθέτη υγιές εκκλησιαστικό φρόνημα, να έχη σύνεση και διάκριση, να γνωρίζη πότε και πώς θα ομιλή, πότε και πώς θα σιωπά, πώς θα διαλέγεται και πώς θα συμπεριφέρεται ως ενοποιός δύναμη της Εκκλεσίας, ως υγίες στοιχείο της κοινωνίας, ως αναφορά όλων, που θα εισέρχεται στο κοινωνικό πεδίο για να ενώνη και όχι να συντηρή και να επαυξάνη την υφιστάμενη διαίρεση.

3. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σε μερικά σημεία, από πλευράς χαρακτήρας και εκκλησιαστικής παιδείας, διαφέρει από τους προκατόχους του (Σεραφείμ - Χριστόδουλο), σε άλλα συμφωνεί με αυτούς και, βεβαίως, σε άλλα σημεία προσθέτει τα δικά του στοιχεία. Η Εκκλησία διαθέτει ποικιλία χαρισματούχων Κληρικών. Δεν είναι δυνατόν να είναι όλοι το ίδιο. Πάντοτε το μεγαλύτερο πρόβλημα στους τομείς της ζωής μας είναι η εξιδανίκευση ενός τύπου ανθρώπου, πράγμα που καταλήγει σε υποκειμενισμούς και απογοητεύσεις.

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος δεν ζη σε μια γυάλα, δεν είναι απομονωμένος από την κοινωνία, δεν είναι αθέατος. Είναι ένας ποιμενάρχης στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, ενδιαφέρεται για την επίλυση των προβλημάτων του ποιμνίου του, λειτουργεί, ομιλεί, συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, αλλά δεν προβάλλεται. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους, ή διότι ο ίδιος δεν προκαλεί την διαφήμιση ή διότι ο λόγος του δεν είναι διχαστικός και πολιτικός για να πέραση στις ειδήσεις ή διότι δεν επιθυμεί να πολιτικοποιή την εκκλησιαστική ζωή και να «εκκλησιοποιή» ένα μέρος του πολιτικού φάσματος. Ο ίδιος είναι ανοικτός σε όλους, ασχολείται με τα προβλήματα του λαού, αναπαύει όσους τον πλησιάζουν.

Τελικά δεν υφίσταται η κατηγορία για σιωπή του Αρχιεπισκόπου, αφού εκφράζει μια άλλη φωνή και έναν άλλον τρόπο ποιμαντικής ζωής και προσφοράς, που διακρίνεται από θεολογικό λόγο και κοινωνική ευαισθησία. Όσοι έχουν συνηθίσει να ζουν με ιδιαίτερες «εξαρτησιογόνες ουσίες», δεν μπορούν εύκολα να απεξαρτητοποϊηθούν και γι' αυτό και αναζητούν την «ουσία» που αφιονίζει.

Πάντως, το γεγονός είναι ότι οι άνθρωποι της κοινωνίας μας, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, χρειάζονται το ιλαρό πρόσωπο της Εκκλησίας, την διάφανη και ευαγγελική ζωή, την «ζώσα παραίνεση», τον παρακλητικό λόγο. Δεν επιθυμούν την παρουσία του «μεγάλου ιεροεξεταστή» του Ντοστογιέφκαι, αλλά τον άνθρωπο της θυσίας, της κένωσης, της προσφοράς, της σταυρικής αγάπης, που θεραπεύει χωρίς να προκαλή. Μέσα στην σύγχρονη «μοναξιά του πλήθους» χρειάζονται Κληρικούς που όταν ομιλούν και σιωπούν να ενώνουν και παρηγορούν. Ρώτησε κάποιος έναν ασκητή εάν έπρεπε να ξυηνήση κάποιον που κοιμόταν κατά την διάρκεια της ιεράς Ακολουθίας. Και εκείνος απήντησε ότι αυτός θα προτιμούσε να βάλη τα γόνατα του νια να αναπηπθή κηλύτρηη.

-Από την εφημερίδα «Κόσμος του Επενδυτή», Σάββατο 9 - Κυριακή 10 Οκτωβριου 2010

Ζωηφόρος